Grzech pierworodny
Grzech pierworodnyGrzech pierworodny – w
teologii
chrześcijańskiej
oznacza pierwszy grzech
Adama i Ewy
w
raju
dokonany pod wpływem pokusy
szatana
. Polegał on na uniesieniu się pychą i okazaniu nieposłuszeństwa wobec
Boga
poprzez spożycie z
drzewa poznania dobra i zła
symbolicznego owocu zakazanego. Pojęcie to obejmuje również stan oddalenia ludzkości od Boga, stan grzeszności, brak pierwotnej sprawiedliwości,
świętości
, będący konsekwencją upadku pierwszej pary małżeńskiej i dziedziczony przez wszystkich ich potomków.
Grzech
pierworodny jest przyczyną zranienia ludzkiej natury, polegającego szczególnie na osłabieniu zdolności jasnego poznania prawdy oraz słabości woli, która doznaje rozbicia między pragnieniem
dobra
a skłonnością ku
złu moralnemu
. Przechodzi on z pokolenia na pokolenie - przekazywany jest dziecku w akcie
poczęcia
[1]. NazwaOkreślenie grzech pierworodny /(
łac.
) peccatum originale/ zostało użyte po raz pierwszy przez
Augustyna z Hippony
w jego dziele Do Symplicjana o różnych problemach (De diversis quaestionibus ad Simplicianum) I,1.10, wydanym w 397 r.[2]. Doktor Kościoła używał go następnie wielokrotnie po 412 r. wraz z rozpoczęciem
kontrowersji pelagiańskiej
. Umieścił je także w tytule traktatu z 418 r. De gratia Christi et de peccato originali (O łasce Chrystusa i grzechu pierworodnym)[3]. Teologia
średniowieczna
, a za nią
scholastyka
potrydencka
mówiły o peccatum originale originans (dosłownie: grzech dający początek, sprawiający), odnosząc to pojęcie do upadku Adam i Ewy w raju oraz o peccatum originale originatum (dosłownie: grzech, który został zapoczątkowany) określając w ten sposób stan, w jakim się znajduje ludzkość obecnie[4][5]. BibliaRozdziały 2 i 3
Księgi Rodzaju
opisują sytuację zerwania pierwotnej przyjaźni z Bogiem na skutek wolnej decyzji człowieka kuszonego przez
diabła
.
Adam i Ewa
okazali nieposłuszeństwo wobec Boga, gdyż za radą węża chcieli być jak bogowie i znać dobro i zło (
Rdz 3,5
). Relacja z Bogiem nie była tylko relacją podporządkowania, posłuszeństwa Mu, ale też przyjaźni. Gdyż Bóg uczynił ich na swoje podobieństwo (Rdz 1,26n) i nie zatrzymał dla Siebie niczego, nawet życia, uczynił ich obrazem własnej wieczności (
Mdr
2,23-24). Za przyczyną diabła, zaczęli wątpić w dobroć i potrzebę Bożego przykazania (por.
Rz
7, 10-11). W konsekwencji grzechu, więź przyjaźni Adama i Ewy z Bogiem i między nimi została zrujnowana. Objawiło się to poprzez wyrzuty
sumienia
, których doświadczyli już przed wygnaniem z
raju
: poczuli wstyd wobec siebie i zrobili sobie opaski. Doświadczyli też wstydu wobec Boga i lęku przed Nim i ukryli się: | Gdy zaś mężczyzna i jego żona usłyszeli kroki Pana Boga przechadzającego się po ogrodzie, w porze kiedy był powiew wiatru, skryli się przed Panem Bogiem wśród drzew ogrodu. Pan Bóg zawołał na mężczyznę i zapytał go: Gdzie jesteś? On odpowiedział: Usłyszałem Twój głos w ogrodzie, przestraszyłem się, bo jestem nagi, i ukryłem się. Rzekł Bóg: Któż ci powiedział, że jesteś nagi? (Rdz 3, 8-11) |
Wygnanie z raju było Bożym zatwierdzeniem
ludzkiego wyboru
, a także pokazaniem że przestroga była prawdziwa, nie była kłamstwem ze strony Boga. Adam i Ewa doświadczyli zerwania więzi z Bogiem, źródłem życia, i nieporządku relacji między sobą: on będzie panował nad tobą (Rdz 3,16). Doświadczyli też że są
śmiertelni
, że ich natura a także cały świat są źródłem
cierpienia
. Praca stała się trudem, ziemia zaczęła rodzić
cierń
i
oset
. Doświadczenie to przeszło na ich potomstwo - ukazuje to historia
Kaina i Abla
: zabójstwo dokonane przez zazdrosnego brata (Rdz 4,8) oraz powszechność zła na ziemi za czasów
Noego
(Rdz 6,13). Ponieważ inicjatywa grzechu wyszła od człowieka, pojednanie może przyjść jedynie jako inicjatywa Boga. Przezwyciężenie zła jest zapowiedziane już przed wygnaniem (Rdz 3,15, por. 12,21) - jest to tzw. protoewangelia. Dzieło zbawienia rozpocznie się poprzez powołanie
Abrahama
(Rdz 12,1; por. Joz 24,2n.14)[6]. Ojcowie KościołaTemat grzechu pierworodnego nie pojawia się u
Ojców Apostolskich
. Koncentrują się oni na zbawieniu w Jezusie Chrystusie, który wybawia ludzkość z grzechu i jego konsekwencji, nie wchodząc w problematykę
protologiczną
grzechu pierwszych rodziców, czy też tym bardziej stanu ludzkości przed grzechem. Większość autorów dostrzega pierwsze ślady nauczania o grzechu pierworodnym u
św. Justyna
(ok.
100
-
167
). Ten wczesny
apologeta
chrześcijański w Apologii pisał o konieczności chrztu, potwierdzonej przez fakt, że rodzimy się z niedobrymi skłonnościami[7]. W Dialogu z Żydem Tryfonem wspomniał o grzechu Adama jako o przyczynie obecnej sytuacji ludzkości, poddanej mocy śmierci i grzechu należących do
węża
[8]. Analizując dziewicze narodziny Chrystusa, wprowadził przeciwstawienie Ewa-Maryja, pisząc, że Ewa była nienaruszoną dziewicą, lecz kiedy poczęła słowo węża porodziła nieposłuszeństwo i śmierć[9]. Również
Tacjan
(ok.
130
-
193
), niewierny uczeń Justyna, pisał o grzechu pierworodnym, m.in., że Bóg stworzył nas dobrymi, jednak nasza
wolna wola
nas zrujnowała[10].
Teofil z Antiochii
, którego styl jest prostszy i dzięki temu jaśniej ukazuje doktrynę chrześcijańską na temat upadku człowieka, w dziele Do Autolika wskazuje na fakt stworzenia mężczyzny i kobiety razem, by było jasne, że zostali uczynieni przez tego samego, jedynego Boga[11]. Była to aluzja anty-
gnostycka
. Zostali oni uczynieni potencjalnie śmiertelnymi, tzn. nie mieli umrzeć, ale też nie byli nieśmiertelni. Adam był w stanie duchowego dziecięctwa, zdolny do zdobywania wiedzy stopniowo, według woli Opatrzności[12]. Upadek i jego konsekwencje, opisane przez Księgę Rodzaju, Teofil rozumiał dosłownie. To, że opowiadanie biblijne jest prawdziwe, możemy stwierdzić poprzez nasze własne doświadczenie: bóle rodzenia, zawstydzenie węża, który wije się po ziemi[13]. Bóg wygnał człowieka z raju na jakiś czas, by mógł odpokutować swoją winę[14]. Następnymi pisarzami, u których można znaleźć elementy nauczania o grzechu pierworodnym są
Ireneusz z Lyonu
i
Tertulian
. Ogromną rolę w historii kształtowania dogmatu odegrała
Szkoła Aleksandryjska
, poczynając od
Filona
, poprzez
Klemensa Aleksandryjskiego
, aż do
Orygenesa
. Innymi autorami byli
Metody z Olimpu
i
Didym Ślepiec
oraz
Atanazy
. Tematyka grzechu pierworodnego występuje także u Ojców
kapadockich
, takich jak:
Bazyli Wielki
,
Grzegorz z Nazjanzu
, a po nich u
Epifaniusza z Salaminy
i
Jana Chryzostoma
. Jej zwieńczeniem jest jednak nauczanie
Ambrożego z Mediolanu
i
Augustyna z Hippony
. Nauczanie tego ostatniego nadało zasadniczy zrąb późniejszej doktrynie grzechu pierworodnego Kościoła[15]. Jest ono uważane niekiedy za przełom w formułowaniu tego dogmatu przez
Magisterium Kościoła
[16]. Magisterium Kościoła katolickiegoNauczanie o grzechu pierworodnym u
Ojców Kościoła
zostało doprecyzowane w ciągu wieków poprzez orzeczenia papieży, synodów i soborów, wyrazicieli
Magisterium Kościoła
. Synody i soboryPodstawowe elementy
dogmatu
zostały określone w związku z
kontrowersją pelagiańską
. Po kilku latach burzliwego rozeznawania i dialogu biskupów afrykańskich m.in. także ze
Stolicą Apostolską
w Rzymie, oraz przesłuchań
Pelagiusza
i
Celestiusza
na synodach, błędne tezy pelagiańskie dotyczące dogmatu o grzechu pierworodnym zostały streszczone w 8 kanonach i potępione przez XVI(XV) Synod w Kartaginie w 418 r.[17] Akta synodu zostały podpisane przez papieża
Zozyma I
, który też rozesłał w tej sprawie
encyklikę
zwaną Epistula Tractoria do wszystkich patriarchów Wschodu[18]. Ujęcia
pelagiańskie
natury ludzkiej zostały następnie uznane za
herezję
na
Soborze w Efezie
w
431
r. (choć nie był to główny przedmiot obrad)[19]. Nauczanie synodu kartagińskiego zostało powtórzone na synodzie w
Orange
/Concilium Arausicanum (
łac.
)/ w 529 r., pod przewodnictwem
św. Cezarego z Arles
[20], a następnie przez
Sobór Trydencki
w 1546 r. w dekrecie O Grzechu Pierworodnym, gdzie odrzucono zarówno twierdzenia naturalizmu humanistycznego, jak i nauczanie
Marcina Lutra
[21]. Pius XIIW związku ze sformułowaniem
teorii ewolucji
człowieka, pojawiły się nowe kwestie z zakresu dziedziny dogmatyki, zwanej
protologią
, dotyczące natury grzechu pierworodnego. Wskazówki dla refleksji nad uzgodnieniem dogmatu z nowożytną teorią powstania człowieka, dał papież
Pius XII
w encyklice
Humani generis
(1950). Wykluczył on prawdziwość teorii
poligenizmu
, ze względu na niemożność pogodzenia jej z prawdą o tym, że grzech pierworodny, jak każdy grzech, z definicji mógł się dokonać tylko indywidualnie. A także jedynie wtedy wszyscy ludzie mogą nieść jego konsekwencje, jeśli będą pochodzić od jednej
pary ludzkiej
: | 30. Poligenizm Co się zaś tyczy natomiast hipotezy, tzw. poligenizmu, synom Kościoła wspomniana wyżej swoboda bynajmniej już nie przysługuje. Nie wolno bowiem wiernym Chrystusowym trzymać się takiej teorii, w myśl której przyjąć by trzeba albo to, że po Adamie żyli na ziemi prawdziwi ludzie nie pochodzący od niego, drogą naturalnego rodzenia, jako od wspólnego wszystkim przodka, albo to, że nazwa „Adam" nie oznacza jednostkowego człowieka ale jakąś nieokreśloną wielość praojców. Już zaś zupełnie nie widać jakby można było podobne zdanie pogodzić z tym, co źródła objawionej prawdy i orzeczenia kościelnego Nauczycielstwa stwierdzają o grzechu pierworodnym, jako pochodzącym z rzeczywistego upadku jednego Adama i udzielającym się przez rodzenie wszystkim ludziom, tak iż staje się on grzechem własnym każdego z nich. |
Paweł VINauczanie o grzechu pierworodnym zawarł także papież
Paweł VI
w
Wyznaniu wiary Ludu Bożego
(
1968
r.), gdzie podkreślił, że natura, którą mamy obecnie nie jest taka sama jak ta, którą mieli pierwsi rodzice. Podczas gdy oni byli stworzeni w świętości i sprawiedliwości nasza natura została zraniona w swoich siłach naturalnych i poddana władztwu śmierci i jako taka jest przekazywana wszystkim ludziom: | Z tego powodu każdy człowiek rodzi się w grzechu. Przyjmujemy więc za Soborem Trydenckim, że grzech pierworodny wraz z naturą ludzką przekazywany jest przez zrodzenie, a nie przez naśladownictwo i że trwa on w każdym człowieku jako jego własna rzeczywistość. (n.5a) [22] |
Jan Paweł IIKomentując nauczanie Pawła VI zawarte w Wyznaniu wiary z 1968 r., Jan Paweł II podkreślił, że grzech pierworodny i zepsucie, które spowodował jest postrzegany przez
Objawienie
w ścisłym odniesieniu do tajemnicy
Odkupienia
natury ludzkiej w Chrystusie. Streszczają to słowa św. Pawła: Gdzie wzmógł się grzech, tam jeszcze obficiej rozlała się łaska (
Rz
5,20). Papież nauczał, że w wyniku grzechu ludzka upadła (lapsa) natura straciła następujące elementy w stosunku do pierwotnego stanu szczęśliwości w
raju
: - łaska uświęcająca i inne dary, sprawiające doskonałość (integritas) osoby. Uszczerbku doznały szczególnie wewnętrzne dyspozycje rozumu i woli, ale cały człowiek, z duszą i z ciałem uległ zepsuciu
- nieśmiertelność i niedoznawanie cierpienia, tzw. niecierpiętliwość
Przypomniał też podstawowe elementy składające się na stan po upadku: - przyćmienie zdolności rozumu do poznawania prawdy - pozostając pod wpływem namiętności wypracowuje fałszywe obrazy dobra
- osłabienie wolnej woli, odtąd skłonniejszej do ulegania zmysłom oraz fałszywym obrazom dobra, przedstawianym jej przez rozum
- zarzewie grzechu (fomes peccati) czyli pożądliwość (concupiscentia), oznaczająca nieuporządkowane pragnienia zmysłowe i duchowe wszelkiego rodzaju. Jest ona źródłem skłonności do grzechów osobistych - powstała w człowieku z grzechu pierworodnego i prowadzi do grzechów aktualnych, osobistych. Pozostaje w każdym człowieku, także usprawiedliwionym przez Chrystusa we
chrzcie
.
Jan Paweł II przypomniał katolickie rozumienie zepsucia natury ludzkiej: chociaż jest ona po grzechu pierworodnym pozbawiona daru łaski i życia wiecznego, a władze duszy są zaciemnione w swym działaniu, na płaszczyźnie naturalnej pozostaje zdolna do czynów moralnych, jest więc wolna w swej woli: | Może więc spełniać czyny posiadające prawdziwą wartość moralną — dobre lub złe — co jest możliwe tylko na gruncie wolności woli ludzkiej. Jednakże człowiek, pozostający w stanie upadku, nie potrafi sam, bez pomocy Chrystusa, kierować się ku nadprzyrodzonym dobrom, które stanowią jego pełną realizację i jego zbawienie. [23] |
Różne wyznania
Luteranie
uznają, że grzech pierworodny nie jest jedynie uszczerbkiem natury ludzkiej, ale jej całkowitym skażeniem[24]. Uważają także, że chrzest gładzi winę grzechu pierworodnego, ale sam grzech pierworodny, i związana z nim skłonność do grzechu, pozostaje – jednak od momentu chrztu Duch Święty działa w człowieku i powoduje jego przemianę[25]. Niektórzy
protestanci
w odróżnieniu od
katolików
uważają, że zgodnie ze wzorami biblijnymi przyjęcie ofiary Jezusa może być wyłącznie aktem świadomego wyboru, a
chrzest
jest tylko "zakomunikowaniem" tego faktu innym[]. Skutkiem niezmycia za życia grzechu pierworodnego jest egzystencja po śmierci w oddaleniu od
Boga
, jego miłości, bliskości i zaopatrzenia w miejscu potocznie nazywanym
piekłem
.
Pelagianizm
przeciwstawiał się tej wizji rodzenia się z grzechem, nie uznają jej też niektóre wyznania oparte na Biblii (np.
rastafarianizm
). W teologii
prawosławnej
, grzech ten nazywany jest grzechem prarodziców, co wskazuje na fakt, iż nie jest on dziedziczony przez potomków Adama i Ewy. Skutkiem grzechu Adama jest
śmierć
. Człowiek rodzi się całkowicie bezgrzeszny, a dziedziczy jedynie same skutki grzechu prarodziców[]. Bibliografia- V. Grossi, B. Sesboüé, Grzech pierworodny i grzech początków: od św. Augustyna do końca Średniowiecza – jest to rozdział trzeci książki: V. Grossi, L. F. Ladaria, Ph. Lécrivain, B. Seboüé: Człowiek i jego zbawienie. Piotr Rak (przekład), ks. Tadeusz Dzidek (redakcja naukowa). Kraków: „M”, 2001, ss. 131-191.
- Materiały z sympozjum patrystycznego na temat grzechu Adama i Ewy, w: Grzech Pierworodny, H. Pietras SJ (redakcja), Kraków 1999 WAM, s. 7-174, seria: Źródła Myśli Teologicznej (ŹMT)12 .
Pozycje obcojęzyczne- Henri Rondet: Original Sin. The Patristic and Theological Background. Shannon Irlandia: 1972, s. 283. . Tytuł oryg.: Le péché originel dans la tradition patristique et theologique, Paryż 1967.
- Norman Powell Williams: The Ideas of the Fall and of Originl Sin. A Historical and Critical Study. London: 1927, s. 571.
Zobacz teżPrzypisy- ↑ Por.
KKK
, nn.404-406 oraz 2512;
Sobór Trydencki
, dekret O grzechu pierworodnym, sesja 5 (17 czerwca 1546 r.), w: Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 4 – Lateran V, Trydent, Watykan I, Kraków 2005 wydawnictwo WAM, s. 234-241.
- ↑
PL
40,106; Wydanie polskie: S. Ryznar CssR, J. Sulowski, [w:] Św. Augustyn O kazaniu Pana na Górze. Do Symplicjana o różnych problemach. Problemy ewangeliczne, Warszawa 1991 ATK PSP 48, s. 131-192.
- ↑ CSEL 42, 123-206, wyd. C. F. Urba, J. Zycha /1902/; PL 44, 359-410
- ↑ Por. P. Grelot: Péché originel et rédemption à partir de l'Éîptre aux Romains. Essai théologique. Paryż: Desclée, 1973, ss. 13-14.
- ↑ Por.Henri Rondet: Original Sin. The Patristic and Theological Background. Shannon Irlandia: 1972, ss. 185 oraz 262. . V. Grossi, B. Sesboüé, Grzech pierworodny i grzech początków: od św. Augustyna do końca Średniowiecza w: V. Grossi, L. F. Ladaria, Ph. Lécrivain, B. Seboüé: Człowiek i jego zbawienie. Piotr Rak (przekład), ks. Tadeusz Dzidek (redakcja naukowa). Kraków: „M”, 2001, s. 131.
- ↑ Por. S. Lyonnet
SJ
: Grzech, I. Pierwszy grzech. W: Słownik teologii biblijnej.
X. Léon-Dufour
(red.),
K. Romaniuk
(tłum. i oprac.). Wyd. 4. Poznań: Pallottinum, 1994, ss. 303-305. .
- ↑ Pierwsza Apologia, I,61
- ↑ Rozdz. 84,4
- ↑ Dialog z Żydem Tryfonem, rozdz. 100,4-5; por. Henri Rondet: Original Sin. The Patristic and Theological Background. Shannon Irlandia: 1972, ss. 27-29.
- ↑ Mowa do Greków, 11
- ↑ Do Autolika, II,28; por. przekład polski: Do Autolika. W: Pierwsi apologeci greccy. Kwadratus, Arystydes z Aten, Aryston z Pelli, Justyn Męczennik, Tacjan Syryjczyk, Micjades, Apolinary z Hierapolis, Teofil z Antiochii, Hermiasz. ks. Leszek Misiarczyk (przekład, wstep i przypisy), ks. Józef Naumowicz (oprac). Kraków: Wydawnictwo „M”, 2004, seria: Biblioteka Ojców Kościoła 24.
- ↑ Do Autolika, II,25
- ↑ Do Autolika, II,23
- ↑ Do Autolika, II,26; Henri Rondet: Original Sin. The Patristic and Theological Background. Shannon Irlandia: 1972, ss. 27-34.
- ↑ Por. Henri Rondet: Original Sin. The Patristic and Theological Background. Shannon Irlandia: 1972, ss. 25-121.
- ↑ A. Scola, A. Marengo, J. Prades López: Osoba ludzka. Antropologia teologiczna. Lucjan Balter SAC (Przekład i opracowanie). Poznań: 2005, ss. 250 i 252.
- ↑ Zob. Breviarium Fidei. Wybór doktrynalnych wypowiedzi Kościoła, (BF) 48-61, wyd. 3 poszerzone, I. Bokwa (red.), Poznań 2007 ; Denzinger-Schönmetzer, Enchiriodion Symbolorum (DS) 222-230
- ↑ DS 231
- ↑ Kan. 1 i 4, DS 249 oraz 267-268: Kanon 4: Jeśli ktoś z duchownych sprzeciwi się i odważy się czy to prywatnie, czy publicznie opowiadać się (φρονησαι - fronesai (
gr.
)) za poglądami czy to
Nestoriusza
, czy to Celestiusza, na mocy decyzji świętego Soboru ma być zdjęty ze swego urzędu.
- ↑ BF 91-118; DS 370-397
- ↑ BF 307-313. Wstęp. (...) Ów starodawny wąż, odwieczny wróg rodzaju ludzkiego, wśród licznego zła, którym trapiony jest Kościół Boży w naszych czasach, rozniecił nie tylko nowe, lecz także stare waśnie również o grzechu pierworodnym i jego środku zaradczym (...) Kan. 1. Jeśli ktoś nie wierzy, że pierwszy człowiek Adam, kiedy przekroczył w raju nakaz Boży, zaraz stracił świętość i sprawiedliwość, którą został obdarzony i przez to przestępstwo ściągnął na siebie gniew i oburzenie Boże, a dlatego także i śmierć, którą Bóg mu poprzednio zagroził, razem zaś ze śmiercią niewolę pod władzą tego, "który miał władzę nad śmiercią, to jest diabła" (
Hbr
2,14), i przez winę tego przestępstwa cały Adam co do ciała i co do duszy zmienił się na gorsze - anathema sit (niech będzie wyłączony ze społeczności wiernych); Kan. 2. "Jeśliby ktoś twierdził, że grzech Adama jemu samemu tylko zaszkodził a nie jego potomstwu" i że otrzymaną od Boga świętość i sprawiedliwość, którą utracił, stracił dla siebie tylko, a nie dla nas również (...) anathema sit (N. 307-309); Por. DS 1510-1516
- ↑ Zob.
AAS
60 (1968) 433-445: Itaque haec humana natura sic lapsa, gratiae munere destituta, quo antea erat omata, in ipsis suis naturalibus viribus sauciata atque mortis imperio subiecta, omnibus hominibus traditur; qua quidem ratione omnis homo nascitur in peccato. Tenemus igitur, Concilium Tridentinum secuti, peccatum originale, una cum natura humana, trasfundi 'propagatione', non imitatione, idque inesse unicuique proprium. Por. V. Grossi
OSA
. L'auctoritas di Agostino sul «Peccatum originans». „Augustinianum”. 31 (1991), s. 330. Rzym: Instytut Patrystyczny "Augustinianum" (
wł.
).
- ↑ Zob. Jan Paweł II:
Katecheza środowa - audiencja generalna
. 8 października 1986 r. [dostęp 2010-09-13].
- ↑ Por.
Formuła zgody
, Epitome, I. O grzechu pierworodnym.
- ↑ Por.
Apologia Konfesji Augsburskiej
, II, 35-37.
Inne hasła zawierające informacje o "Grzech pierworodny":
Adwentyzm
...
Wittenberga
...
Neoplatonizm
...
Hagiografia
...
Łaska
...
List do Hebrajczyków
...
Pokora
...
Horoskop
...
Przeszczepianie narządów
...
Jan Bodzanta (biskup krakowski)
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Grzech pierworodny":
Tristan i Izolda ? kochankowie doskonali? (plansza 11)
...
012. Islam (plansza 3)
...
107 Reformacja Europy (plansza 7)
...
|