Torfowisko w pobliżu Jeziora Moszne
Torfowisko (ang. peatland, mire, peat bog, niem. Moor, Moos, Ried, Filz) – jeden z typów
mokradeł
,
siedlisk
na tyle uwodnionych, że występuje tam specyficzna
roślinność
i zachodzą procesy
akumulacji
osadów
organicznych
. Jest to teren stale podmokły, o podłożu trudno przepuszczalnym, pokryty zbiorowiskami
roślin bagiennych
i bagienno-
łąkowych
. Torfowiska występują głównie w strefie
klimatu umiarkowanego
wilgotnego i chłodnego (północna część
Eurazji
i
Ameryki Północnej
, a także obszary
górskie
). Obszary te są cenne pod względem przyrodniczym, można je także wykorzystać gospodarczo – poprzez wydobywanie
torfu
. Torfowisko przyrasta średnio o 1
mm
w ciągu roku.
Torfowisko stanowi
biotop
dla
biocenozy
(geobiocenozy), wykształcającej się w warunkach silnego uwodnienia z warstwą
torfu
o miąższości powyżej 30 cm.
Torfowisko jest
siedliskiem
rosnącej na nim roślinności torfotwórczej lub roślinności zastępczej, która została wprowadzona po odwodnieniu torfowiska. W definiowaniu torfowisk
botanicy
kładą nacisk na
zbiorowiska roślinne
, natomiast
geolodzy
i
gleboznawcy
na parametry jakościowe i zasoby torfu. Przy mniejszej grubości warstwy organicznej (10-30 cm) mówi się o glebach mineralno-organicznych lub murszowatych.
Torfowiska zajmujące duże obszary (rzędu tysięcy hektarów) określane są mianem kompleksów torfowych.
Torfowiska czasami nazywane są
mokradłami
. Ostatnio wprowadzany jest nowy termin: suo (z języka fińskiego), oznaczający torfowiska lub obszary gleb mineralnych, na których aktualnie występuje roślinność torfotwórcza.
Zatorfienie – wyrażony w procentach udział torfowisk w powierzchni analizowanego regionu (lub jednostki administracyjnej).
Iwanov w 1953 zaproponował hipotezę dwuwarstwowej budowy torfowiska:
akrotelm
(acrotelm) i
katotelm
(catotelm). Torfowisko posiadające obie warstwy i z czynnym procesem torfotwórczym określane jest nazwą diplotelmic, natomiast jednowarstwowe, pozbawione akrotelmu – haplotelmic.
Typy torfowisk (klasyfikacja)
Klasyfikacje torfowisk uwzględniają
trofię
siedliska oraz zawartość związku wapnia, które wpływają na skład zbiorowisk roślin torfowiskowych. Dodatkowym kryterium są stosunki wodne, wynikające z rzeźby terenu. W Europie Środkowej wyróżnia się:
-
torfowiska niskie
– powstające na skutek przepływu lub stagnowania wód eutroficznych, najczęstsze na obszarze
Polski
, wykształcają się w obrębie
dolin
rzecznych
, żyzne i bogate
florystycznie
: zbiorowiska
szuwarowe
(
trzcina
,
pałka
) lub
darniowe
(
mchy
,
turzyce
),
-
torfowiska wysokie
– zasilane przez oligotroficzne wody opadowe,
mszary
powstające w
bezodpływowych
zagłębieniach terenu, silnie
kwaśne
, ubogie w substancje odżywcze, a co za tym idzie – ubogie florystycznie (
torfowce
, turzyce, rośliny owadożerne); kształtują się tu warunki odpowiednie dla
borów bagiennych
,
-
torfowiska przejściowe
– spotykane w pośrednich warunkach siedliskowych. Na torfowiskach tych rosną zbiorowiska mszarno-turzycowe. W ich skład wchodzą
turzyca nitkowata
,
turzyca bagienna
,
bagnica torfowa
,
wełnianka wąskolistna
,
mchy torfowce
i mchy brunatne,
trzcina pospolita
. W wyniku sukcesji naturalnej pojawiają się na torfowiskach
sosna
i
brzoza
. Osobliwość
Mazur
stanowią torfowiska porośnięte
świerczynami
oraz duże nagromadzenie roślin borealnych i subarktycznych. Torfowiska przejściowe występują głównie w północno-wschodniej Polsce, na
Pojezierzu Pomorskim
(rezerwaty "
Bagno Chłopiny
" na północ od
Gorzowa
, "
Smolne Błoto
" na zachód od
Gdańska
) i na
Polesiu Lubelskim
. W
Sudetach
występują torfowiska przejściowe porośnięte
kosodrzewiną
i
brzozą karłowatą
, znane jako Mszary Izerskie.
Według kryteriów geomorfologicznych wyróżnia się:
- torfowiska dolinowe
- torfowiska kotłowe
W chłodniejszym klimacie:
Ze względu na zasilanie torfowisk w wodę wyróżnia się:
Fauna torfowisk
Torfowiska to siedliska bardzo licznych gatunków
fauny
, zarówno lądowych (
ptaki
,
płazy
,
pająki
) jak i słodkowodnych. Słodkowodna
fauna
drobnych zbiorników położonych na torfowiskach niskich jest z reguły podobna do fauny
litoralu
jeziornego, podczas gdy wodna fauna kwaśnych torfowisk wysokich jest bardzo specyficzna. Typowy jest w nich brak populacji
ryb
i
mięczaków
a wśród
owadów
i
skorupiaków
dominują gatunki nieobecne w innych rodzajach środowisk (tyrfobionty, sfagnobionty). Za takie preferencje siedliskowe wielu gatunków m.in.
ważek
i
pluskwiaków różnoskrzydłych
odpowiedzialna jest ich wrażliwość na drapieżnictwo ze strony
ryb
odżywiających się
bentosem
, których brakuje w zbiornikach torfowiskowych.
Torfowiska w świecie
Najwięcej torfowisk występuje w
Rosji
,
Białorusi
,
Ukrainie
,
Finlandii
,
Skandynawii
,
Estonii
,
Polsce
,
Szkocji
, północnych
Niemczech
,
Holandii
,
Kanadzie
,
Stanach Zjednoczonych
(
Michigan
,
Minnesota
,
Florydzie
i
Kalifornii
). Na południowej półkuli torfowiska są rzadsze, występują na
Nowej Zelandii
, południowej
Patagonii
, wyspie Kerguelen i na
Falklandach
.
Torfowiska w Polsce
W Polsce jest ponad 49 000 torfowisk, z których zdecydowana większość występuje w północnej części kraju (w pobliżu wybrzeża
Bałtyku
, na
Mazurach
i
Kurpiach
oraz w dolinach
Noteci
i
Biebrzy
). Z tego 90% to torfowiska niskie, 6% – torfowiska wysokie, a resztę tworzą formy przejściowe. Na obszarach górskich torfowiska występują w
Kotlinie Orawsko-Nowotarskiej
w
Karpatach
oraz w
Górach Izerskich
,
Karkonoszach
,
Górach Stołowych
i
Górach Bystrzyckich
w
Sudetach
.
Użytkowanie torfu
Torf wydobywany z torfowiska był używany jako opał. Do tej pory w Bilansie zasobów kopalin torf figuruje jako
surowiec energetyczny
. Torf używany jest w ogrodnictwie i
balneologii
jako
borowina
.
Zobacz też
Bibliografia
- Piotr Ilnicki: Torfowiska i torf. Wyd. AR w Poznaniu, 2002, s. 606.
- E. Kobojek, S.Kobojek, Z.Rdzany, M. Ziułkiewicz, Ilustrowana Księga Polski – środowisko przyrodnicze, Wydawnictwo Pascal 2003, .
- Andrzej Kołodziejczyk, Paweł Koperski. Bezkręgowce słodkowodne Polski. Klucz do oznaczania oraz podstawy biologii i ekologii makrofauny Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000. .
Linki zewnętrzne