Województwo czernihowskie –
województwo
Korony
I Rzeczypospolitej
, część
Małopolski
, leżało w północnej części kresów wschodnich
Korony
. Należało razem z
województwem kijowskim
i
bracławskim
do terytorium nazywanego od
XV
w.
Ukrainą
(ziemie leżące u krańców Rzeczypospolitej). Stolicą i głównym miastem województwa był
Czernihów
. Do
Rzeczypospolitej
ziemie te należały tylko ok. 50 lat w
XVII
w., z tego jako województwo 33 lata.
Czernihowszczyzna stanowiła za
kijowskich
Rurykowiczów
część
księstwa siewierskiego
. Z niego wskutek podziałów dynastycznych wyodrębniło się
Księstwo Czernihowskie
. Po uzależnieniu księstw ruskich od
Tatarów
nastąpiło w II poł.
XIII
w. dalsze rozdrobnienie Księstwa Czernihowskiego. W II poł.
XIV
w. wielki książę litewski
Olgierd
przyłączył obszary księstw siewierskiego i czernihowskiego do
Litwy
, w skład której wchodziły do końca
XV
w., kiedy to
Iwan III Srogi
pokonując hetmana litewskiego
Konstantego Ostrogskiego
włączył je do
Wielkiego Księstwa Moskiewskiego
.
Właściwa historia Czernihowszczyzny w I Rzeczypospolitej rozpoczyna się od
rozejmu dywilińskiego
w
1618
r. kończącego dziesięcioletnią wojnę z
Rosją
. Według jego zapisów Rzeczpospolita zachowała na czternaście i pół roku m.in. księstwo czernihowskie i dużą część siewierskiego, które włączono do Korony a
Smoleńszczyznę
do
Wielkiego Księstwa
. Zapis o tymczasowości spowodował, że dopiero w czasie zwycięskiej wojny z Rosją w latach
1632
-
1634
zdecydowano się na dostosowanie księstwa do struktury administracyjnej Rzeczypospolitej. Uchwałą z
1633
r.
Sejm
ustanowił gród (
starostwo grodowe
) i ziemstwo (
sąd ziemski
) w Czernihowie, godność
kasztelana
czernihowskiego oraz
urzędy ziemskie
. Podpisany w 1634 roku
pokój w Polanowie
ostatecznie pozostawił Czernihowszczyznę przy Rzeczypospolitej.
Kolejna uchwała sejmowa (
1635
) utworzyła z księstwa województwo czernihowskie podzielone na dwa powiaty: czernihowski i nowogrodzki siewierski[1]. Posiadało ono dwóch
senatorów
. Wojewoda wziął w sejmie ostatnie miejsce wśród wojewodów jako reprezentant najmłodszego województwa. Podobnie kasztelan wśród kasztelanów większych. Z każdego powiatu wybierała
szlachta
po dwóch posłów na sejm i po jednym deputacie do
Trybunału Koronnego
w
Lublinie
. Powstało drugie starostwo grodowe w Nowogrodzie Siewierskim, którego dysponentem był
król
(Starostwo w Czernihowie z urzędu przypadało wojewodzie). Ustanowiono
herb
województwa, którym stał się orzeł o dwóch głowach ukoronowanych jedną koroną. Królowie Polski nadal jednak tytułowali się książętami czernihowskimi. W
1637
r. rozpoczęto w Konotopie budowę twierdzy, mającej chronić nowo inkorporowane ziemie. Ukończono ją w
1642
r.
Faktyczną kontrolę nad województwem utraciła Rzeczpospolita po raz pierwszy już w
1648
r., gdy objęte zostało ono
powstaniem Chmielnickiego
.
Ugoda zborowska
w
1649
r. zastrzegła godności urzędnicze w województwie wyłącznie dla szlachty
prawosławnej
.
Kozacy
wymusili również postanowienie zabraniające wstępu na teren województwa
żydom
i
jezuitom
. Jednocześnie zbiegła szlachta polska mogła powrócić do swoich majątków. W praktyce władza na terenach województwa czernihowskiego nadal należała do Chmielnickiego. Na mocy
ugody w Hadziaczu
(
1658
) z trzech województw (bracławskie, kijowskie, czernihowskie) powstać miało księstwo ruskie mające własne urzędy i Trybunał. Biskupi prawosławni mieli zasiadać w Senacie. Na brak realizacji tych postanowień złożyło się wiele przyczyn [patrz
Unia Hadziacka
]. W rezultacie wojny z Rosją rozpoczętej w
1659
r. województwo czernihowskie odpadło od Rzeczypospolitej, co zostało uzgodnione w
rozejmie andruszowskim
(
1667
) i ostatecznie przypieczętowane w
traktacie Grzymułtowskiego
(
1686
).
Na tym okresie nie skończyła się jednak historia województwa w Rzeczypospolitej. Podobnie jak w przypadku województwa smoleńskiego, województwo czernihowskie tytularnie istniało do końca I Rzeczypospolitej. Król nadal mianował wojewodę, kasztelana i urzędników ziemskich. Szlachta zbierała się na sejmikach przeniesionych do
Włodzimierza Wołyńskiego
, gdzie wybierała tytularnych posłów (ich liczbę zwiększono nawet do sześciu). Taka sytuacja stała się okazją dla sporej grupy zaradnych ludzi do przedostania się do stanu szlacheckiego.
Herb województwa czernihowskiego
Pierwszym
wojewodą czernihowskim
, mianowanym w 1635 roku, był późniejszy
hetman
polny koronny
Marcin Kalinowski
. Wśród następnych wojewodów byli: Stefan Bieniewski, Fryderyk Falkerzamb fundator kościoła pw. Świętej Trójcy na
warszawskim
Solcu za namową
Marysieńki Sobieskiej
,
Franciszek Jan Załuski
, właściciel
pałacu w Falentach
,
Józef Remigian Potulicki
w latach
1732
-
1734
, Ludwik Wilga mianowany w
1783
r., ostatni wojewoda czernihowski.
Tytularnym urzędnikiem województwa czernihowskiego był
Tadeusz Czacki
, którego
Stanisław August Poniatowski
mianował w
1785
r. starostą nowogrodzkim siewierskim.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Volumina Legum T. III s. 410