A. Speer: Trybuna główna na Zeppelinfeld w Norymberdze
Albert Speer, właśc. Berthold Konrad Hermann Albert Speer (ur.
19 marca
1905
w
Mannheim
, zm.
1 września
1981
w
Londynie
) – niemiecki
polityk
i
architekt
, jeden z przywódców
hitlerowskich
Niemiec
.
Jako architekt Speer należał do silnie
antymodernistycznych tradycjonalistów
. Jego styl można określić jako uproszczony
klasycyzm
. Architektura powinna być zdaniem Speera monumentalna i obrazowa, wypełnianie funkcji reprezentacyjnych i
propagandowych
wymaga wrażenia trwałości i stabilności.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Speer pochodził z wielkomieszczańskiej rodziny z
Mannheim
. Zarówno ojciec jak i dziadek byli architektami. Albert Speer studiował architekturę na
Wyższej Szkole Technicznej w Karlsruhe
, a od wiosny 1924 do lata 1925 w
Monachium
. Następnie przeniósł się na
Uniwersytet Techniczny w Berlinie
, nie został tam jednak przyjęty na seminarium u
Hansa Poelziga
. W
1926
został uczniem Heinricha Tessenowa, zaś po zdaniu dyplomu w
1927
jego asystentem.
Latem 1922 poznał Margarete Weber, zwaną Margret (1905–1987), pochodzącą z rodziny rzemieślniczej z
Heidelberga
. 28 sierpnia 1928 wbrew woli matki, która uważała małżeństwo za
mezalians
, Albert poślubił w Berlinie Margret. W latach 1934-1942 przyszło na świat sześcioro dzieci Speerów:
Albert junior
, Hilde, Margarete, Arnold, Fritz oraz Ernst.
Architekt Hitlera
Albert Speer: Germania – model wielkiej hali, zdjęcie propagandowe z 1939 roku.
W grudniu 1930 Speer wziął udział w wiecu
narodowych socjalistów
na Hasenheide w Berlinie, na którym przemawiał
Hitler
, zaś 1 marca 1931 wstąpił do
NSDAP
i został jej aktywnym działaczem. W 1932 podjął pierwsze zlecenia projektowe dla partii, zaś po śmierci Paula Ludwiga Troosta w 1934 został głównym architektem Hitlera. W 1937 został przez Hitlera mianowany generalnym inspektorem budowlanym
stolicy Rzeszy
(Generalbauinspektor für die Reichshauptstadt) i na jego zlecenie przygotował plany przebudowy miasta na stolicę świata tzw. Plan Germania.
Speer odwiedził Paryż w 1940 roku z Hitlerem, by omówić plany budowy miasta przewyższającego rozmachem stolicę Francji. Centralnym budynkiem nowego centrum miała być wielka hala zgromadzeń naśladująca rzymski Panteon o kopule w wysokości 300 metrów. Jej model znajduje się dziś w Niemieckim Muzeum Historycznym w Berlinie. By móc wyburzyć dużą część berlińskiego centrum, Speer osobiście nadzorował na przełomie październik 1941 – kwiecień 1942 deportację z Berlina 23 tysięcy Żydów, których mieszkania potrzebne były dla przesiedlenie mieszkańców z wyburzanych budynków. Ciężar wojny spowodował, że Hitler skierował Speera do innej pracy a plany przebudowy Berlina musiano odłożyć.
Ponadto do zadań Alberta Speera należało przed
II wojną światową
organizowanie wieców
narodowych socjalistów
.
Minister uzbrojenia i amunicji
Hitler i Speer jako minister uzbrojenia i amunicji (1942)
W czasie wojny od
1942
minister odpowiedzialny za uzbrojenie i amunicję (Reichsminister für Bewaffnung und Munition) i szef
Organizacji Todta
. Jego staraniom przypisuje się fenomenalny rozwój niemieckiej produkcji wojennej w drugiej połowie wojny. Wydatnie zwiększył produkcję broni, amunicji, czołgów, benzyny lotniczej, a także samolotów. Uważa się często, że był planistą i organizatorem o wyjątkowych zdolnościach, przykładem najbardziej twórczego umysłu technicznego. Potrafił planować na wielką skalę i wprowadzać na bieżąco niezbędne korekty, by uporać się z monumentalnym zadaniem produkcji wojennej.
Proces norymberski i uwięzienie
W
1946
w czasie
procesu Norymberskiego
został skazany na 20 lat więzienia za organizację przymusowej pracy i deportacji ludności cywilnej podbitych krajów. Podczas procesu Speer wyraził skruchę i uznał, że czuje się odpowiedzialny.
W więzieniu napisał swoje wspomnienia, które zostały opublikowane w
1969
. Książka ta jest unikalnym opisem najbliższego otoczenia Hitlera. W książce tej Speer próbował wybielić swoją rolę w czasie wojny, utrzymując na przykład, że nic nie wiedział o
hitlerowskich obozach śmierci
. Przyznał tylko, że słyszał niejasne pogłoski o zbrodniach popełnianych w
Auschwitz-Birkenau
, ale z lojalności do Hitlera nie podjął starań, by dowiedzieć się czegoś więcej. Obecnie historycy uważają rzekomą niewiedzę Speera za rozmijanie się z prawdą.
Schyłek życia
Speer wyszedł z więzienia w
1966
, po czym zajął się pracą publicysty i wykładowcy. Występował kilka razy w filmach dokumentalnych poświęconych tematyce II wojny światowej i III Rzeszy (m.in. w brytyjskim serialu "The World At War"), udzielił też szeregu długich wywiadów dla TV uważanych dziś za kłamliwe, bo nieujawniające jego roli w hitlerowskim systemie władzy. Twierdził w nich między innymi, że nie wiedział o Zagładzie, podczas gdy istnieją dokumenty, które wskazują na bezpośredni w niej udział. Równocześnie z tymi publicznymi wystąpieniami, Speer w sytuacjach prywatnych, niejednokrotnie przyznawał się do wiedzy o zbrodniach (jak w 1976 roku w liście do wdowy po belgijskim bojowniku ruchu oporu Helene Jeanty Raven, do której Speer napisał ok. 100 listów, czy też w rozmowach ze swoim wydawcą itp).
Zmarł nagle na
wylew krwi do mózgu
, którego doznał w hotelu w trakcie podróży do
Anglii
. Przeżył 76 lat.
Mit przyzwoitego narodowego socjalisty
Arno Breker
rzeźbi w czasach narodowego socjalizmu popiersie Alberta Speera (1940)
Uważa się że Speer zbudował wokół swojej osoby mit "przyzwoitego narodowego socjalisty", który niewiele ma wspólnego z prawdą historyczną. Biografia Speera wydana jeszcze za jego życia i napisana przez Joachima Festa, tylko w niewielkim stopniu podważyła ten mit.
Tym niemniej w Niemczech zachowały się dokumenty świadczące o tym, że Speer kierował deportacją Żydów z Berlina w ramach realizacji przebudowy urbanistycznej miasta. 6 października 1943 roku w Poznaniu, brał udział w zebraniu, na którym przemawiał Himmler omawiając Zagładę i gdzie rozważano problemy związane z zagładą Żydów[1]. Dokumenty te świadczą też o tym, że jako minister uzbrojenia III Rzeszy podpisywał decyzje alokujące środki dla rozbudowy Oświęcimia. Podobnie okazało się, że dziennik wojenny (zatytułowany "Chronik") napisany przez bliskiego współpracownika i przyjaciela Speera – architekta Rudolfa Woltersa, zawiera usunięte przed publikacją fragmenty, które nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że Speer wiedział o Zagładzie i był aktywnym narodowym socjalistą.
Większość tych dokumentów przytacza wydana w 1982 roku książka Matthiasa Schmidta "Albert Speer, das Ende eines Mythos" ("Albert Speer, koniec mitu" ), która całkowicie obala mit stworzony przez Speera. W ostatnich latach pojawiają się coraz to nowe odkrycia potwierdzające tę tezę.
Życie prywatne
Syn Speera
, również
Albert
, jest znanym architektem.
Córka Alberta Speera starszego, Hilde Schramm, jest pedagogiem i byłą deputowaną Listy Alternatywnej w berlińskim parlamencie lokalnym, w latach 90. była jego wiceprzewodniczącą.
Główne dzieła architektoniczne
Bibliografia
- Wspomnienia / Albert Speer ; przeł. [z niem.] Marek Fijałkowski [et al.],Warszawa : Wydaw. Min. Obr. Narodowej, 1990.
Przypisy
Linki zewnętrzne