Prehistoria
Pierwsze ślady obecności człowieka na
Tajwanie
datowane są na około 30 tysięcy lat p.n.e.
Około 4000 roku p.n.e. Tajwan został zasiedlony przez ludność pochodzenia austronezyjskiego (
Aborygeni tajwańscy
).
Kolonizacja Tajwanu
W
1544
r. Tajwan został odkryty przez
Portugalczyków
, którzy nadali mu nazwę Ilha Formosa (co dosłownie znaczy piękna wyspa).
W
1624
r. w południowej części wyspy (dzisiejszy
Tainan
) założyli kolonię
Holendrzy
, którą zarządzała
Kompania Wschodnioindyjska
; rozwinęli oni uprawę ryżu i trzciny cukrowej (ryż i cukier stały się głównymi towarami eksportowymi wyspy aż do XX w.). Na potrzeby uprawy sprowadzili kilkadziesiąt tysięcy chińskich osadników, co rozpoczęło zasiedlanie Tajwanu na wielką skalę przez ludność chińską. Za panowania holenderskiego wybuchło kilka powstań chińskich i aborygeńskich. Oprócz działalności handlowej Holendrzy prowadzili też działalność misjonarską, wydając m.in. ewangelię w języku aborygeńskim (Siraya).
W
1662
r. Tajwan został zaatakowany przez chińskiego dowódcę
Zhenga Chenggonga
. Jego armii udało się wyprzeć Holendrów z wyspy i utworzyć niezależne
Królestwo Dongning
. Po śmierci Zhenga władzę na wyspie przejął jego syn, Zheng Jing, a następnie
Zheng Keshuang
. Podczas ich rządów, trwających 22 lata, na wyspie nastąpił rozwój produkcji cukru i soli.
W
1683
r. z rozkazu chińskiego cesarza
Kangxi
z
dynastii Qing
armia chińska zlikwidowała Królestwo Dongning i przyłączyła Tajwan do Chin.
Podczas 212-letniego panowania chińskiego Tajwan został zasiedlony przez imigrantów z Chin. Słaba struktura władzy i napięcia etniczne pomiędzy Aborygenami i Chińczykami, oraz pomiędzy grupami chińskimi zwłaszcza
Hakka
i
Hoklo
, spowodowały wiele powstań, z których największe miały miejsce w
1721
,
1786
i
1862
.
W
1706
r. emigranci z południowo-wschodnich Chin założyli dzisiejszą stolicę wyspy,
Tajpej
.
W
1858
na mocy traktatu kończącego
II wojnę opiumową
zostały otwarte porty dla kupców z Zachodu. W
1874
Japonia
wysłała na wyspę karną ekspedycję, po zamordowaniu przez Aborygenów rozbitków ze statku z
Riukiu
.
W
1884
, podczas
wojny chińsko-francuskiej (o Wietnam)
na wyspę uderzyli Francuzi, ale nie odnieśli większych sukcesów.
W
1887
r. Tajwan został przekształcony w samodzielną prowincję. Energiczny pierwszy gubernator
Liu Mingchuan
rozpoczął reformy i modernizację wyspy, budując pierwsze koleje, łącząc wyspę z kontynentem kablem telegraficznym i zakładając pocztę.
Tajwan pod władzą Japonii
W
1895
r. po
wojnie japońsko-chińskiej
, na mocy
traktatu z Shimonoseki
wyspa została przekazana
Japonii
. W ramach antyjapońskiego oporu utworzono
23 maja
1895
Republikę Tajwanu
. Pierwszym jej prezydentem został Tang Jingsong, który wszakże uciekł z wyspy
6 czerwca
, po tym jak
29 maja
w Keelungu wylądowały wojska japońskie. Opór w południowej części stawiły im oddziały pod wodzą ministra obrony Republiki, a następnie jej drugiego prezydenta Liu Yongfu. Kapitulacja
Tainanu
21 października
zakończyła zorganizowaną obronę.
Japończycy postanowili uczynić z wyspy modelową prowincję. przeznaczając na jej rozwój znaczną część kontrybucji otrzymanych od Chin. Połączyli północ z południem linią kolejową, rozbudowali sieć drogową i porty. Wprowadzili nowe odmiany ryżu, rozbudowali przemysł kamforowy, cukierniczy, drzewny i wydobywczy. Stworzyli sieć elektrowni (Tajpej było drugim po Tokio zelektryfikowanym miastem Azji Wsch.).
Największym osiągnięciem było stworzenie powszechnego systemu szkolnictwa, który pod koniec japońskiego panowania (1944 r.) obejmował ponad 90% dzieci; zostało też wówczas wprowadzone obowiązkowe nauczanie dziewięcioklasowe. W
1928
r. założono Cesarski Uniwersytet Taihoku, dzisiejszy Narodowy Uniwersytet Tajwański. Tajwańczycy, choć korzystali z osiągnięć cywilizacyjnych, jakie przyniosła kolonia, podlegali surowym i niesprawiedliwym prawom, mającym utrzymać porządek na niespokojnej wyspie. Jednakże, wykorzystując rozluźnienie polityczne ery
Taisho
rozwinęli działalność społeczną i polityczną, dążąc do poprawy swej sytuacji. Koniec tej działalności nastąpił w
1937
r., gdy po rozpoczęciu
II wojny chińsko-japońskiej
na wyspie ponownie zaprowadzono rządy gubernatorów wojskowych i wprowadzono program intensywnej japonizacji. Podczas
II wojny światowej
ok. 30 tys. Tajwańczyków służyło we flocie i armii japońskiej, m.in. w
ochotniczych oddziałach Takasago
.
Republika Chińska
W
1945
r. prowincja powróciła do Chin, na mocy
porozumienia z Kairu
z
1943
. Słabe i skorumpowane rządy
Nacjonalistów
spowodowały załamanie gospodarcze i wybuch rozruchów (
Incydent 28 lutego
), krwawo stłumionych; zdarzenie to legło u podstaw podziału na benshengrenów i waishengrenów, do dziś widocznego w polityce.
W wyniku wojny domowej, wygranej przez
Mao Zedonga
w
1949
r., część stronników
Czang Kaj-szeka
związanych z
Kuomintangiem
uciekło na
Tajwan
, gdzie kontynuowała dalsze rządy. Po ewakuacji rządu Republiki Chińskiej na Tajwan władzę dyktatorską przejął
Czang Kaj-szek
. W swoich rządach kierował się rządami silnej ręki, wprowadził stan wojenny, trwający 38 lat, i zakazał działalności opozycyjnej. Wszystkie metody stosował w celu umocnienia państwa. W
polityce zagranicznej
podkreślał, że reprezentuje całość Chin. W czasie jego prezydentury na Tajwanie dominowały rządy autorytarne z demokratyczną konstytucją. Wszelka działalność opozycyjna była tłumiona – uznawano ją za niezgodną z racją stanu, często oskarżono o komunizm, prowadzono procesy. W polityce partyjnej stosowano czystkę, wielu działaczy wyjechało do
Stanów Zjednoczonych
i
Japonii
.
W latach 50. XX wieku między
Republiką Chińską
na Tajwanie a
ChRL
trwała otwarta wojna. Po samoizolacji Chin w latach 60. Tajwan większą uwagę mógł skupić na gospodarce, w której przyjęto politykę liberalną; dużą rolę, zwłaszcza w latach 1950. odegrała pomoc Stanów Zjednoczonych.
Tajwan od 1949 r. posiadał własną
reprezentację piłkarską
, która w
1960
r. zajęła trzecie miejsce w Pucharze Azji. Większość zawodników tej reprezentacji pochodziła z
Hongkongu
.
Wykorzystując potencjał odziedziczony po Japończykach (przemysłowy i edukacyjny) Tajwańczycy rozwinęli gospodarkę i wkrótce weszli w skład tzw.
4 azjatyckich tygrysów
. Rozbudowano
przemysł lekki
, a także stalowniczy i petrochemiczny. Od lat 80.
XX wieku
zaczęto rozwijać przemysł komputerowy i zbrojeniowy. Dzięki pomocy gospodarczej Stanów Zjednoczonych i
Japonii
dochód narodowy brutto w
1988
r. był znacznie wyższy niż w kontynentalnych Chinach. Ścisłe związki ze Stanami Zjednoczonymi potwierdzał układ obronny z
1954
r.
Do
1971
r.
Republika Chińska
na Tajwanie, dzięki poparciu USA i ich sojuszników, była reprezentantem całych Chin w
ONZ
i posiadała miejsce w
Radzie Bezpieczeństwa
, mimo, że realnie sprawowała władzę tylko nad Tajwanem i pobliskimi wyspami. Państwa bloku komunistycznego za jedynego reprezentanta Chin uznawały rząd w
Pekinie
i próbowały usunąć Republikę Chińską. Udało się to dopiero, gdy USA, dążąc do poprawy stosunków z Pekinem oświadczyły, że nie będą się sprzeciwiać przyjęciu ChRL do ONZ. Przyjęta na wniosek Albanii Rezolucja 2758 szła jednak dalej, usuwając Republikę Chińską i zastępując ją we wszystkich organach ONZ, przedstawicielami ChRL.
Tajwan po śmierci Czang Kaj-szeka
W
1975
r. zmarł prezydent Czang Kaj-szek, którego na stanowisku zastąpił
Yen Chia-kan
. Jego dekretem zbudowano
Grobowiec Czang Kaj-szeka
. Realną władzę przejął syn Czanga, premier
Chiang Ching-kuo
, który następnie objął urząd prezydenta w
1978
r.
W
1979
r. Stany Zjednoczone zerwały stosunki dyplomatyczne z Tajwanem i wypowiedziały układ obronny, nawiązując równocześnie oficjalne stosunki dyplomatyczne z ChRL i uznając, że to rząd w Pekinie (a nie jak dotąd - Tajpej) jest jedynym reprezentantem Chin na świecie. Za USA poszło większość pańśtw, które dotąd uznawały Republikę Chińską, co spowodowało trwającą do dziś izolację polityczną państwa. W tym samym roku Kongres USA przyjął Taiwan's Relations Act (TRA), dokument określający pozycję USA wobec wyspy, w tym możliwość sprzedaży broni. TRA pełni rolę nieformalnie rolę układu między Tajwanem a USA.
Na skutek tych niepowodzeń na arenie międzynarodowej, rząd Republiki musiał starać się o zwiększenie poparcia wewnątrz kraju. Dlatego w późnych latach
1970
. zaczęto realizować program tajwanizacji
Kuomintangu
, czego najważniejszym przejawem było wypromowanie przez prezydenta
Chiang Ching-kuo
na swego następcę wywodzącego się z Tajwanu
Lee Teng-hui'a
. Rozpoczęto też proces liberalizacji politycznej, dopuszczając ograniczoną opozycję w postaci ruchu
dangwai
.
W
1986
r., na bazie aktywistów
dangwai
powstała opozycyjna
Demokratyczna Partia Postępowa
; kilka miesięcy później zniesiono stan wojenny oraz i stopniowo zmniejszano kontrolę prasy; zalegalizowano partie opozycyjne popierające niezależność od komunistycznych Chin.
W przeprowadzonych w
1992
r. wyborach powszechnych zwyciężył
Kuomintang
. W lutym
1993
r. premierem został
Lien Chan
. W
1996
r. w pierwszych demokratycznych wyborach prezydentem Tajwanu został
Lee Teng-hui
. Cztery lata później zastąpił go
Chen Shui-bian
z Demokratycznej Partii Postępowej. Za jego kadencji w
2002
r. podjęto próbę wstąpienia do ONZ-etu, która zakończyła się niepowodzeniem.
Republika Chińska w XXI wieku
W
2002
r. Tajwan została przyjęty do
WTO
, jako "Oddzielny Obszar Celny Tajwanu, Penghu, Kinmen i Matsu". W tym samym roku u wybrzeży Tajwanu doszło do
katastrofy lotniczej
. W
wyborach do Zgromadzenia Narodowego (Guomin Dahu) 2005 r.
zwyciężyła
Demokratyczna Partia Postępowa
, zyskując 127 mandatów. Drugą partia był
Kuomintang
, uzyskując 117 mandatów. W parlamencie znalazły się również mniejsze ugrupowania, uzyskując kilkanaście mandatów. Od
28 maja
2008
r. prezydentem kraju jest
Ma Ying-jeou
, wiceprezydentem zaś
Vincent Siew
.
Były pomysły przyłączenia Tajwanu do Chińskiej Republiki Ludowej w myśl projektu
Jeden kraj, dwa systemy
, na podstawie którego ChRL reprezentowałaby Tajwan w stosunkach międzynarodowych, ale wyspa miała zachować własne władze i siły zbrojne. Doktryna ta, wykorzystana w przypadku
Hongkongu
, została w
2005
r. zastąpiona przez tzw. ustawę antysecesyjną, uchwałę
parlamentu ChRL
nakazującą użycie siły w przypadku prób formalnego zdeklarowania niepodległości.
Od
23 lutego
2006
r. istnieje w
Polsce
Polsko-Tajwański Zespół Parlamentarny
.
W 2009 roku nakładem krakowskiej Księgarni Akademickiej ukazała się książka Bogdana S. Zemanka Tajwańska tożsamość narodowa w publicystyce politycznej.
Prezydenci Republiki Chińskiej na Tajwanie
Zobacz też
Bibliografia
- Roman Sławiński: Historia Tajwanu. Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa, 2001. ISBN .
-
John King Fairbank
: Historia Chin. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut, 1996. .
Linki zewnętrzne