Kościelne oznaki godności to symbole umieszczane w
herbach
dostojników kościelnych i informujące o ich miejscu w hierarchii
Kościoła
.
Papież
Nad
tarczą
herbu papieskiego (do pontyfikatu Jana Pawła II) znajdowała się
tiara
- uroczyste nakrycie głowy, zazwyczaj kształtu stożkowatego, złote lub srebrne, ozdobione szlachetnymi kamieniami. Tiara wywodzi się z ceremonialnych nakryć głowy władców i kapłanów starożytnego Bliskiego Wschodu. Przyjęta przez
biskupów
Rzymu
, do roku
1965
noszona była przez papieży przy wystąpieniach w charakterze głowy
Kościoła
. Forma tiary ewoluowała: do czasów papieża
Bonifacego VIII
(1294-1303) ozdobiona była jedną koroną, następnie aż do
Benedykta XI
albo
Klemensa V
(1303-1314) dwiema, potem trzema. Herb Benedykta XVI nie zawiera tiary, lecz infułę (mitrę). Pod
tarczę herbową
podkładano
krzyż
papieski, czyli krzyż z trzema poprzecznymi ramionami. Jako insygnium władzy papieskiej występuje on od
VI wieku
. Również pod tarczą herbową znajdują się dwa skrzyżowane
klucze
: złoty i srebrny. Te tak zwane klucze
św. Piotra
umieszcza się piórami ku górze. Są symbolem władzy i władcy, papieża jako następcy św. Piotra: „A Ja tobie powiadam, że tyś jest opoka, a na tej opoce zbuduję kościół mój, a bramy piekielne nie zwyciężą go. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego: cokolwiek zwiążesz na ziemi będzie związane i w niebiosach.” [Mt.16, 18-19]. W znaczeniu symbolicznym, są to klucze do bramy czyśćcowej: klucz złoty to władza rozgrzeszania, klucz srebrny zaś to mądrość i wiedza teologiczna niezbędne do osądu ludzkich
grzechów
.
Herby różnych papieży:
Kardynałowie
Oznaką godności kardynalskiej jest
kapelusz kardynalski
w kolorze czerwonym. Kapelusze jako oznaki godności duchownych wprowadził papież
Innocenty IV
(1243-54) w
1245
roku, w celu wyeliminowania używanych wówczas przez
biskupów
świeckich oznak godności
- rycerskich
hełmów
i
koron rangowych
– jako znaków, które nie przystoją duchownym. W herbach duchownych kapelusze umieszczano nad tarczą. O godności kardynalskiej - oprócz purpurowego kapelusza - świadczyły chwosty (frędzle, wł. fiocchi), przymocowane przy pomocy plecionego sznura do szerokiego ronda kapelusza po obu jego stronach w pięciu rzędach: każdy następny rząd liczy o jeden frędzel więcej niż poprzedni. W sumie u kapelusza kardynalskiego umieszczano 30 chwostów, po 15 z każdej strony. Liczba chwostów w herbach dostojników kościelnych była jednak zmienną: spotykamy herby kardynalskie z zaledwie sześcioma chwostami. Pod tarczę herbową podkładano
krzyż patriarszy
o dwóch poprzecznych ramionach, będący oznaką godności kardynalskiej, a także arcybiskupiej. W czasie
sediswakancji
, czyli nieobsadzenia tronu papieskiego, jeden z kardynałów pełnił funkcję Kardynała-Kammerlinga, czyli przełożonego administracji papieskiej. Do jego herbu dodawano "conopoeum" (zasłonę
tabernakulum
), "namiot Kościoła" (rodzaj parasola umieszczony nad tarczą) oraz klucze św. Piotra.
Patriarchowie
Osobne oznaki godności dla patriarchów Kościoła katolickiego wprowadzono edyktem papieskim z 3 XI
1826
r. Przewidywał on dla patriarchów kapelusz zielony z 15 chwostami po każdej ze stron, zawieszonymi na złotym sznurze. Wśród herbów patriarszych spotykamy także specjalne oznaki godności, przysługujące konkretnym dostojnikom: patriarcha
Jerozolimy
, jako wielki mistrz
Zakonu Grobu Bożego
miał podłożony pod tarczę czerwony krzyż jerozolimski, patriarcha zaś
Lizbony
, od połowy
XVIII wieku
do swego herbu dodawał tiarę.
Arcybiskupi
Oznaką godności arcybiskupiej był również kapelusz, posiadający 20 chwostów (po 10 z każdej strony) w kolorze zielonym. Dodatkowo, pod tarczą heraldyczną podkładano krzyż podwójny (patriarszy), sam lub skrzyżowany z
pastorałem
.
Biskupi
Najczęściej używaną w heraldyce oznaką godności biskupiej była
infuła
. Infuła, jako ceremonialne nakrycie głowy, wprowadzona została w połowie
XI wieku
w postaci stosunkowo niskiej, stożkowatej czapki przeciętej przez środek; stopniowo infuła staje się coraz wyższa, z tyłu dodano dwie wstęgi (fanones). Jako oznaka godności infuła przysługiwała również niektórym opatom. Drugim nakryciem głowy, częściej obecnie stosowanym w charakterze heraldycznej oznaki godności jest zielony
kapelusz kardynalski
o szerokim rondzie, do którego po obu stronach umocowane są także zielone chwosty w liczbie 12 (po 6 z każdej strony). W herbach biskupich infułę lub kapelusz umieszczano nad tarczą herbową. Dodatkowymi oznakami godności były pastorał i
krzyż łaciński
skrzyżowane i podłożone pod tarczę. Pastorał, będący insygnium władzy duszpasterskiej i jurysdykcji biskupiej, wywodził się z długiej, zakrzywionej laski pasterskiej - biskup jest pasterzem wiernych. Jako insygnium biskupie pastorał znany jest od
V wieku
(
Irlandia
). W przypadku posiadania przez dostojnika Kościoła również świeckiej władzy książęcej, z pastorałem skrzyżowana była oznaka władzy świeckiej -
miecz
. Takich herbów używali w Polsce biskupi krakowscy. W rozbudowanej postaci herb dostojnika kościelnego mógł zawierać wszystkie wspomniane elementy: bezpośrednio nad tarczą herbową, na jej górnej krawędzi, znajdowała się infuła, oraz widoczne krzywaśń pastorału i głowica krzyża skrzyżowanych i podłożonych pod tarczę, nad nimi kapelusz, ozdobnie plecione sznury i odpowiednia liczba chwostów po obu stronach tarczy.
Biskupi
kościoła anglikańskiego
używają oznak podobnych do dawnych katolickich - tj. infuły nad tarczą, a w przypadku arcybiskupa infuły i skrzyżowanych za tarczą pastorałów. Herby hierarchów
Kościoła greckokatolickiego
zamiast infuły mają charakterystyczną dla wschodnich kościołów bogato zdobioną mitrę.
Dostojnicy zakonni
Zakonnicy w swych herbach umieszczali kapelusze w kolorze czarnym, a o godności właściciela herbu świadczyła liczba chwostów: generałowie zakonów mieli 12 chwostów (po 6 z obu stron tarczy);
prowincjałom
przysługiwało 6 chwostów;
przeorzy
,
gwardianie
i
rektorzy
umieszczali przy czarnym kapeluszu 2 chwosty.
Niektóre oznaki godności kościelnych
Zobacz też