Strony świata, kierunki świata, ściślej: główne kierunki geograficzne, kierunki główne – cztery główne kierunki wyznaczone na powierzchni
kuli ziemskiej
. Ich określanie związane jest z właściwościami
ruchu obrotowego Ziemi
. Odbywa się on wokół
osi ziemskiej
. Punkty przecięcia osi ziemskiej z powierzchnią Ziemi to
bieguny geograficzne
: północny i południowy. Połączone są półokręgami noszącymi nazwę
południków
, które wyznaczają kierunek
północ
—
południe
. Kierunek wzdłuż południka o zwrocie do północnego bieguna geograficznego to
kierunek północny
, zaś do południowego bieguna geograficznego –
południowy
. Natomiast punkty, gdzie pojawia się albo znika
Słońce
za
horyzontem
w dniu
równonocy
, wyznaczają kierunki:
wschodni
i
zachodni
.
Bliskie znaczeniowo są określenia: punkty horyzontu, kierunki geograficzne i strony świata. Zakres znaczeniowy pojęcia strona świata jest bliższy pierwszemu ogólnemu znaczeniu słowa strona[1], zawierającemu w sobie pojęcie powierzchni. Określenie strona świata, zwłaszcza potocznie, jest rozumiane nie tyle jako precyzyjnie wyznaczony kierunek (linia ze zwrotem), lecz jako większa lub mniejsza część powierzchni
widnokręgu
, która jest bliska danemu kierunkowi bądź część powierzchni Ziemi zawarta między zbliżonymi kierunkami geograficznymi. Mówi się np. o wiatrach ze strony południowej, a nawet ze strony południowo-zachodniej. Takie pojęcie, o znaczeniu przestrzennym, jest również użyteczne, lecz powinno być rozróżniane z pojęciem zdefiniowanym na wstępie artykułu hasłowego. Stąd jednoznaczny termin kierunki geograficzne (stosowany już w podręcznikach do przyrody).
Wyróżnia w się cztery punkty główne
horyzontu
(zobacz:
układ horyzontalny
), zwane też punktami kardynalnymi:
Kierunki zwrócone do punktów głównych horyzontu to kierunki główne, które posiadają odpowiednio te same (wyżej wymienione) wartości azymutu i oznaczenia międzynarodowe (skróty angielskie). Właściwe nazwy kierunków są przymiotnikowe, a skrócone – rzeczownikowe, np. kierunek północny, północ.
Cztery główne kierunki geograficzne przedstawiane są na
mapie
za pomocą
róży kompasowej
, której najdłuższe ramię oznacza kierunek północny. Wynika to z przyjętej konwencji, że północ znajduje się na górze mapy, południe na dole, wschód po prawej, a zachód po lewej (zobacz: orientacja mapy). Dawniej ze względów religijnych mapy orientowane były na wschód w kierunku
Jerozolimy
. Na mapach większych obszarów, szczególnie części świata, do wyznaczania kierunków należy się posługiwać nie tyle ramkami mapy, co
równoleżnikami
i
południkami
.
Wyróżnia się kierunki pośrednie pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia. Kierunki pośrednie pierwszego stopnia to:
Pełny zestaw obejmuje 32 kierunki i powstał na podstawie skali rumbowej, która dzieli obwód koła na 32
rumby
. Każdy rumb jest częścią obwodu równą 11°15' (11,25°).
Nr | skrót | nazwa angielska | nazwa polska | azymut (stopnie) |
---|
0 | N | north | północ | 0° |
1 | NbE | north by east | północ ku wschodowi | 11°15' |
2 | NNE | north north east | północny północny wschód | 22°30' |
3 | NEbN | north east by north | północny wschód ku północy | 33°45' |
4 | NE | north east | północny wschód | 45° |
5 | NEbE | north east by east | północny wschód ku wschodowi | 56°15' |
6 | ENE | east north east | wschodni północny wschód | 67°30' |
7 | EbN | east by north | wschód ku północy | 78°45' |
8 | E | east | wschód | 90° |
9 | EbS | east by south | wschód ku południowi | 101°15' |
10 | ESE | east south east | wschodni południowy wschód | 112°30' |
11 | SEbE | south east by east | południowy wschód ku wschodowi | 123°45' |
12 | SE | south east | południowy wschód | 135° |
13 | SEbS | south east by south | południowy wschód ku południowi | 146°15' |
14 | SSE | south south east | południowy południowy wschód | 157°30' |
15 | SbE | south by east | południe ku wschodowi | 168°45' |
16 | S | south | południe | 180° |
17 | SbW | south by west | południe ku zachodowi | 191°15' |
18 | SSW | south south west | południowy południowy zachód | 202°30' |
19 | SWbS | south west by south | południowy zachód ku południu | 213°45' |
20 | SW | south west | południowy zachód | 225° |
21 | SWbW | south west by west | południowy zachód ku zachodowi | 236°15' |
22 | WSW | west south west | zachodni południowy zachód | 247°30' |
23 | WbS | west by south | zachód ku południu | 258°45' |
24 | W | west | zachód | 270° |
25 | WbN | west by north | zachód ku północy | 281°15' |
26 | WNW | west north west | zachodni północny zachód | 292°30' |
27 | NWbW | north west by west | północny zachód ku zachodowi | 303°45' |
28 | NW | north west | północny zachód | 315° |
29 | NWbN | north west by north | północny zachód ku północy | 326°15' |
30 | NNW | north north west | północny północny zachód | 337°30' |
31 | NbW | north by west | północ ku zachodowi | 348°45' |
32 | N | north | północ | 360° |
Oprócz wyżej wymienionych określeń, stosowane są przez niektórych autorów polskich już od XIX wieku nazwy typu południo-zachód. Oba człony nazwy, jako należące do tej samej kategorii, mianowicie kierunków, są równorzędne, zatem połączone dywizem. Ponadto taki zapis jest bardziej ekonomiczny.
W nazwach kierunków pośrednich pierwszego stopnia człon północny bądź południowy musi być na pierwszym miejscu. Np.: południo-zachód, południowo-zachodni, a nie zachodnio-południowy.
Polskie skróty kierunków
- północny – pn.
- południowy – pd.
- wschodni – wsch.
- zachodni – zach.
- północno-wschodni – pn.-wsch.
- północno-zachodni – pn.-zach.
- południowo-wschodni – pd.-wsch.
- południowo-zachodni – pd.-zach.
Niektórzy kierunek (bądź punkt) północny i południowy oznaczają dłuższymi skrótami, odpowiednio: płn. i płd.
Przypisy
Zobacz też