Dwa krzesła – przykład bytów materialnych.
Byt (
gr.
το ον to on lub ουσια ousia;
łac.
ens) – podstawowe filozoficzne pojęcie
ontologii
(bądź
metafizyki
). Byt rozumiany był jest przez filozofów w historii na wiele różnych sposobów.
Wyróżnia się też kilka kategorii bytów (A. B. Stępień):
- absolutny
- czysto intencjonalny
- idealny
- intencjonalny
- konieczny
- myślny
- realny
Poszczegółne filozofie potwierdzają bądź zaprzeczają istnieniu poszczególnych kategorii bytów.
Byt w historii filozofii
Trzecim rozumieniem posługiwał się
Parmenides
, twórca pierwszej
definicji
pojęcia bytu. Mówi ona, że byt jest, a
niebytu
nie ma. Na pytanie "co istnieje?" Parmenides odpowiadał więc "wszystko".
Pluralizm
wprowadził
Platon
czyniąc swoje słynne rozróżnienie. Podzielił świat na byty niezmienne i wieczne, które istnieją idealnie (por.
idee
, byty matematyczne) z jednej strony i byty umieszczone w czasie i przestrzeni (por.
przedmiot
), nieustannie stające się i przemijające, które nie istnieją w prawdziwym sensie tego słowa. Platon mówił, iż pewne rzeczy istnieją w ten sposób a inne, w inny. Do tego wskazywał na to, że niekoniecznie te rzeczy, którym przypisujemy istnienie na podstawie doświadczenia zmysłowego, muszą być tymi, które istnieją prawdziwie. Wprowadził tym samym problem określenia tego, co tak naprawdę istnieje.
Arystoteles
wyznaczył dziedzinę dla metafizyki/
ontologii
, jako nauki zajmującej się
bytem jako bytem
, czyli bytem w oderwaniu od jego cech szczególnych. Wprowadził też termin
substancji
– tego, co istnieje w pierwszym znaczeniu słowa "istnieć", a w opozycji do niej, termin przypadłości (por.
byt konieczny
,
byt przygodny
). Dokonał też charakterystyki pojęcia bytu, która stworzyła podwaliny dla
metafizyki klasycznej
:
- Byt jest pojęciem najogólniejszym, bo wszystko, co jest, jest bytem. Nie istnieje nic, co nie wchodziłoby w zakres tego pojęcia.
- Byt jest pojęciem nieokreślonym, bo jego treść jest abstrakcją z cech szczegółowych.
- Byt jest pojęciem niedefiniowalnym, bo nie istnieje rodzaj, do którego należałoby to pojęcie. Tym bardziej nie można wskazać różnicy gatunkowej (por.
definicja
).
U
Awicenny
pojawiła się idea, że za warunek konieczny i wystarczający bycia bytem można uznać możliwość jego zaistnienia.
Szczytowym osiągnięciem metafizyki klasycznej była teoria bytu
św. Tomasza
(por.
transcendentaliów
). W
tomizmie
Wyróżnia się
byt w sensie dystrybutywnym
(czyli każde coś, co istnieje w jakikolwiek sposób – por.
przedmiot
) i
byt w sensie kolektywnym
(czyli zbiór wszystkiego, co jest). Jeżeli uznamy tożsamość między wyrażeniem "byt" a wyrażeniem "to, co istnieje w jakikolwiek sposób", wtedy możemy wyróżnić dwa aspekty bytu:
- esencjalny (
istotę
) – "to, co";
- egzystencjalny (
istnienie
) – "istnieje".
Specyfika rozumienia pojęcia bytu zależy od tego, jak pojmujemy poszczególne fragmenty pojecia, czyli cząstki znaczeniowe "to", "co" i "istnieje". Jeśli podzielimy rozumienie pojęcia bytu ze względu na to, co znaczy cząstka "to", czyli na zakres pojęcia bytu, wtedy wyróżnia się:
- byt w sensie dystrybutywnym ("to" to konkretny przedmiot);
- byt w sensie kolektywnym ("to" to zbiór tych przedmiotów);
- byt jako wszystko ("to" wskazuje na bliżej nieokreśloną wszystkość).
Sposoby otrzymania pojęcia bytu
Władysław Stróżewski
wymienił cztery sposoby dojścia do pojęcie bytu:
Wychodzimy w niej od konkretnego przedmiotu i drogą abstrakcji odejmujemy jego cechy szczegółowe do momentu, gdy zostaną najbardziej ogólne. Pierwszym stopniem jest abstrakcja fizyczna, która pomija cechy jednostkowe i określa gatunek. Drugim abstrakcja matematyczna, która zostawia tylko aspekt ilościowy. Ostatnim stopniem jest abstrakcja metafizyczna, która zostawia już samo "to, co".
Punktem wyjścia również jest konkretny przedmiot. Za pomocą negacji jego nazwy otrzymujemy gatunek, w wyniku negacji gatunku – rodzaj, itd., aż do najogólniejszego pojęcia bytu.
Wypowiadając sąd egzystencjalny, czyli stwierdzając istnienie, wskazujemy na różnicę między istniejącym i tym, co istnieje. Tak otrzymujemy pojęcie bytu.
Poprzez wczuwanie się w naturę przedmiotu.
Bibliografia
- Władysław Stróżewski, Ontologia, Wydawnictwo Aureus – Znak, Wydanie I, Kraków 2004, ,
- A. B. Stępień, Wstęp do filozofii, Lublin 2001,
Zobacz też
Linki zewnętrzne