Górale to:
- w znaczeniu ogólnym (w
języku polskim
) – mieszkańcy terenów
podgórskich
i
obszarów górskich
(np. górale kaukascy),
- w ujęciu szczegółowym – mieszkańcy terenów od doliny
Ostrawicy
na zachodzie po dolinę
Białego Czeremoszu
(na wschodzie),
- w przedwojennej Polsce – niejednolita etnicznie ludność pochodzenia
ruskiego
i
polskiego
. Pierwsza zamieszkuje
Gorgany
i
Czarnohorę
(na obecnej
Ukrainie
),
Bieszczady
i częściowo
Beskidy
, druga pozostałą część Beskidów,
Podhale
z
Tatrami
w
Polsce
oraz region poczynając od
Podtatrza
na wschodzie, poprzez Górną
Orawę
do
Kysucy
i
Czadcy
na zachodzie w
Słowacji
i
Śląsk Cieszyński
.[]
Grupa etnograficzna zwana góralami powstała wskutek wymieszania wielu grup etnicznych:
Wołosi
,
Kipczacy
,
Jazygowie
,
Awarowie
,
Rusini
, Polacy (w rozumieniu osadnictwa z centralnej Polski).[] Istnieją liczne przesłanki świadczące o obecności w Karpatach Gotów (
kultura czerniachowska
).
W dialektach (etnolektach) górali karpackich oraz w kulturze ludowej zachowane są liczne elementy wołoskie.[]
Podział
Góralka z okolic
Zakopanego
w stroju świątecznym, 1938
Nauka wyróżnia następujące góralskie grupy etnograficzne:
Górale polscy
Górale polscy posługują się
gwarami
małopolskimi (
podhalańska
i
sądecka
) i
śląskimi
.
Podział na ww. grupy jest umowny, oparty na niewielkich różnicach w kulturze ludowej i równie niewielkich różnicach dialektalnych. Silniej zarysowuje się jedynie odrębność górali śląskich, którzy mówią dialektem śląskim niemazurzącym (górale wiślańscy) lub jabłonkującym (
jabłonkowanie
, górale jabłonkowscy) powstałym w wyniku zetknięcia gwar niemazurzących – śląskich (
cieszyńskich
) z mazurzącymi małopolskimi (żywieckimi) i śląsko-małopolskimi (czadeckimi).
- Przejściowe grupy etnograficzne
(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)
Górale ruscy
Górale ruscy z terenów Polski zostali po raz pierwszy przesiedleni w wyniku umowy międzypaństwowej między Polską a Ukrainą do
ZSRR
a następnie po roku
1946
w trakcie
akcji "Wisła"
przesiedleni na
Warmię
,
Mazury
,
Pomorze Zachodnie
i
Dolny Śląsk
i ulegli rozproszeniu. W byłym państwie
czechosłowackim
w okresie rządów komunistycznych górale ci również zostali zepchnięci do roli obywateli drugiej kategorii, gdzie podjęto próby likwidacji cerkwi
greckokatolickiej
i religii w szczególności, jedynej ostoi kultury rusińskiej w ogóle.[]
- Przejściowe grupy etnograficzne
(między góralami a mieszkańcami kotlin podkarpackich)
Kultura
W kulturze poszczególnych grup góralskich widać także wpływy
słowackie
i
węgierskie
, zwłaszcza na Słowacji, oraz wśród Górali Jabłonkowskich (śląskich), których strój ludowy przypomina węgierski z czasów wzmożonej wymiany handlowej
Jabłonkowa
z Węgrami.
Terminem góral (
słow.
goral) i góralski (
słow.
goralský) określa się w byłej Czechosłowacji osoby pochodzenia polskiego i język ludności polskiej zamieszkującej słowackie Górny Spisz (np. Tatry Bielskie i Magurę Spiską), Górną Orawę (np. wsie Głodówka – Hladovka, Rabczyce – Rabčice i Pogóra – Polhora), Czadeckie (np. Skalite) i enklawy polskich kolonistów w różnych częściach kraju (np. wieś Lužna na Liptowie).
Obecnie w Polsce istnieje moda na tzw. "góralszczyznę". Przedwojenną modę na Hucułów i gadżety z nimi związane zastąpili w ostatnich latach górale
podhalańscy
. W Słowacji regiony góralskie stara się wypromować wykorzystując do tego celu polskie pieśni, nierzadko nieludowe, wykonywane w polskim
języku literackim
(np. "Góralu, czy ci nie żal"), a nawet pieśni innych polskich regionów (np. śląska pieśń "Głęboko studzienka", także w języku literackim).[]
Reprezentacją wszystkich grup górali polskich jest
Związek Podhalan
.
Linki zewnętrzne