Iwan Pietrowicz Pawłow,
ros.
Иван Петрович Павлов (ur. 14 września/26 września 1849 w
Riazaniu
, zm. 27 lutego 1936 w
Leningradzie
) –
rosyjski
fizjolog
, laureat
Nagrody Nobla
z
medycyny
w 1904 roku.
Życiorys
Rodzice I. P. Pawłowa: Piotr Dmitrewicz oraz matka Warwara Iwanowna z domu Uspienskaja byli wyznania
prawosławnego
i chcieli aby ich syn został
popem
. W 1864 Pawłow ukończył w
Riazaniu
wyznaniową szkołę podstawową i przeszedł do Riazańskiego Seminarium Duchownego. Na ostatnim roku przeczytał książkę
Sieczenowa
Odruchy mózgowe. Ta praca odmieniła jego życie – nie chciał już być duchownym. W 1870 rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie (po seminarium nie każdy kierunek studiów można było wybrać) lecz już po 17 dniach przeniósł się na fakultet przyrodniczy na wydziale nauk ścisłych
Uniwersytetu Petersburskiego
. Specjalizował się w
fizjologii zwierząt
u
Ilii Cjona
i F. W. Owsiannikowa. Obok Sieczenowa zajmował się nerwową regulacją. Kiedy Sieczenow musiał wyjechać do
Odessy
jego miejsce zajął I. F. Cjon. Od niego to Pawłow nauczył się przeprowadzać operacje chirurgiczne. W roku 1875 Pawłow zaczął 3 rok studiów na Wojennej Medyczno-chirurgicznej Akademii (WMA). Równocześnie w latach 1876–1878 pracuje w laboratorium fizjologicznym K.N. Ustimowicza. Po ukończeniu WMA, w 1879 został szefem laboratorium fizjologicznego w klinice C.P. Botkina. Obronił pracę doktorską pt. O nerwach odśrodkowych serca w 1883. Lata 1884–1886 spędził za granicą, w laboratoriach
Wrocławia
oraz
Lipska
. W 1890 zostaje profesorem katedry farmakologii WMA a w 1896 prowadzącym katedrę fizjologii. Na tym stanowisku pozostał do 1924 Równocześnie, od 1890 prowadził także laboratorium fizjologiczne przy świeżo organizowanym Instytucie Medycyny eksperymentalnej. W 1901 został członkiem korespondentem a od 1907 członkiem rzeczywistym (zwyczajnym)
Petersburskiej Akademii Nauk
.
Ponad 10 lat zajęło mu opracowanie metody uzyskiwania trwałej
przetoki
żołądkowej
. Trudność polegała na tym że
sok żołądkowy
,
trawił
ścianki żołądka w miejscach cięcia i przedostawał się do jamy brzusznej powodując liczne powikłania psujące eksperymenty. W końcu udało mu się opracować skuteczną metodę (wszywał blaszane rurki z szerokim kołnierzem osłaniającym miejsce cięcia) dzięki której mógł uzyskiwać z przetoki żołądkowej czyste soki trawienne. Dołączając do tego inne przetoki rozmieszczone na całej długości
przewodu pokarmowego
, od
ślinianek
a na
jelicie grubym
kończąc, mógł pobierać i badać wydzieliny z różnych obszarów układu trawiennego i poddawać je badaniom. Robił eksperymenty z pozornym karmieniem (pokarm po pogryzieniu i przełknięciu nie dostawał się do żołądka lecz wylatywał na zewnątrz oraz z pozorną
defekacją
(zaszywał przewód pokarmowy na początku dwunastnicy). Dzięki tym operacjom odkrył wiele nowych, fundamentalnych faktów z dziedziny fizjologii trawienia i odruchów wydzielniczych. Swoje odkrycia zrelacjonował w 1904 r. na międzynarodowym kongresie fizjologów w
Madrycie
. W tym samym roku dostał nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny za wieloletnie badania nad fizjologią trawienia – tym samym został jej pierwszym rosyjskim laureatem. Na tym samym kongresie madryckim Pawłow zasygnalizował ciekawe zjawiska związane z działalnością układu nerwowego, rozwiązaniu których poświęcił następne 35 lat życia. Już wtedy pojawiły się takie pojęcia jak
wzmocnienie
,
odruch bezwarunkowy
,
odruch warunkowy
będące podstawą teorii
warunkowania
a w szczególności warunkowania
klasycznego
.
Rewolucja październikowa
oraz pierwsze lata po niej spowodowały zastój w rosyjskiej nauce. Stabilizacja sytuacji pozwoliła władzom
Rosji Radzieckiej
zwrócić uwagę na naukę. Wkrótce I. P. Pawłow, zwłaszcza gdy odmówił wyjazdu na stałe do
Sztokholmu
na zaproszenie
Szwedzkiej Akademii Nauk
gdzie obiecywano mu postawienie specjalnie dla jego badań nowego instytutu, stał się ulubieńcem władz a jego badania uzyskały priorytet. W 1925 został kierownikiem Instytutu Fizjologii Akademii Nauk
ZSRR
.
Pies Pawłowa, Muzeum Pawłowa, 2005
Dorobek naukowy
Badając fizjologię wydzielania
śliny
stwierdził, że
psy
wydzielają ślinę nie tylko w trakcie posiłku, ale także w reakcji na
bodziec
, który posiłek poprzedzał. Jedzenie, powodujące ślinienie nazwano pierwotnym bodźcem kluczowym, a dzwonek bądź lampkę bodźcem obojętnym. W wyniku stałego towarzyszenia bodźców obojętnych bodźcom kluczowym następowało przekształcenie bodźców obojętnych we wtórne bodźce kluczowe. Zjawisko to Pawłow nazwał odruchem warunkowym, w odróżnieniu od wrodzonego odruchu bezwarunkowego czyli ślinienia się na pierwotny bodziec kluczowy (pokarm). Dalsze badania doprowadziły do odkrycia praw nabywania odruchów warunkowych.
I. Pawłow zajmował się także działalnością układu nerwowego jako całości. Na podstawie swoich badań określił cztery rodzaje układu nerwowego jako fizjologiczną podstawę typologii
temperamentów Hipokratesa-Galena
. Kryteriami służącymi wyodrębnianiu tych rodzajów były: siła układu nerwowego, jego zrównoważenie oraz siła procesów pobudzania/hamowania. Wyróżnił:
-
Melancholika
– o słabym układzie nerwowym
-
Choleryka
– charakteryzującego się silnym układem nerwowym i brakiem równowagi między procesami pobudzania i hamowania
-
Flegmatyka
– z silnym układem nerwowym, charakteryzującego się równowagą między słabymi procesami hamowania i pobudzania
-
Sangwinika
– mającego silny układ nerwowy, charakteryzujący się równowagą między silnie zaznaczającymi się procesami hamowania i pobudzenia.
Ten podział został wykorzystany do badania temperamentu ludzi za pomocą kwestionariusza PTS (Pavlovian Temperament Survey) autorstwa
Jana Strelaua
.
I. P. Pawłow został pochowany w
Leningradzie
, na Cmentarzu Wołkowskim w części dla zasłużonych zwanej Literackie mosty.
W 1950 pod hasłem obrony dziedzictwa pawłowskiego odbyła się w Moskwie konferencja fizjologów radzieckich. Przewodzili jej K. M. Bykow oraz A. G. Iwanow-Smoleński. Różne cytaty z dzieł Pawłowa uznano wtedy za niepodważalne pewniki. Ograniczyło to swobodę prac naukowych a wkrótce bardzo obniżyło rangę radzieckiej fizjologii, psychologii oraz psychiatrii, przy okazji, zupełnie niezasłużenie również rangę osiągnięć samego I. P. Pawłowa.
Zobacz też
Bibliografia
- Э. А. Асратян. Иван Петрович Павлов. Жизнь, творчество, современное состояние учения. М.: Наука, 1981.