Równoważnik zdania –
wyrazy
lub grupy wyrazów, formalnie nie tworzące
zdania
(ponieważ nie mają formy osobowej
orzeczenia
), wyrażające jednak te same treści, co
zdanie
.
- Piękna pogoda./ Cisza./ Uwaga!/ Kto tam?/ Nigdy więcej wojny!
- Nie palić!/ Wystrzegać się złodziei!
O pełnej treści równoważników zdań informuje
kontekst
lub sytuacja.
- (Jest) Zima, (pada) śnieg./ Kto tam (puka)?/ Polacy (są) pierwsi na mecie.
Równoważniki zdań w wypowiedzeniach złożonych
Równoważniki stanowią również części składowe
wypowiedzeń
złożonych.
- Ten sobie mówi i ten sobie mówi, pełno radości i krzyku.
- Wszystko, co tylko mogłem przeżyć, już za mną.
W wypowiedzeniach złożonych najczęściej jako równoważniki zdań występują konstrukcje z
imiesłowami
nieodmiennymi.
- Siedział przy stole, czytając gazetę. Przeczytawszy gazetę, wyszedł z domu.
W zakresie imiesłowowych równoważników zdań często zdarzają się błędy, wynikające głównie z nieznajomości dwóch podstawowych zasad ich stosowania, a mianowicie:
- zasady tożsamości podmiotów
- zasady jednoczesności lub uprzedniości czynności – w zdaniu głównym i w równoważniku zdania.
Zasada tożsamości podmiotów
Polega na tym, że wykonawca czynności wyrażonej imiesłowem nieodmiennym musi być jednocześnie wykonawcą czynności wyrażonej w
orzeczeniu
w formie osobowej
czasownika
- Żołnierze maszerowali, śpiewając głośno (= żołnierze maszerowali i śpiewali – ten sam
podmiot
).
Niepoprawne są więc zdania typu:
- "Mając 11 lat, umarła mu matka" ( = on miał 11 lat – umarła jego matka; podmioty różne).
- "Podziwiając grę aktorów, ogarnia człowieka wzruszenie" (= kiedy się podziwia... ogarnia wzruszenie – podmiot nieosobowy i podmiot w 3. os. lp).
Użycie równoważników zdań nie odnoszących się do wykonawcy czynności, będącego podmiotem zdania głównego, dopuszczalne jest jedynie wówczas, gdy są one utartymi zwrotami frazeologicznymi typu: krótko mówiąc, lekko licząc, prawdę powiedziawszy itp. Takie wyrażenia są zwykle równoważnikami bezpodmiotowych zdań warunkowych, np.: Szczerze mówiąc (= jeśliby się miało szczerze powiedzieć), nie byliby tym zachwyceni. Zakładając (= jeśli się założy), że macie rację, możemy to uznać... Konstrukcje takie występują często w języku mówionym jako wtrącenia i dopowiedzenia[1].
Zasada jednoczesności lub uprzedniości czynności w zdaniu głównym i w równoważniku zdania
Wymaga ona, żeby czynność wyrażona imiesłowem kończącym się na -ąc była jednoczesna z czynnością w zdaniu głównym, a czynność wyrażona imiesłowem na -wszy, -łszy – wcześniejsza od czynności w zdaniu głównym:
- Jedząc, mlaskał ustami (= kiedy jadł, mlaskał).
- Zjadłszy, obtarł usta (= najpierw zjadł, potem obtarł usta).
Niepoprawne są więc konstrukcje, w których równoważnik z imiesłowem zakończonym na -ąc ma znaczenie uprzedniości:
- Podejmując się (zamiast: Podjąwszy się) pracy, wykonali ją sumiennie (najpierw się jej bowiem podjęli, potem wykonali);
a także, kiedy ma znaczenie następczości:
- Zaczęto badania, uzyskując pomyślne wyniki (zamiast: Zaczęto badania i uzyskano pomyślne wyniki).
Ogólna zasada interpunkcji dla zdań złożonych z imiesłowowym równoważnikiem zdania
Polega na oddzielaniu
przecinkiem
równoważnika od innych części zdania:
- Idąc ulicą, zachowywali się hałaśliwie.
Przecinek stawia się nawet wówczas, gdy równoważnik ten występuje jako jeden wyraz bez określeń[2]:
- Idąc, rozmawiali. Ziewnąwszy, zasnął.
Przypisy