Kaplica pod wezwaniem św. Macieja Apostoła i św. Mateusza Ewangelisty, zwana Lipskich –
rzymskokatolicka
świątynia o charakterze
zabytkowym
, należąca do parafii archikatedralnej św. Stanisława BM i św. Wacława w
Krakowie
[1]. Jest jedną z
kaplic
publicznych
bazyliki archikatedralnej św. Stanisława BM i św. Wacława
w Krakowie na
Wawelu
. Znajduje się przy północnym ramieniu
ambitu
, pomiędzy
kaplicą Maciejowskiego
(od zachodu), a
kaplicą Skotnickich
(od wschodu). Stanowi
mauzoleum
bpa
Andrzeja Lipskiego
i
kardynała
Jana Aleksandra Lipskiego
.
Historia
Obiekt wznosi się na kaplicy
gotyckiej
, wybudowanej w pierwszej połowie
XIV
wieku. Pierwsza kaplica posiadała ołtarz z malowaną sceną męczeństwa
św. Stanisława ze Szczepanowa
, a zamykała ją żelazna krata. W
1620
r. bp
Marcin Szyszkowski
wybrał budowlę na swoje mauzoleum. Trzy lata później zamierzał połączyć ową kaplicę z sąsiednią – Skotnickich, czego nie zrealizował. Na kaplicę grobową przebudował obiekt bp
Andrzej Lipski
, który po otrzymaniu nominacji na biskupa krakowskiego
kodycylem
z
11 sierpnia
1630
r., zmienił zdanie co do swojego pochówku w
bazylice katedralnej Wniebowzięcia NMP we Włocławku
(o czym pisał w
testamencie
z
20 marca
tego roku), zamierzając spocząć w katedrze na
Wawelu
. Mieli tego dopilnować egzekutorzy jego testamentu. Na wyburzonej gotyckiej świątyni postawiono nową –
wczesnobarokową
. Prace zakończono w
1633
r. Wówczas bryła kaplicy wznosiła się na kwadratowym planie, nakryta kopułą z malowidłami, przedstawiającymi Chwałę Bożą. Na ścianie zachodniej usytuowano nagrobek biskupa, a na wschodniej
marmurowy
ołtarz. Znajdujący się w
retabulum
, malowany na blasze obraz, ukazujący Jezusa Ukrzyżowanego i stojących obok
Matkę Bożą
,
św. Jana Ewangelistę
i
św. Marię Magdalenę
, flankowały dwie kolumny. Obiekt zamykała krata. Tego samego roku erygowano kapelanię, ufundowaną przez biskupa. Kolejne prace nad kaplicą przypadają na lata
1743
–
1746
, kiedy to na zlecenie
kardynała
Jana Aleksandra Lipskiego
dokonano przebudowy kaplicy w
stylu
późnego baroku, według projektu
Franciszka Placidiego
. Nadmienimy, iż kardynał kazał zachować
XVII
-wieczny nagrobek biskupa Andrzeja. Wykonano jednak nowy ołtarz, nagrobek kardynała, dekorację ścian oraz portal i kratę do niego. Poszerzono również obiekt w kierunku zachodnim, a w kopule wykonano nowe
freski
. Obraz do ołtarza namalował
Szymon Czechowicz
.
Architektura
Powstałą na planie kwadratu kaplicę nakrywa
kopuła
z
latarnią
. Od zachodu natomiast znajduje się dobudowany aneks. Do wnętrza obiektu wiedzie portal, wykonany z
marmuru dębnickiego
. Półkoliście zamknięty, oprofilowany otwór wejściowy portalu ujmują dwa
kanelowane
pilastry
korynckie
, ustawione na
cokołach
. Złocone
kapitele
wspierają przerywany segmentowy
przyczółek
. Pośrodku, nad arkadą wejściową umiejscowiona jest profilowana nasada. Do niej przymocowano herb
Grabie
, malowany na blasze. W odrzwiach spoczywa żelazna krata z przedstawionymi orłami, podtrzymującymi herb Grabie. Ściany dolnej kondygnacji pokryte są marmurem dębnickim i
marmoryzowaniem
. W narożach usytuowano załamane pilastry. Przy ścianie zachodniej znajduje się nagrobek biskupa Andrzeja Lipskiego, składający się z profilowanego cokołu z dwoma pilastrami
hermowymi
, zakończonymi główkami kobiecymi. Ujmujące płytką niszę
półkolumny
kompozytowe
podtrzymują przełamany u dołu trójkątny przyczółek. Z niszy wysówa się sarkofag z leżącą nań rzeźbą biskupa w pozie sansowinowskiej. Nad nią widnieje rzeźbiony medalion z Matką Bożą z Dzieciątkiem, unoszącą się w obłokach z główkami aniołów. Po bokach nagrobka, w niszy znajdują się posągi
św. Andrzeja Apostoła
i
św. Jana Chrzciciela
, ustawione na
postumentach
. Całość wieńczy rzeźba Jezusa Zmartwychwstałego z aniołkami. Ścianę zachodnią zapełnia nagrobek kardynała Jana Lipskiego, wykonany z marmuru dębnickiego, inkrustowanego różowym marmurem paczółtowickim. Herb, medalion, zasłona oraz figury powstały z
alabastru
. Pomnik tworzy nisza, ujęta w półpilastry
toskańskie
, na których wspiera się arkada. W niszy, na wysokim cokole, ujętym w pilastry, zakończone
wolutami
widnieje
kartusz
z
inskrypcją
, zwieńczony rzeźbą, przedstawiającą czaszkę. Wyżej umieszczony jest kartusz z herbem Grabie. Obok usytuowane są anioły. Powyżej znajduje się płaskorzeźba, ukazująca sarkofag. Na nim wznosi się zwieńczenie z medalionem, przedstawiającym zmarłego kardynała. Ponadto na sarkofagu spoczywają kolejne dwa anioły. Po bokach opisanej kompozycji, na
konsolach
umieszczono rzeźby, wyobrażające
Roztropność
i
Męstwo
. Nad całością znajduje się zasłona, którą otwierają dwa anioły. Wolna powierzchnia jest marmoryzowana.
Pendentywy
zajmują herby Grabie,
Topór
,
Lewart
i
Godziemba
. Kopułę pokrywa
polichromia
z XVIII wieku, przedstawiająca alegorię Wiary i
Czterech cnót kardynalnych
. Do aneksu wiedzie arkada, wsparta na czterech półkolumnach korynckich. Półkolumny wykonano z marmuru dębnickiego, którym również pokryto wnętrze aneksu. W ścianach zachodniej i wschodniej znajdują się półkoliście zamknięte oprofilowane okna, a nad nimi mniejsze – kwadratowe. Przy ścianie północnej usytuowany jest
ołtarz
. Na ujmujących
mensę
cokołach, inkrustowanych różowym marmurem paczółtowickim, usytuowane są kolumny korynckie. Pomiędzy nimi umiejscowiono obraz Święty Mateusz. Przełamane belkowanie podtrzymuje przerywany segmentowy przyczółek oraz znajdującą się w środku, profilowaną nasadę. Całość wieńczy metolowa płaskorzeźba, przedstawiająca gołębicę wśród rozpromienionych obłoków.
Przypisy
Bibliografia
- Czyżewski, Krzysztof J., Królewska Katedra na Wawelu. Przewodnik. Wydanie poprawione. Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej. Kraków 2002.
- Kuczman, Kazimierz. Wzgórze wawelskie. Przewodnik. Wydanie drugie. Kraków 1988.
- Rożek, Michał. Krakowska katedra na Wawelu. Przewodnik dla zwiedzających. Wydanie trzecie. Wydawnictwo św. Stanisława BM Archidiecezji Krakowskiej. Kraków 1989.
- Rożek M., Katedra Wawelska w XVII wieku. Wydanie pierwsze. Wydawnictwo Literackie. Kraków 1980.