Porfiriusz z Gazy (
gr.
: Πορφύριος, Porphyrios;
łac.
: Porphyrius;
język cerkiewnosłowiański
: Порфирий) (ur. ok. 347, zm.
26 lutego
420
) –
biskup
Gazy
w latach
395
–
420
, znany z
chrystianizacji
tego miasta, będącego jednym z najsilniejszych ośrodków
pogaństwa
w basenie
Morza Śródziemnego
na początku
V wieku
,
święty prawosławny
.
Jedynym źródłem informacji na jego temat jest biografia Vita Porphyrii autorstwa Marka Diakona. Dokument ten wydaje się być pisany współcześnie z opisanymi w nim zdarzeniami. Dostarcza on informacji o funkcjonowaniu kultów pogańskich w Gazie na początku V wieku. Krytyka
XX-wieczna
zarzuca mu jednakże formę
hagiograficzną
, niektóre elementy tego dzieła są klasycznymi dla tego gatunku stereotypami, zawierającymi fikcję. Z drugiej strony, autor dobrze znał realia V-wiecznej Gazy, a jego dzieło jest interesujące dla badaczy tego okresu chociażby jako ilustracja ówczesnej mentalności i sposobu myślenia.
Vita Porphyrii
W historii Gazy był okres, gdy była ona miastem wrogim
chrześcijanom
. Niektórzy z nich doświadczyli tu losu
męczenników
za czasów
Dioklecjana
. W krótkim okresie odrodzenia pogaństwa za rządów
Juliana Apostaty
mieszkańcy Gazy spalili miejscową
bazylikę
i wymordowali część zamieszkujących miasto chrześcijan.
Z powodu tejże wrogości świątynię chrześcijańską wzniesiono poza murami miasta w bezpiecznej od niego odległości, natomiast miejscowy biskup nie miał tytułu biskupa Gazy, lecz używał tytulatury "Biskup kościołów okolic Gazy". Według Vita Porphyrii, liczba chrześcijan w Gazie na początku V w. zmalała do ok. 200 osób. Z powodu zaciekłego oporu mieszkańców Gazy nie doszło tam aż do czasów Porfiriusza do niszczenia przedstawień pogańskich bóstw ani likwidacji świątyń, co było powszechnym wówczas zjawiskiem towarzyszącym chrystianizacji i miało miejsce w innych, bardziej schrystianizowanych okolicach.
Według Vita Porphyrii Porfiriusz objął biskupstwo, będąc w wieku 45 lat. Przybył do miasta bezpiecznie, jednakże tego samego roku nastała w okolicach Gazy klęska
suszy
. Według zamieszkujących Gazę pogan, to właśnie Porfiriusz "ściągnął nieszczęście na miasto", co "zostało im objawione przez Marnasa" (jedno z wcieleń
Zeusa
, który przejął tu funkcje
Dagona
, bóstwa agrarnego). Nastąpiły po tym akty przemocy wobec chrześcijan, na które lokalne władze patrzyły przez palce. W reakcji na te zdarzenia Porfiriusz wysłał w
398
Marka, swego
diakona
i
kronikarza
, do
Konstantynopola
, by uzyskać tam nakaz zamknięcia pogańskich świątyń w Gazie. Do miasta wysłano oddział żołnierzy pod wodzą Hilariusa celem wykonania tego zadania. Jednakże najważniejsza świątynia, Marneion, pozostała nienaruszona, gdyż poganie przekupili Hilariusa znaczną sumą w zamian za odstąpienie od jej zniszczenia (Vita 27). Akcja ta nie spowodowała zmiany sytuacji miejscowych chrześcijan, którym nadal odmawiano prawa do pełnienia jakichkolwiek funkcji publicznych, uważano ich za krnąbrnych niewolników (Vita 32).
Zimą
401
/
402
Porfiriusz udał się do Konstantynopola osobiście, w towarzystwie biskupa
Cezarei Nadmorskiej
. Tamże obydwaj nakłonili wpływową
cesarzową Eudokię
, by uzyskała od cesarza nakaz zniszczenia Marneionu i innych pogańskich świątyń w Gazie. Dekret taki uzyskano ostatecznie w maju 402. Osiem świątyń:
Afrodyty
,
Hekate
, Słońca,
Apolla
,
Kory
(Persefony),
Tyche
oraz Hereion (poświęconą lokalnemu
herosowi
), a na końcu sam Marneion, zostało zburzonych lub spalonych. Żołnierze skrzętnie wypełniali także rozkaz przeszukania każdego domu w mieście i zniszczenia wszelkich
idoli
pogańskich bóstw oraz książek pogan, które palono jako "księgi magii".
Marneion, świątynia poświęcona
Zeusowi Marnasowi
, będącemu w Gazie
helleńskim
wcieleniem dominującego w krajach
Lewantu
wśród bóstw agrarnych
Dagona
, do której podpalenia użyto
smoły
,
siarki
i
tłuszczu
, płonął wiele dni, a kamieni z których go zbudowano użyto następnie w akcie tryumfu do brukowania ulic. W tym samym miejscu wzniesiono świątynię chrześcijańską zwaną Eudoxiana, której nazwa była wyrazem uznania zasług cesarzowej Eudokii w chrystianizacji Gazy. Poświęcono ją
14 kwietnia
407
. Nastąpiły oficjalnie aprobowane przez władze prześladowania pogan, ich kulty zostały w mieście całkowicie zlikwidowane.
Źródła
- Thomas F. Head, Medieval Hagiography: an anthology, (Routledge) 2001.
- Ramsay MacMullen, Christianizing the Roman Empire, (Yale University Press) 1984.
Linki zewnętrzne