Dzięcioł duży (Dendrocopos major) –
gatunek
średniego
ptaka
z
rodziny
dzięciołowatych
.
Występowanie
Zamieszkuje lasy całej
Europy
, północnej i środkowej
Azji
oraz północnej
Afryki
. Zasadniczo osiadły, choć część populacji wędruje jesienią wykazując
inwazyjność
. Ma to miejsce w latach niedoboru nasion. Pojawia się wtedy liczniej w Europie Środkowej i Zachodniej. Młode ptaki w pierwszym roku życia mogą koczować w poszukiwaniu nowych terenów lęgowych. Wyróżniane 20 podgatunków różni się od siebie nieznacznie.
- W
Polsce
rozpowszechniony, średnio liczny ptak lęgowy. Najliczniejszy i najpowszechniejszy z polskich dzięciołów, występujący we wszystkich drzewostanach w całym kraju i przez cały rok. Na większości obszaru występuje częściowo osiadły, zachodni
podgatunek
Dendrocopos major pinetorum. Na
Mazurach
zamiast niego lęgnie się Dendrocopos major major. Jest to podgatunek bardziej wędrowny i pojawia się w Polsce również podczas koczowań i wędrówek, zwłaszcza na wybrzeżu[3]. Zima pojawiają się większe osobniki z populacji północnych i wschodnich.
Charakterystyka
| Plik audio |
| Plik audio w formacie "Ogg" |
Problem z odtwarzaniem pliku? Zobacz . |
Cechy gatunku
Ptak wielkości
drozda
o kontrastowym upierzeniu ściśle związany z korowiną drzew.
Kuper
, ogon, skrzydła, grzbiet i wierzch głowy czarne. U samca na tylnej części głowy (potylicy) jaskrawoczerwona, poprzeczna pręga, której brak u samicy. Tęczówki oczu są czerwone. Czarny pas ciągnie się od dzioba w kierunku piersi. Drugi otacza górną część szyi. Dolna część brzucha i podogonie w kolorze jaskrawoczerwonym oddzielają się wyraźnie od białego spodu - jest charakterystyczna dla tego gatunku cecha ubarwienia. Na szyi dwie białe plamy, podobnie na barkach oraz skrajnych sztywnych
sterówkach
. Ma mocny, dłutowaty ciemnoszary dziób i szare nogi. Czepne nogi dostosowane są do siadania na pionowych pniach, dwa palce są skierowane ku przodowi, a dwa ku tyłowi. Młode dzięcioły mają natomiast całe ciemię i tył głowy czerwono-pomarańczowe. Ptak nie jest płochliwy, choć zachowuje ostrożność. Jego lot jest falisty. Jest nieco mniejszy od kosa.
Gatunki europejskich dzięciołów rozróżnia się po rozmiarach, rysunkach na szyi i grzbiecie, ubarwieniu czapeczki na głowie. Różnice tkwią też w zasięgiem rozprzestrzenia się i `środowisku występowania. Dzięcioła dużego można pomylić z innymi członkami jego rodziny - dzięciołem białogrzbietym, białoszyim, średnim, trójpalczastym i dzięciołkiem. Wszystkie prowadzą podobny tryb życia i tak samo wydobywają pokarm czy gnieżdżą się.
Dzięcioł duży na padłej świni
Wymiary średnie
- Długość ciała ok. 23 cm
- Rozpiętość skrzydeł ok. 44 cm
- Masa ok. 88 g.
Głos
Wydają dźwięki inne niż ptaki wróblowe. Śpiew zastąpiło bębnienie o korę drzewa, które służy oznajmianiu innym samcom o zajętym terytorium i gotowości do jego obrony oraz ma przywabiać samicę. Słychać go jako krótką serię szybko powtarzanych mocnych uderzeń dziobem. Aby wzmocnić efekt dzięcioł duży bębni w wypróchniałą korę pod którą znajduje się pusta przestrzeń. Gdy takiej brakuje może uderzać nawet w blaszane dachy lub anteny. Działa to wtedy jak pudło rezonansowe i werblowy sygnał godowy roznosi się daleko. Usłyszeć go można w lasach i parkach od marca do czerwca.
Gdy wspina się po pniu wydaje ciche "kik kik", a gdy jest spłoszony "gi gi gi".
Biotop
Stare lasy liściaste, iglaste (sosnowe) lub mieszane z domieszką
osiki
. Również inne mniejsze zadrzewienia (w tym śródpolne), parki miejskie i wiejskie (nawet w centrach miast), ogrody oraz aleje na równianach i terenach górzystych. Nie jest to zatem ptak wymagający pod względem składu gatunkowego, wysokości nad poziomem morza i wieku drzewostanu.
Okres lęgowy
Gniazdo
Dziupla
wykuta w pniu lub bocznym konarze przez obojga rodziców, umieszczona zazwyczaj na wysokości od 0,5 do 20 m nad ziemią w potężnym żywym drzewie. Chętniej wybiera pnie z uszkodzonym drewnem, podobnie jak inne dzięciołowate. Tylko wyjątkowo kuje w całkowicie zdrowym drewnie. Średnica otworu dziupli 4,5–5,5 cm, tj. znacznie mniejsza niż w dziuplach
dzięcioła czarnego
,
dzięcioła zielonego
i
dzięcioła zielonosiwego
. Budowa dziupli trwa 2 -3 tygodnie. Nie jest wysłana ściółką, a podkładkę stanowią jedynie suche trociny i odłamki drewna, które wpadają do środka komory gniazdowej w trakcie jej wykuwania. Zwykle co roku wykuwa nową dziuplę, rzadziej zasiedla starą. Korzysta także ze
skrzynek lęgowych
. Utworzone pary są monogamiczne.
Jaja
Składane w pierwszej dekadzie maja w ilości 5–7, gdy wykuwanie dziupli jest już zakończone. Mają białą, grubą skorupkę z połyskiem i średnie wymiary 26 x 19 mm. Dzięcioł duży wyprowadza jeden lęg w ciągu roku. Gniazduje od kwietnia do czerwca.
Wysiadywanie i pisklęta
Obydwoje rodzice przez okres 12–13 dni, licząc od złożenia ostatniego jaja. Pisklęta, gniazdowniki, przebywają w dziupli 21 do 25 dni i są wtedy bardzo hałaśliwe. Młode zdradzają swoją obecność w dziupli odzywając się nieprzerwanie. Jedno z nich stale wygląda z dziupli czekając aż rodzice przylecą z pokarmem. Oboje rodzice dokarmiają je nawet gdy już opuszczą gniazdo.
Zimą dzięcioła dużego można spotkać w mieszanych stad złożonych również z sikor, kowalików, pełzaczy i mysikrólików. Razem starają się szukać pokarmu i nawzajem ostrzegają przed drapieżnikami. O tej porze roku odwiedza też karmniki.
Pożywienie
Dzięcioły duże zimą odwiedzają karminiki, samica (z lewej) i samiec (po prawo)
W okresie wiosny i lata (lęgowym) to głównie owady i ich larwy wydobywane z drewna - gąsienice motyli, mrówki, chrząszcze, zimą i jesienią również duża ilość nasion sosnowych oraz świerkowych i owoców (jagód, żołędzi). Zimą również nie stroni od wywieszonej w karmnikach słoniny. Może żywić się także padliną. Pewną osobliwością tych dość dużych ptaków jest to, że najchętniej zjadają mszyce. Wiosną dzięcioły mogą nakłuwać korę brzóz i pić wyciekający sok roślinny. Czasem zjadają też ptasie jaja i pisklęta. W porównaniu z innymi gatunkami dzięciołów jego dieta jest zatem mniej wyspecjalizowana
W określonych wybranych miejscach w szczelinach korowiny pnia lub pieńka, rozwidleniach gałęzi lub w pękniętej korze, zwanym kuźniami, dzięcioł duży wkłada szyszki drzew iglastych. Obiera je tam swym mocnym dziobem z pojedynczych łusek i wybiera nasiona. Owady (są one często szkodnikami drzew) spod kory drzew wydobywa długim i lepkim językiem lub też zbiera z drzew i krzewów. Żeruje w koronach drzew i na ziemi chodząc po pniach i je opukując z każdej strony. Często zajmuje go wykuwanie, również w twardym drewnie. Może zwisać głową w dół gdy siedzi na cienkich gałązkach i stara się zerwać szyszkę.
Ochrona
Karmienie młodych przez samca
W Polsce objęty
ochroną gatunkową ścisłą
[4].
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Dendrocopos major
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Dendrocopos major
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 513. . Wg skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego średnio liczny oznacza zagęszczenie 10–100 par na 100 km2.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (
Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
)
Bibliografia
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. .
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. .