Jakow Izaakowicz Sieriebrianski (Jasza) (ur.
1892
, zm.
30 marca
1956
),
pułkownik
bezpieczeństwa państwowego, wieloletni funkcjonariusz
radzieckich
organów bezpieczeństwa i wywiadu, m.in. dowódca grupy specjalnej
OGPU
/
NKWD
, tzw. grupy Jaszy, odpowiedzialnej za porwanie
generała
Aleksandra Kutiepowa
z
Paryża
w
1930
roku.
Młode lata i pierwsze aresztowania
Urodzony w
Mińsku
, w rodzinie rzemieślnika. Aresztowany w
1909
roku w Mińsku jako członek bojówki terrorystycznej, z którą brał udział w zabójstwie miejscowego urzędnika carskiego i oficerów policji i kontrwywiadu. Od
1910
do lipca
1912
roku pracował jako elektromonter w
Witebsku
, w tamtejszej elektrowni. Do armii rosyjskiej wstąpił w sierpniu
1912
roku, do
1914
służył w
Charkowie
. Od lutego 1915 do marca
1917
roku pracował jako elektromonter w gazowni w
Baku
.
W organach bezpieczeństwa
Do
Robotniczo-Chłopskiej Armii Czerwonej
wstąpił w marcu
1918
roku i do kwietnia
1919
dowodził oddziałem. Także od 1919 roku członek Partii Socjalistów Rewolucjonistów (PSR). Do organów bezpieczeństwa (
CzeKa
), gdzie był naczelnikiem oddziału, wstąpił w lipcu 1919 roku. W
1920
roku został przeniesiony do
Moskwy
, gdzie od sierpnia 1920 do 21 września
1921
roku stał na czele Oddziału Specjalnego (OO), zajmując się
kontrwywiadem
i kontrolą
Armii Czerwonej
. W następnych latach dwukrotnie aresztowany w grudniu 1921 roku oraz w
1922
roku. Po wstawieniu się za nim jednego z wysokich osobników radzieckich, pod koniec
1923
roku, powrócił do organów bezpieczeństwa, gdzie tym razem został skierowany do Zarządu zagranicznego (
INO
) przy
Zjednoczonym Państwowym Zarządem Politycznym
, jako tzw. nielegał. W grudniu 1923 roku wyjechał z zadaniem do
Palestyny
, gdzie przebywał do
1925
roku. Po powrocie do
Związku Radzieckiego
pracował jako nielegał kolejno w
Belgii
, a następnie we
Francji
, gdzie przebywał w
Paryżu
do
1929
roku.
Grupa Jaszy i gen. Kutiepow
Po powrocie do
ZSRR
został mianowany naczelnikiem Oddziału 1 (do zadań specjalnych) Zarządu zagranicznego (INO)
OGPU
. Sprawując to stanowisko wyjechał do Paryża, gdzie dowodził akcją porwania
generała
Aleksandra Kutiepowa
. Po powrocie z Paryża został oficerem rezerwy INO-OGPU/
GUGB
-
NKWD
, aż do drugiej połowy
1934
roku. Mimo to wyjeżdżał za granicę jako nielegał, m.in. do
Stanów Zjednoczonych
w 1932 i do Francji w 1934 roku. Z misjami wywiadowczymi do Paryża wyjeżdżał jeszcze raz w
1936
i
1937
r.
Czystki stalinowskie i aresztowanie
Wiktor Abakumow, późniejszy szef Smiersz i MGB, osobiście torturował Sieriebrianskiego podczas wielkiej czystki
Trwające wówczas w administracji partyjnej, wojskowej i organach bezpieczeństwa czystki, którymi na rozkaz
Józefa Stalina
przewodniczył ówczesny ludowy komisarz spraw wewnętrznych (szef NKWD)
Nikołaj Jeżow
, dotarły także i do Zarządu zagranicznego (INO), w którym pracował Sieriebrianski. Zostało aresztowanych m.in. pięciu ostatnich naczelników INO -
Michaił Trilisser
,
Artur Artuzow
,
Abram Słucki
,
Zelman Pasow
i
Siergiej Szpigelglas
, którzy następnie zostali rozstrzelani, a wielu bardzo doświadczonych pracowników wywiadu wylądowało w łagrach syberyjskich.
10 listopada
1938
roku aresztowany został także Jakow Sieriebrianski. Był przesłuchiwany i torturowany przez Wiktora Abakumowa, późniejszego szefa kontrwywiadu wojskowego Smiersz i ministra bezpieczeństwa państwowego. Skazano go na śmierć, lecz wyroku nie wykonano.
II wojna światowa
Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej i ogromne klęski jakie poniosła
Armia Czerwona
w pierwszych miesiącach inwazji niemieckiej, sprawiły, że
NKWD
już pod dowództwem nowego szefa,
Ławrientija Berii
, postanowiło zwolnić z więzień i łagrów przetrzymywanych tam doświadczonych oficerów wywiadu, aby następnie przerzucić ich na tyły wroga w celu prowadzenia dywersji i sabotażu. Pomysł ten wyszedł z inicjatywy
Pawła Sudopłatowa
, byłego naczelnika INO, a wówczas (tj.
1941
) szefa Wydziału do Zadań Specjalnych NKWD. Z jego inicjatywy zwolniono wielu oficerów NKWD aresztowanych podczas wielkiej czystki końca lat trzydziestych, w tym Jakowa Sieriebrianskiego. Po zwolnieniu z więzienia służył jako dowódca 2 Oddziału NKWD, 4 Zarządu NKWD i 4 Zarządu
NKGB
, werbujących niemieckich jeńców wojennych. Po zakończeniu II wojny światowej przeszedł na emeryturę w stopniu
pułkownika
.
Powrót do służby
W maju
1953
roku Sieriebrianski powrócił do służby w organach
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRR
, jako funkcjonariusz 9 oddziału tej instytucji (tzn.
MWD
) i jeden z zastępców
Pawła Sudopłatowa
. Pod koniec lipca tego samego roku został przeniesiony do wywiadu zagranicznego, czyli do II Zarządu Głównego MWD. Pracował tam do października 1953, kiedy ponownie został aresztowany wraz ze swoją żoną i osadzony w więzieniu. Oskarżono go o spiskowanie z Berią oraz planowanie wymordowania Prezydium Komitetu Centralnego.
Śmierć i rehabilitacja
Jakow Sieriebrianski zmarł w więzieniu podczas przesłuchań w
1956
roku. Pośmiertnie został zrehabilitowany w
1971
roku, przez samego ówczesnego przewodniczącego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (
KGB
) i późniejszego przywódcę ZSRR,
Jurija Andropowa
, który dowiedział się o jego losie, kiedy polecił napisać pierwszą historię radzieckiego wywiadu.
Zobacz też
Główny Zarząd Bezpieczeństwa Państwowego NKWD
,
Główny Zarząd Wywiadu
,
Pierwszy Zarząd Główny KGB
,
Komitet Bezpieczeństwa Państwowego
,
Komitet Informacji
,
Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem
,
Ludowy Komisariat Bezpieczeństwa Państwowego
,
Wiktor Abakumow
,
Siemion Arałow
,
Artur Artuzow
,
Władimir Bakatin
,
Wiktor Barannikow
,
Jan Berzin
,
Wiktor Czebrikow
,
Nikołaj Chochłow
,
Iwan Cziczajew
Jakow Dawtian
,