Nie znaleziono szukanej frazy! Poniżej znajduje się fraza najbardziej przypominająca szukaną. Przylaszczka pospolita
Przylaszczka pospolita
| Gatunek trujący |
Przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis Mill.) –
gatunek
rośliny wieloletniej z rodziny
jaskrowatych
. Występuje na terenie niemal całej Europy oraz na Dalekim Wschodzie. W Polsce tylko lokalnie jest rzadsza lub całkiem jej brak, poza tym należy do dość rozpowszechnionych gatunków w żyznych lasach liściastych. W wielu krajach jest uprawiana jako roślina ozdobna, w przeszłości była także stosowana jako roślina lecznicza. By ustrzec dzikie populacje przed zniszczeniem w związku ze zrywaniem kwiatów i wykopywaniem roślin, przylaszczka została objęta w Polsce ścisłą
ochroną gatunkową
. Naukową nazwę zawdzięcza kształtowi liści kojarzących się z płatami wątroby (
łac.
hepar – wątroba). Zasięg geograficzny
Zasięg
odmiany typowej (var. nobilis) obejmuje rozległe obszary Europy z wyjątkiem jej północnych i południowych krańców. Granica zasięgu biegnie przez środkową część
Półwyspu Skandynawskiego
, przez południowo-zachodnią
Finlandię
do Rosji. Obejmuje północno-zachodnią część tego kraju i następnie przez północną
Ukrainę
sięga do
Rumunii
i północnych krańców
Grecji
. W Europie południowej przylaszczka obecna jest na
Półwyspie Apenińskim
z wyjątkiem jego południowych krańców oraz w środkowej i północnej
Hiszpanii
. Granica zachodnia biegnie przez południową
Francję
, przez zachodnie
Niemcy
do
Danii
. Rozdzielone rozległą
dysjunkcją
odmiany geograficzne
występują także na
Półwyspie Koreańskim
i terenach przyległych oraz w
Japonii
[3]. Gatunek w szerokim ujęciu obejmuje swym zasięgiem także Amerykę Północną, gdzie występują przylaszczki obecnie uznawane jednak zwykle za odrębne gatunki (Anemone acutiloba, A. americana)[2], określane mianem "
zastępczych
", ponieważ cechują się podobną ekologiczną skalą tolerancji i zajmują te same
siedliska
, co przylaszczki euroazjatyckie[4]. W Polsce przylaszczka jest rozpowszechniona niemal w całym kraju. Brak jej tylko w wyższych partiach
Karpat
, bardzo rozproszona jest na niektórych obszarach
Ziemi lubuskiej
i
Dolnego Śląska
, na północnym
Mazowszu
, poza tym jest gatunkiem rozpowszechnionym[5]. Morfologia- Pokrój
- Cała roślina osiąga wysokość 15–20 cm[6].
-
Łodyga
- Płytko pod ziemią tworzy krótkie, walcowate, ciemnobrunatne i silnie włókniste
kłącze
, okryte na szczycie łuskami. Z kątów łusek wyrastają liście oraz owłosione, czerwone lub brązowe
głąbiki
zakończone pojedynczymi kwiatami.
-
Liście
- Częściowo zimozielone, skórzaste i długoogonkowe, tworzą przyziemną rozetę. Początkowo są biało owłosione lub białowełniste, z czasem stają się gładkie. Młode jasnozielone, z wiekiem robią się ciemnozielone z wierzchu[7], a od spodu mniej lub bardziej zabarwione na czerwono-fioletowo. Blaszka liściowa
trójklapowa
, całobrzega, u nasady sercowata.
-
Kwiaty
- Niebiesko-fioletowe kwiaty o średnicy 15–30 mm pojawiają się wczesną
wiosną
zanim rozwiną się liście na szypułkach wysokości 10 cm. Czasem mają barwę różową, rzadziej białą. Pojedyncze kwiaty podparte są trzema niewielkimi, jajowatymi i tępo zakończonymi, siedzącymi i złączonymi u nasady listkami (
podkwiatkami
), tworzącymi pozorny kielich. Listki te nie opadają, także podczas dojrzewania owoców.
Okwiat
przeważnie złożony z 5–6 (rzadko do 15) barwnych listków. Kwiat ma wiele spiralnie ustawionych
słupków
oraz
pręcików
. o białych lub różowych nitkavh. Słupki są omszone, zwieńczone krótkimi, prostymi szyjkami.
-
Owoce
-
Zbiorowe
. Z poszczególnych zalążni rozwijają się pojedyncze, jednonasienne, podłużne i omszone
niełupki
z niewielkim, krótkim dzióbkiem[8]. Poszczególne owoce zaopatrzone są w niewielkie ciałko tłuszczowe (
elajosom
)[9].
Biologia RozwójMłode rośliny lub sadzonki powstałe po podzieleniu kłącza rosną początkowo bardzo wolno[10].
Bylina
(
hemikryptofit
) po spoczynku zimowym rozwija się na
przedwiośniu
korzystając z pracy ubiegłorocznych, zimozielonych liści. Najpierw w okresie od marca do maja rozwijają się kwiaty wyrastające z pączków formujących się jeszcze jesienią roku poprzedniego, z pewnym opóźnieniem rozwijają się liście (ubiegłoroczne w tym czasie więdną)[7][11]. Poszczególne kwiaty utrzymują się przez 8 dni[12], przy czym w czasie deszczowej pogody oraz na noc zamykają się i zwieszają[13]. W trakcie kwitnienia płatki wciąż rosną, podwajając w tym czasie swą długość[14]. Kwiaty wydzielają delikatny zapach[15] i
zapylane
są przez
owady
:
muchowate
,
pszczoły
,
chrząszcze
i
motyle
[16]. Rośliny rozprzestrzeniają się za pomocą
mrówek
roznoszących owoce (
myrmekochoria
)[9], w mniejszym zakresie za pomocą rozgałęziającego się i rozrastającego kłącza[11]. Im starsze rośliny, tym większe formują kępy i obficiej kwitną (ze starych kęp wyrastać może ponad 20 kwiatów)[15]. Cechy fitochemiczneJest to
roślina trująca
w przypadku spożycia większej jej ilości[16]. Podobnie jak inne gatunki z rodziny jaskrowatych zawiera we wszystkich organach trujący
glikozyd
ranunkulinę,
saponiny
[17] i
flawonoidy
(
kemferol
i kwercytynę)[18]. Poza tym w zielu obecny jest glikozyd hepatrylobina i
enzym
emulsyna[19],
olejek eteryczny
,
garbniki
,
śluzy
i
sole mineralne
[20]. Ranunkulina łatwo się rozkłada na
glukozę
i toksyczną
protoanemoninę
pod wpływem
enzymu
ranunkulazy podczas suszenia lub przy zniszczeniu tkanek (np. przy zrywaniu, rozcieraniu lub żuciu rośliny). Protoanemonina to
lakton
o gorzkim i piekącym smaku i ostrym zapachu. Wykazuje bardzo silne działanie drażniące
błony śluzowe
i
skórę
. W wyniku kontaktu z rozgniecioną rośliną lub z jej sokiem na skórze pojawia się zaczerwienienie i obrzęk, piekący ból i pęcherze. Dłuższy kontakt prowadzi do rozpadu tkanki[21]. Zatrucia w wyniku spożycia są bardzo rzadkie z powodu piekącego smaku roślin. W przypadku spożycia następuje
zapalenie
błony śluzowej jamy ustnej,
żołądka
i jelit, krwawa
biegunka
, omdlenia, czasem drgawki, w końcu niewydolność krążeniowa, oddechowa i zapalenie nerek z
krwiomoczem
i
białkomoczem
. W wyniku zatrucia może nastąpić nieodwracalne uszkodzenie nerek. W przypadku spożycia roślin konieczne jest
płukanie żołądka
, nie wolno prowokować
wymiotów
, podawać należy natomiast duże ilości płynów[21]. GenetykaLiczba chromosomów
2n
= 14[22], wykryto także rasy o odmiennych liczbach chromosomowych[4]. Systematyka i zmienność
Karol Linneusz
opisał pierwotnie ten gatunek w
Species Plantarum
(1753) jako Anemone hepatica, zaliczając go do rodzaju
zawilec
Anemone. Później jednak przez ponad dwa wieki dominował w systematyce pogląd o rozdzielności rodzajów Hepatica i Anemone[23]. Tak też i w polskiej literaturze taksonomicznej rodzaje te wciąż są rozdzielane[24]. W literaturze naukowej ostatnio coraz częściej kwestionuje się jednak rozłączne traktowanie tych rodzajów, ponieważ w świetle badań nad
filogenezą
ujęcie takie zmienia rodzaj Anemone w
takson parafiletyczny
. Zgodnie z aktualną wiedzą przylaszczka pospolita jest bardzo bliską krewną grupy zawilców, do których należy m.in.
zawilec narcyzowaty
Anemone narcissiflora, podczas gdy pozostałe gatunki zawilców wraz z
sasankami
Pulsatilla tworzą
klad
odrębny[25]. W efekcie coraz częściej w literaturze naukowej i w taksonomicznych bazach danych rodzaj Hepatica włączany jest do Anemone i w takim ujęciu przylaszczka pospolita uznawana jest za Anemone hepatica zgodnie z diagnozą
Linneusza
(Sp. pl. 1:538; 2: errata. 1753)[2][26]. Plamiaste liście typowe dla odmiany pyrenaica Odmiany geograficznePodobnie jak dyskusyjna jest kwestia usytuowania gatunku w systemie nadrzędnych
kategorii systematycznych
, nie ma ustalonego konceptu odnośnie podziału gatunku na
odmiany
, które często, zwłaszcza dawniej, w różnym zakresie podnoszono do rangi odrębnych gatunków.
Taksonem nominatywnym
(typowym) jest odmiana (varietas) nobilis występująca w
Europie
i jej dotyczy opis gatunku. Poza tym wyróżnia się następujące odmiany[2]: - Hepatica nobilis var. asiatica Schreb. (
syn.
Hepatica asiatica Nakai)
- Odmiana spotykana w
Korei
oraz na przyległych terenach
Chin
i
Rosji
[3]. Jest nieco mniejsza od odmiany typowej – osiąga do 12–18 cm wysokości, listki okwiatu mają 7–12 mm długości, kwitnie wcześniej (luty–marzec),
głąbik
jest silnie, odstająco, srebrzyście owłosiony. Kwiaty mają barwę od różowych do fioletowych, często są też białe[27][28].
- Hepatica nobilis var. japonica (syn. Hepatica japonica, Hepatica yunnanensis Franch.)
- Odmiana występująca dziko w
Japonii
na wyspie
Honsiu
[3]. Wyróżnia się okazałymi kwiatami o zmiennej barwie okwiatu – od czysto białego, poprzez różowe, czerwone, fioletowe do niebieskich. Od tej odmiany pochodzi szereg
kultywarów
o kwiatach różnobarwnych, pełnych, z barwnymi pręcikami[28][29].
- Hepatica nobilis var. pyrenaica (syn. Hepatica pyrenaica)
- Odmiana występująca na południowo-zachodnim krańcu zasięgu przylaszczki pospolitej, w
Pirenejach
. Wyróżnia się plamistymi, srebrzysto-zielonymi liśćmi.
Jako odmiany przylaszczki pospolitej bywają taksony północnoamerykańskie, traktowane tu jako gatunki odrębne zgodnie z danymi GRIN[2]. Są to tzw. gatunki zastępcze, pochodzące najprawdopodobniej od tej samej formy macierzystej rozdzielonej w
neogenie
[4]. Od europejskiej przylaszczki pospolitej odróżniają się węższymi listkami okwiatu, większymi podkwiatkami tworzącymi pozorny kielich, krótszymi i mniej owłosionymi głąbikami[30]: - Anemone acutiloba (DC.) G. Lawson (syn. Hepatica nobilis var. acuta (Pursh) Steyerm.)
- Anemone americana (DC.) H. Hara (syn. Hepatica nobilis var. obtusa (Pursh) Steyerm., H. n. var. americana DC.)
Odmiany o różnych barwach kwiatów Formy i odmiany uprawneZmienność morfologiczna jest powodem wyróżniania rozmaitych
form
różniących się barwą kwiatów, stopniem owłosienia oraz kształtem liści. Forma (w źródle w randze
odmiany
) multiloba C. Hartm. (syn. Anemone rhaetica Brügg) cechuje się obecnością 1–2 dodatkowych klap, tak że cały liść sprawia wrażenie 5-klapowego. Forma taka opisana została ze wschodnich
Karpat
. Opisano także z rejonu obecnej zachodniej
Ukrainy
formę pośrednią subquinquefolia Zapał[31]. Spośród
odmian uprawnych
szczególnie cenione są te z kwiatami o barwie odmiennej od typowej i kwiatach pełnych, np.: - 'Alba' – kwiaty białe[32],
- 'Alba Plena' – kwiaty białe, pełne[11],
- 'Rosea' – kwiaty różowe[10],
- 'Rosa Plena' – kwiaty różowe, pełne[11],
- 'Rubra' – kwiaty czerwono-różowe[32],
- 'Rubra Plena' – kwiaty purpurowe, pełne[11].
MieszaniecPrzylaszczka pospolita tworzy
mieszańca
ze spotykaną w
Rumunii
i na
Węgrzech
przylaszczką siedmiogrodzką Hepatica transsilvanica Fuss (=Anemone transsilvanica (Fuss) Heuff.). Takson mieszańcowy znany jest jako przylaszczka pośrednia[33] Hepatica ×media Simk.[10] Także i on tworzy odmiany uprawne, spośród których wyróżnia się 'Ballardii' o silniejszym wzroście i większych kwiatach (do 4 cm średnicy)[34]. NazewnictwoGatunek znany był w przeszłości pod różnymi nazwami zwyczajowymi. Najstarsze dokumenty piśmienne zawierające jego polską nazwę (XV wiek) określają go mianem "podlasczky" i "podlaszczky", przy czym nazwa ta w formie "podlaszczki" spotykana jest jeszcze w publikacjach z końca XIX wieku
Józefa Rostafińskiego
i
Jana Karłowicza
.
Syreniusz
na początku XVII wieku użył nazwy "troianek", która spotykana była też później w wydawnictwach XIX-wiecznych (jako "trojanek", a w formie nazwy botanicznej jako "trojanek szlachetny"). Podobną dawną nazwą – też odwołującą się do charakterystycznych, trójklapowych liści – jest "trójczak". Ze względu na kształt liści, zastosowanie i nazwę łacińską roślina znana była także jako "wątrobnica", "wątrobnik" i "ziele wątrobne". Ze względu na nierzadkie włączanie gatunku do rodzaju
zawilec
(Anemone), był on także nazywany mianem "zawilca trojanka" (wiele publikacji z XIX wieku), "zawilca przylaszczki", a także pod dawną nazwą stosowaną w odniesieniu do zawilca – "wietrznica", też w formie "wietrznica przylaszczka". W publikacjach około połowy XIX wieku pojawia się też nazwa "przylaszczka", w pracy Stanisława Dembosza z 1841 r. na temat flory okolic Krakowa także w przyjętej później powszechnie nazwie jako "przylaszczka pospolita"[35]. W literaturze specjalistycznej w XX wieku i współcześnie właśnie nazwa "przylaszczka pospolita" została powszechnie przyjęta[24], nie pojawiły się propozycje zmian dostosowujące nazwę zwyczajową do zmieniającego się ujęcia systematycznego gatunku (w nowszych pracach systematycznych dawny rodzaj Hepatica włączany jest jako grupa do rodzaju Anemone[2]). Nazwa naukowa Hepatica nobilis składa się z nazwy rodzajowej Hepatica wywodzonej od greckich słów ἧπαρ (hépar, "wątroba") i ἡπατικός (hepatikós, "wątrobiany")[36] lub pochodzących od nich łacińskich hepar ("wątroba") i hepaticus ("wątrobiany, "chory na wątrobę")[37]. Słowo nobilis to łaciński przymiotnik znaczący "szlachetny, znakomity, znany"[38]. EkologiaPrzylaszczka pospolita rośnie w lasach i zaroślach, chętnie na podłożu wapiennym (
roślina wapieniolubna
) lub obojętnym. Wymaga gleb gliniastych, próchnicznych, na lżejszych rośliny rosną słabiej, są jaśniejsze – żółtozielone[39] i słabiej kwitną[40]. Przylaszczki preferują stanowiska cieniste i półcieniste, świeże do suchych. Rosną w żyznych lasach liściastych –
buczynach
,
grądach
i
świetlistych dąbrowach
. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych to
gatunek charakterystyczny
dla klasy (Cl.) Querco-Fagetea[41]. W typologii
siedlisk leśnych
jest gatunkiem wskaźnikowym dla
lasu mieszanego świeżego
(LMśw, też LMwyżśw)[42] i obecności
próchnicy
właściwej[43]. Na poszczególnych stanowiskach występuje zwykle po kilkadziesiąt roślin[9]. Przylaszczki zużywają duże ilości biogenów, ograniczając rozwój roślin w sąsiedztwie, zwłaszcza przedstawicieli
bobowatych
[16]. Mimo zawartości trujących glikozydów są chętnie zjadane wiosną przez
sarny
. Możliwość ich spożywania tłumaczona jest przemiennym żerowaniem (zwierzęta nie zjadają jednorazowo dużych ilości jednego gatunku) oraz obecnością w przewodzie pokarmowym tych zwierząt mikroorganizmów neutralizujących substancje toksyczne[44]. Liście przylaszczek są minowane przez larwy
błonkówki
Pseudodineura mentiens (
pilarzowate
Tenthredinidae)[45]. Zagrożenia i ochronaJako efektownie kwitnąca wczesną wiosną roślina, przylaszczka narażona jest na zrywanie kwiatów, wykopywanie i przesadzanie do ogródków. Była także pozyskiwana na potrzeby przemysłu farmaceutycznego[9]. W przeszłości kwiaty przylaszczki były w ogromnych ilościach zrywane i oferowane na wiosennych targach kwiatowych[46]. Ponieważ przyczyniało się to wszystko do zanikania stanowisk, gatunek ten objęty został w Polsce ochroną. W okresie powojennym przylaszczka objęta została zakazem zbioru z
Lasów Państwowych
na podstawie zarządzenia Ministerstwa Leśnictwa z 16 sierpnia 1946 skierowanego do Dyrekcji Okręgowych Lasów[47]. W wydanym dwa tygodnie później rozporządzeniu zawierającym listę gatunków roślin poddanych prawnej
ochronie gatunkowej
i w kolejnych aktach prawnych tego typu publikowanych przed 2001 rokiem – przylaszczka nie była wymieniona. W 2001 roku przylaszczka objęta została prawną ochroną częściową[48], a od roku 2004 ochroną ścisłą[49]. Liczne stanowiska przylaszczki chronione są poza tym w
rezerwatach przyrody
i
parkach narodowych
[9].
Siedliska przyrodnicze
, jakie zajmuje (buczyny i grądy), stanowią także przedmiot ochrony w obszarach
Natura 2000
. Mimo że gatunek ten nie jest wymieniany ani w krajowej liście gatunków zagrożonych ani w listach regionalnych, z powodu rzadkości występowania na niektórych obszarach (np. w zachodniej Polsce) uznawany jest za "kandydata na czerwoną listę"[50]. Poza Polską gatunek ten podlega ochronie prawnej także w
Niemczech
[51] oraz we francuskim regionie
Górna Normandia
[52]. W
Szwajcarii
jest uznany za
gatunek najmniejszej troski
w Czerwonej Księdze gatunków zagrożonych[53]. Zastosowanie Roślina leczniczaW przeszłości przylaszczka znana była i ceniona jako roślina lecznicza. Współcześnie nie jest już stosowana jako taka z powodu odkrycia właściwości toksycznych. Esencje z przylaszczki używane są w
homeopatii
[19]. - Historia
- O przylaszczce jako roślinie leczniczej pisali m.in.
Hieronim Bock
i
Pierandrea Matthioli
[19]. W lecznictwie ludowym stosowano przylaszczkę w schorzeniach
wątroby
i
pęcherzyka żółciowego
, jako środka moczopędnego i przeczyszczającego. Świeże liście przykładano na rany. Osobno sporządzano
napary
z kwiatów i liści. Ten pierwszy używany był do przemywania oczu przy
zapaleniu spojówek
oraz w trakcie leczenia
żółtaczki
,
migren
oraz chorób z uporczywym kaszlem i gorączką. Napar z liści stosowany był przy
przewlekłych stanach zapalnych oskrzeli
, poza tym podobnie używano go przy żółtaczce, kaszlu, gorączce i bólach głowy[20]. Stosowanie przylaszczki w leczeniu schorzeń wątroby miało swe źródło w tzw. nauce o sygnaturach, z której wynikać miało, że na każdą chorobę istnieje ziele rozpoznawane przez odpowiedni kształt lub barwę. W tym przypadku zastosowanie ziela wynikało z podobieństwa liści do płatów wątroby[43].
-
Surowiec zielarski
- Obecnie przylaszczek nie zbiera do celów leczniczych. W przeszłości zbierano młode liście lub całe ziele w końcu kwietnia i na początku maja – Herba et Folium Hepaticae nobilis (ew. Herba Hepaticae trilobae)[19][20].
- Działanie
- Substancje zawarte w zielu wykazują działanie żółciopędne, moczopędne i wykrzuśne[18], wg niektórych źródeł także przeciwzapalne, przeciwkrwotoczne, przeczyszczające, przeciwbólowe i antyseptyczne[20]. W leczeniu stanów zapalnych dróg oddechowych, wątroby i pęcherzyka żółciowego stosowano
napar
z ziela. Taki sam napar stosowany zewnętrznie leczył ropiejące rany i wypryski, służył do płukania krwawiących dziąseł. Herbatka z liści stosowana była pomocniczo przy leczeniu
kamicy żółciowej
[20].
Roślina ozdobnaPrzylaszczka uprawiana jest jako
roślina ozdobna
, przy czym ceniona jest ze względu na efektowne kwiaty, wczesne kwitnienie, dekoracyjne ulistnienie, bardzo dużą cienioznośność i odporność na inne niekorzystne warunki środowiska, a także z powodu długowieczności. W Polsce wciąż jest rzadko obecna w ofercie szkółek ogrodniczych z powodu trudności w rozmnażaniu[54]. Stosowana w
ogrodach skalnych
[55] lub w założeniach parkowych o charakterze leśnym[56], najlepiej w grupach[57]. Tworzy efektowne kompozycje z innymi gatunkami kwitnącymi wiosną – cebulowymi, też z
miłkiem wiosennym
[10],
zawilcami
,
fiołkiem wonnym
[11]. Inne zastosowaniaMimo zawartości substancji szkodliwych liście stosowano dawniej jako
surogat
herbaty
[19]. UprawaPrzylaszczka pospolita najlepiej rośnie na żyznym, próchnicznym i stale wilgotnym podłożu, w miejscach częściowo zacienionych[58]. Udaje się także na stanowiskach słonecznych, o ile są one odpowiednio wilgotne[46]. Rozmnaża się ją zwykle przez podział, ponieważ słabo wiąże nasiona[55], a dodatkowo w przypadku odmian o
pełnych kwiatach
rozmnażana z nasion nie zachowuje cech osobników macierzystych[58]. Zaleca się wysiewać nasiona zaraz po ich dojrzeniu, do gleby wilgotnej w miejscu osłoniętym. W przypadku ich przechowywania – wymagają
stratyfikacji
– przez 3 tygodnie należy je przechowywać w temperaturze 0–5 °C.
Kiełkowanie
trwa od 1 do 12 miesięcy. Po
pikowaniu
siewek należy umożliwić im rozwój przez pierwszy rok w szklarni[59], dbając o ich ocienienie i zapewnienie stałej wilgotności[60]. Wysadzać na stałe miejsce należy w końcu wiosny lub na początku lata. Podział roślin dojrzałych (najlepiej możliwie dużych kęp[59] zaleca się wykonywać tuż przed rozpoczęciem kwitnienia – w końcu zimy[16] lub bezpośrednio po kwitnieniu[59]. Podzielone rośliny należy wysadzić od razu w miejsce docelowe[16]. Przylaszczki preferują spokój, bardzo źle znoszą uszkodzenia korzeni, a po podziale rosną bardzo wolno. Z tego powodu zaleca się ich przesadzanie tylko w ostateczności[11]. Liście przylaszczek są chętnie zjadane przez
ślimaki
[60]. Znaczenie w kulturze i symbolicePrzylaszczka jako motyw na znaczku pocztowym Przylaszczka dzięki efektownym kwiatom pojawiającym się tuż po zimie jest rośliną lubianą i znaną w obszarze jej występowania, obecna jest w
folklorze
i tradycjach wielu krajów. Motyw ich kwiatów jest popularny na
Litwie
(jako "zibute" lub "zibuokle")[15]. W
Norwegii
przylaszczka stanowi symbol jednego z 19 okręgów –
Akershus
[61]. W
Finlandii
jest symbolem regionu
Häme
[62]. W
Szwecji
symbolizuje partię
szwedzkich demokratów
(SD)[63].
Przypisy- ↑ Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2009-06-07].
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5
Taxon: Anemone hepatica L.
. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-05].
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Arne Anderberg:
Blåsippa Hepatica nobilis Schreb.
(
lap.
). Den virtuella floran, Naturhistoriska riksmuseet. [dostęp 2010-03-06].. Mapa zasięgu na podstawie: Hultén, E. & Fries, M. 1986. Atlas of North European vascular plants: north of the Tropic of Cancer I-III. – Koeltz Scientific Books, Königstein
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Kornaś Jan: Geografia roślin. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, ss. 442, 448. .
- ↑ Zając Adam, Zając Maria (red.): Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. .
- ↑ F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990. .
- ↑ 7,0 7,1
Liverleaf
(
ang.
). Russian Wildnature. [dostęp 2010-03-10].
- ↑ Witkowska-Żuk Leokadia: Atlas roślinności lasów. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2008. .
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 Piękoś-Mirkowa Halina, Mirek Zbigniew: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. .
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Krejča J., Jakábová A.: Rośliny skalne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1986. .
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 Mölzer Vladimir: Kwitnący ogród. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1983. .
- ↑ Świejkowski Leonidas: Rośliny lecznicze występujące w stanie dzikim. Kraków: Wydawnictwo Polskiego Związku Zielarskiego, 1950.
- ↑ Mowszowicz Jakub: Flora wiosenna. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1987. .
- ↑ Aichele D., Golte-Bechtle M.: Jaki to kwiat?. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 314. .
- ↑ 15,0 15,1 15,2 David Pivorunas:
Hepatica (Hepatica nobilis)
(
ang.
). US Forest Service. [dostęp 2010-03-09].
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 16,4
Hepatica nobilis – Mill.
(
ang.
). Plants For A Future. [dostęp 2010-03-08].
- ↑ Mowszowicz Jakub: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982. .
- ↑ 18,0 18,1 Turowska Irena, Cyunel Elżbieta: Rośliny nasienne. Kraków: Akademia Medyczna im. M. Kopernika w Krakowie, 1989, s. 71.
- ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 Nowiński Marian: Dzieje upraw i roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1983. 83-09-00678-0.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 Lewkowicz-Mosiej Teresa: Zioła naszych kresów. Białystok: Studio Astropsychologii, 2003. .
- ↑ 21,0 21,1 Henneberg Maria, Skrzydlewska Elżbieta (red.): Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984, ss. 246-247. .
- ↑ Rutkowski Lucjan: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Piskornik Maria: Zawilce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1998. .
- ↑ 24,0 24,1 Mirek Zbigniew, Piękoś-Mirkowa Halina, Zając Adam, Zając Maria: Vascular plants of Poland – a chekclist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. IB PAN, 2002. .
- ↑ Ehrendorfer Friedrich, Samuel Rosabelle:
Contributions to a molecular phylogeny and systematics of Anemone and related genera (Ranunculaceae – Anemoninae)
. Acta Phytotaxonomica Sinica 39 (4): 293-307, 2001. [dostęp 2009-10-28].
- ↑
Anemone Linnaeus
(
ang.
). Flora of North America. [dostęp 2010-03-03].
- ↑ eFloras.org:
Hepatica nobilis var. asiatica Schreb
(
ang.
). Flora of China. [dostęp 2010-03-06].
- ↑ 28,0 28,1
Hepaticas in Asia
(
ang.
). Ashwood Nurseries. [dostęp 2010-03-06].
- ↑ Hannelotte Kindlund:
Pulsatilla, Anemone, Hepatica and Anemonella
(
ang.
). [dostęp 2010-03-06].
- ↑
Anemone acutiloba
(
ang.
). Flora of North America. [dostęp 2010-09-03].
- ↑ Józef Paczoski: Ranunculaceae, Jaskrowate. W: Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Tom III. Szafer W. (red.). Warszawa-Kraków-Lublin i in.: Polska Akademia Umiejętności, 1927.
- ↑ 32,0 32,1 Kalicka Maria: Rośliny ozdobne dla technikum terenów zieleni. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1978.
- ↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina Botanica, 2008. .
- ↑
Przylaszczka (Hepatica x media) ‘Ballardii’
(
pol.
). Encyklopedia roślin. [dostęp 2010-03-10].
- ↑ Majewski Erazm: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa: Nakładem autora, 1894.
- ↑ Jurewicz Oktawiusz: Słownik grecko-polski. T. 1. Wydawnictwo Szkolne PWN, 2000. .
- ↑ Charlton T., Lewis Charles, Short:
A Latin Dictionary. Founded on Andrews' Edition of Freund's Latin Dictionary. Revised, Enlarged, and in Great Part Rewritten by Charlton T. Lewis, Ph.D. and Charles Short, LL.D.
.
- ↑ Rejewski Marian: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. .
- ↑ Alexandrowicz Bolesław W.: Roślinność dna lasu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1951, s. 63.
- ↑ Łukasiewicz Aleksander: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
- ↑ Matuszkiewicz Władysław: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Puchniarski Tadeusz Henryk: Rośliny siedlisk leśnych w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004. .
- ↑ 43,0 43,1 Petermann Johannes, Tschirner Wolfgang: Interesująca botanika. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1987, ss. 94, 196. .
- ↑ Antkowiak Lidia: Rośliny lecznicze. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego, 1998. .
- ↑ Malcolm Storey:
Hepatica nobilis Schreber (Liverleaf)
(
ang.
). BioImages. [dostęp 2010-03-09].
- ↑ 46,0 46,1 Nowiński Marian: Rośliny lecznicze flory polskiej. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Nauki Biologiczne nr 4, 1959.
- ↑ Świejkowski Leonidas: Ochrona roślin w Polsce. Łódź: Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych "Poziom", 1956.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie określenia listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą i częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów:
Dz. U. z 2001 r. Nr 106, poz. 1167
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną:
Dz. U. z 2004 r. Nr 168, poz. 1764
- ↑ Kujawa-Pawlaczyk Jolanta, Pawlaczyk Paweł: Ochrona rzadkich i zagrożonych roślin w lasach. Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2003, s. 29. .
- ↑
Schutzstatus wild lebender Tier- und Pflanzenarten
(
niem.
). Bundesministerium der Justiz. [dostęp 2010-03-06].
- ↑
Hepatica nobilis
(
fr.
). Jardin! L'Encyclopedie. [dostęp 2010-03-10].
- ↑
Rote Liste
(
niem.
). Bundesamt fur Umwelt. [dostęp 2010-03-06].
- ↑ Pawłowska B., Szewczyk-Taranek B..
Aktywność fotosyntetyczna przylaszczki pospolitej (Hepatica nobilis Schreb.) rozmnażanej w kulturach in vitro
. „Roczniki Akademii Rolniczej w Poznaniu”. 183, Ogrodnictwo 41, ss. 153-158 (2007).
- ↑ 55,0 55,1 Grabowski Kazimierz, Krause Joanna, Lisiecka Anna, Oszkinis Krystyna, Szczepaniak Stanisława: Rośliny ozdobne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990. .
- ↑ Łukasiewicz Aleksander: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
- ↑ Szendel J.A. (red.): Kwiaciarstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1960.
- ↑ 58,0 58,1 zbiorowe: Rośliny ogrodowe. Könemann, 2005. .
- ↑ 59,0 59,1 59,2 M. Grieve:
Liverwort, American
(
ang.
). botanical.com A Modern Herbal. [dostęp 2010-03-09].
- ↑ 60,0 60,1 Anna Musur:
Byliny ozdobne
(
pol.
). [dostęp 2010-03-10].
- ↑
Nasjonalblomst for Norge
(
norw.
). Norsk Botanisk Forening, 2004. [dostęp 2010-03-10].
- ↑
Anémone hépatique
(
fr.
). Nature et especes de la Finlande. [dostęp 2010-03-10].
- ↑
Sverigedemokraterna
(
szw.
). [dostęp 2010-03-10].
Bibliografia- Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. .
- Leonidas Świejkowski: Ochrona roślin w Polsce. Łódź: Spółdzielnia Wydawnictw Artystycznych i Użytkowych "Poziom", 1956.
Linki zewnętrzne-
Anemone hepatica
w wyszukiwarce informacji naukowych:
Scirus
(
wyniki
przeszukiwań katalogów publikacji naukowych) (
ang.
)
-
Hepatica nobilis Schreb.
Den virtuella floran – mapa zasięgu geograficznego (Hultén, E. & Fries, M. 1986. Atlas of North European vascular plants: north of the Tropic of Cancer I-III. – Koeltz Scientific Books, Königstein)
-
Hepatica collection
Elisabeth Carey Miller Botanical Garden – przegląd odmian uprawnych
-
Hepatica
The Lonsdale Collection – przegląd odmian uprawnych
Inne hasła zawierające informacje o "Przylaszczka pospolita":
Małże
...
Orzysz (jezioro)
...
Niegocin
...
Torfowisko
...
Bór sosnowy
...
Pijawki
...
Czerkasy
...
Słucz (dopływ Horynia)
...
Łuszczyca
...
Czortków
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Przylaszczka pospolita":
Świat roślinny i zwierzęcy w Polsce (plansza 13)
...
Rośliny użytkowe (plansza 4)
...
Rośliny użytkowe (plansza 21)
...
|