Kortykosterydy, kortykosteroidy, glikokortykoidy, glikokortykosterydy, glikokortykosteroidy to
hormony
produkowane w warstwach pasmowatej i siatkowatej
kory nadnerczy
pod wpływem
ACTH
, które regulują przemiany
białek
,
węglowodanów
i
tłuszczów
. Zalicza się do nich:
kortyzol
,
kortykosteron
,
kortyzon
.
Wzór strukturalny kortyzolu
Kortykosterydy to także grupa
leków
o działaniu
przeciwzapalnym
,
przeciwalergicznym
i
immunosupresyjnym
, które mają silny wpływ na gospodarkę węglowodanową, białkową, lipidową i wodno-elektrolitową organizmu.
Nadmierne wydzielanie kortykosterydów, względnie nadmierna podaż leków o tym samym działaniu, powoduje hiperkortyzolemię - chorobę nazywaną
zespołem Cushinga
.
Działanie na organizm
Kortykosterydy zmieniają czynności wielu narządów i wpływają na przebieg reakcji odpornościowych.
Zmniejszają zużycie
glukozy
w tkankach i jednocześnie nasilają
glukoneogenezę
, co prowadzi w sumie do podniesienia poziomu glukozy we krwi (
hiperglikemia
). W tym zakresie wzmacniają działanie
adrenaliny
.
Wstrzymują syntezę białek w organizmie, a nasilają ich rozkład. Pod wpływem glikokortykosteroidów rozbiciu ulegają białkowe kompleksy immunologiczne, co jest przyczyną ich działania
immunosupresyjnego
. Mogą też powodować rozpad białek mięśniowych co może być przyczyną spadku siły mięśni.
Przebudowują tkankę tłuszczową powodując charakterystyczne przemieszczenie się depozytów tkanki tłuszczowej (
bawoli
kark, twarz księżyc w pełni, otyłość brzuszna, chude kończyny) nazywane też otyłością typu Cushinga).
Zmniejszają wchłanianie
wapnia
z jelit, a nasilają jego wydalanie z moczem, co może powodować zaburzenia w układzie kostnym (
osteoporoza
).
W większych stężeniach wywołują działanie
mineralokortykosteroidowe
: zatrzymanie w organizmie
sodu
, obrzęki.
Kortykosterydy są najsilniejszymi znanymi środkami przeciwzapalnymi[]. W warunkach fizjologicznych modulują odczyny immunologiczne, zapobiegając nadmiernemu pobudzeniu układu odpornościowego i rozwojowi chorób z autoagersji. W tym samym celu są podawane leczniczo.
Glikokortykosteroidy hamują zarówno wczesną jak i późną odpowiedź immunologiczną. Pobudzają syntezę lipokortyny, która hamuje fosfolipazę A,
enzym
niezbędny w procesie produkcji substancji prozapalnych (
eikozanoidów
) z
kwasu arachidonowego
. W ten sposób upośledzają produkcję m.in.
leukotrienów
odpowiedzialnych za niebezpieczne późne zmiany w
astmie oskrzelowej
. Zmniejszają również powstawanie i uwalnianie
cytokin
i czynników
adhezji
(przylegania) komórek. Powodują spadek ruchliwości i aktywności większości komórek biorących udział w reakcjach odpornościowych:
neutrofili
,
makrofagów
,
bazofili
,
limfocytów
T i B. Hamują też aktywność fibroblastów i wytarzanie
kolagenu
i
glikozoaminogliknów
. Wszystko to prowadzi do łagodzenia objawów zapalenia. Z tego powodu glikokortykoidy stosuje się dla zmniejszenia nadwrażliwości.
Przy długotrwałym podawaniu działania te mogą doprowadzić do zaniku
tkanki limfatycznej
, osłabiania działania
węzłów chłonnych
, zmniejszenia liczby limfocytów a co za tym idzie wyraźnego spadku odporności organizmu.
Zastosowanie
Glikokortykosteroidy jako leki są stosowane w chorobach, w których korzystne jest osłabienie działania
układu immunologicznego
oraz w stanach niedoboru tych hormonów. Znajdują zastosowanie w leczeniu:
Glikokortykoidy są również lekami immunosupresyjnymi, stosowanymi w zapobieganiu odrzucania
przeszczepów
.
Dają szereg
działań ubocznych
, dlatego ich stosowanie musi się odbywać pod ścisłym nadzorem
lekarza
.
Działania niepożądane
Glikokortykoidy są lekami o dość szerokim spektrum potencjalnych działań niepożądanych, z których niektóre mogą być nieodwracalne. Leki te osłabiają naturalną
odporność
organizmu (
działanie immunosupresyjne
) co sprawia, że pacjent nimi leczony jest bardziej podatny na wszelkiego typu infekcje bakteryjne,
grzybicze
i
wirusowe
. Podczas przyjmowania kortykosterydów
drogą wziewną
(w
astmie
), zakażeniom jamy ustnej i gardła można zapobiec przez dokładne płukanie jej wodą po każdym podaniu leku[].
Innymi możliwymi działaniami niepożądanymi są:
Zobacz też:
Skutki uboczne kortykosterydów
- Na stronie poświęconej atopowemu zapaleniu skóry.
Przeciwwskazania
Glikokortykosteroidów nie powinno się podawać pacjentom, u których występują objawy lub choroby takie, jakie mogą być powodowane przez same kortykosterydy w ramach działań ubocznych (np. cukrzyca, nadciśnienie).
Leki należące do grupy
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
Waldemar Janiec red.: Kompendium farmakologii Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2006.