Trubadurzy –
poeci
i zarazem
muzycy
francuscy
działający w XII i XIII wieku. Przyjęło się uważać za trubadurów tych poetów, którzy działali na południu Francji, pisząc w języku
oksytańskim
, langue d'oc, natomiast za
truwerów
– poetów z północy Francji piszących po francusku, langue d'oil. Terminem trobairitz określa się kobietę-trubadura.
Działalność trubadurów była najwcześniejszym i najistotniejszym przejawem regionalnej sztuki muzycznej i poetyckiej w średniowiecznej kulturze Zachodu, a jej wpływ można dostrzec – nie tylko w epoce średniowiecza – również na terenie innych krajów europejskich. Z imienia wymienić można około 460 trubadurów, z twórczości których zachowało się około 2600 utworów – z czego jedynie około 10 posiada oryginalną melodię.
Twórczość literacka trubadurów to tzw.
poezja prowansalska
. Z tradycji trubadurów wywodzą się
truwerzy
i niemieccy
minnesingerzy
. Poezję trubadurów i truwerów rozpowszechniali oni sami lub też wędrowni śpiewacy zwani
minstrelami
.
Lista częściej wymienianych trubadurów
(W nawiasach podany został przybliżony czas ich działalności).
- Aimeric de Peguilhan (1190–1221),
-
Arnaut Daniel
(1180–95),
- Arnaut de Mareuil (1195),
-
Bernart de Ventadorn
(1147–70),
-
Bertran de Born
(1159–95; zm. 1215),
- Cerveri de Girona (1259–85),
-
Folquet de Marseille
(1178–95; zm. 1231),
- Gaucelm Faidit (1172–1203),
-
Wilhelm (Guillaume) IX
, zwany Akwitańskim (1071–1126),
-
Giraut de Bornelh
(1162–99),
- Guiraut Riquier (1254–92),
-
Jaufre Rudel
(1125–48),
-
Marcabru
(1130–49),
- Peire d’Alvernhe (1149–68; zm. 1215),
- Peire Cardenal (1205–72),
-
Peire Vidal
(1183–1204),
- Peirol (1188–1222),
- Raimbaut d’Aurenga (1147–73),
-
Raimbaut de Vaqueiras
(1180–1205),
- Raimon de Miraval (1191–1229)
- Sordello (1220–69; zm. 1269).
Wszyscy znani z imienia trubadurzy zostali wymienieni w Bibliographie Pilleta i Carstensa z 1933 roku wraz z podaniem zachowanych utworów i źródeł.
Vidas
Z XIII i XIV wieku zachowały się pierwsze zbiory vidas – pełnych fantazji romantycznych pieśni będących opowieściami o życiu trubadura. Typowym przykładem takiej historii jest świadectwo o życiu
Jaufre Rudela
:
Jaufre Rudel z Blaye był wysoko urodzonym księciem Blaye; i zakochał się on w hrabinie Tripoli, nie ujrzawszy jej ani razu, ale słysząc o niej wiele dobrego od pielgrzymów powracających z Antiochii. Skomponował wiele pieśni o niej, chwaląc ją w pięknych melodiach i smutnych słowach. Pragnąc ją ujrzeć, wziął krzyż i wyruszył w morze; na łodzi zaś zachorował. Przyniesiono go, ledwo już żywego, do gospody w Tripoli i powiedziano o tym hrabinie; ta zaś przyszła do niego i wzięła go w ramiona. Poznał, że to musi być ona, i odzyskał zmysły słuch i woni, i chwalił Boga za to, że mógł dożyć chwili, gdy jego ukochana znalazła się przy nim. I tak umarł w jej ramionach, a ona pochowała go z honorami w świątyni i jeszcze tego samego dnia pogrążyła się w głębokim smutku.
Status społeczny
Status trubadurów związany jest z wieloma legendami, sięgającymi czasów samych poetów, którzy nierzadko opisywali swoje własne losy. Trubadurami byli zarówno arystokraci – chociażby książę Wilhelm Akwitański, zwany "pierwszym spośród trubadurów" – jak i wędrowni muzykanci – jak Cercamon. Skądkolwiek się jednak wywodził, aby osiągnąć sukces, trubadur musiał stać się cortes et enseignatz – dworskim i znakomitym.
Fin' amors – miłość dworska
Tematyka miłości idealnej, choć pojawiająca się już wcześniej, była przez długi czas uważana za wkład trubadurów w europejską literaturę. Współczesne określenie "dworska miłość", które po raz pierwszy pojawiło się pod koniec XIX wieku, jest uproszczeniem zjawiska i powinno być postrzegane przez pryzmat średniowiecznej koncepcji miłości i małżeństwa. Fin' amors nie jest tylko zjawiskiem literackim, ale istotnym elementem kultury w ówczesnym społeczeństwie. Miłość jest sposobem, by się doskonalić. Obejmuje tęsknotę, sekret, oświecenie, a także maniakalne zmiany nastrojów. Szczególną cechą miłości u trubadurów jest nacisk na jej społeczne i osobiste korzyści. Dworski charakter miłości powoduje specyficzną relację między kochankiem a jego otoczeniem: musi być dyskretny oraz wierny zasadzie
decorum
– cechy typowe dla kultury, do i dla której się wypowiada.
Idealna miłość jest także interesująca ze względu na swoją złożoność, napięcie,
oksymorony
i kontrasty: sacrum – profanum, szlachetne – obsceniczne, idealizm – realizm, rozstanie – złączenie. Pozornie jej koncepcja sprzeciwia się religii – pochwała pożądania można przecież przeciwstawić wiecznej miłości chrześcijańskiej lub
caritas
. Eksatyczna miłość, wychwalająca wartość jednostki, jest jednak analogiczna do miłości, którą opisywało wielu XII-wiecznych wyznawców (m.in.
Bernard z Clairvaux
).
Jednocześnie interesujące jest zestawienie mocy przypisywanej kobietom w wielu pieśniach trubadurów z ograniczeniami na nie nakładanymi w rzeczywistości. Tworzy się wyidealizowany obraz kobiet na tle ich podporządkowania w społeczeństwie. Kobiety-trubadurki, tzw. trobairitz, były niewielką grupą należącą do arystokracji, działającą w latach 1170-1260; zachowało się, według różnych źródeł, od 23 do 46 tekstów – w porównaniu z ponad 2500 tekstami autorstwa mężczyzn. Z imienia znanych jest niewiele – należą do nich m.in.
Comtessa de Dia
oraz
Castelloza
.
Gatunki
Geneza
Do powtarzających się motywów należą przede wszystkim dworskość i miłość; niegodziwi szpiedzy (lauzengiers); służbena miłość; oparcie się cielesnym namiętnościom; podstęp i desperacja; choroba z miłości i śmierć; radość w miłości (szczególnie często jako natchnienie); potęga kobiety. Potrzeba wyrażenia tych motywów w formie zwięzłej i klarownej doprowadziła do powstania specyficznych gatunków. W ten sposób, na przykład, pragnienie kochanków, by nigdy nie zostali rozdzieleni, jest odzwierciedlone w
albie
– pieśni porannej: kochankowie w swoim szczęściu nie dostrzegają, że noc minęła; zostają ostrzeżeni przez świergot ptaków lub zaufaną osobę.
Podział ze względu na formę
-
Canso
(canzo) – składająca się ze strofek 6–7-wierszowych, o budowie muz. aab (odpowiednik
ballady
truwerów i Barform
minnesingerów
,
-
Vers
– melodia powtarza się we wszystkich wierszach tekstu.
Podział ze względu na tematykę
-
Vers
(patrz wyżej) – termin używany często w 1 poł. XII wieku, niezależnie od tematyki utworu, choć w późnym XII wieku zaczęło oznaczać wiersze moralizujące w stylu Marcabru;
-
Alba
– dziękczynna pieśń kochanków o świcie (jej treścią bywa także dialog między odjeżdżającym o wczesnym poranku kochankiem i jego przyjacielem, który ostrzega go przed grożącym niebezpieczeństwem);
-
Canso
(patrz wyżej) – dworska pieśń miłosna napisana w wysokim stylu (np. twórczość Bernarta de Ventadorn);
-
Sirventes
– pieśni satyryczno-polityczne, często stosujące
kontrafakturę
;
-
Tenso
, partimen, joc-partit (jeu parti) – pieśni zawierające elementy dialogu;
- Pastorela – pieśń opisująca spotkanie rycerza z pasterką;
- Dansa – pieśń oparta na formie tanecznej;
- Descort – pieśń ułożona w sposób nieuporządkowany, często wielojęzyczna (u Raimbauta de Vaqeiras - pięciojęzyczna);
- Escondig – rodzaj canso zawierający przeprosiny kochanka, który swoim zachowaniem obraził wybrankę;
-
Plankt
(planh, planctus) – lament na śmierć wybitnej osobistości.
Zobacz też
Bibliografia
- John Stevens/Ardis Butterfield , "Troubadours", The New Grove Dictionary of Music and Musicians, London, Macmillan, 2001.