Beskid Śląski (
czes.
Slezské Beskydy,
513.45
) –
pasmo górskie
, stanowiące część
Beskidów Zachodnich
. Jest mezoregionem wchodzącym w skład prowincji
Karpat Zachodnich
. Najwyższymi szczytami Beskidu Śląskiego są
Skrzyczne
(1257 m
n.p.m.
) i
Barania Góra
(1220 m n.p.m.), natomiast dla części czeskiej
Czantoria Wielka
(995 m n.p.m.).
Położenie
Beskid Śląski graniczy z
Beskidem Śląsko-Morawskim
na zachodzie,
Beskidem Żywieckim
na południowym wschodzie,
Kotliną Żywiecką
na wschodzie,
Beskidem Małym
na północnym wschodzie i
Pogórzem Śląskim
na północy.
Do
1968
roku góry leżące na zachód od rzeki
Olzy
zaliczano do Beskidu Śląskiego, potem utworzono z tej części nowe pasmo górskie –
Beskid Śląsko-Morawski
. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Śląsko-Morawskim jest
Przełęcz Jabłonkowska
oraz doliny spływającego spod przełęczy na północ potoku Osetnica (czes. Osetnice) i rzeki Olzy.
Na terenie Słowacji granicą między Beskidem Śląskim a Beskidem Żywieckim (w nomenklaturze słowackiej:
Beskidami Kisuckimi
) jest spływająca spod
Przełęczy Zwardońskiej
Skaliczanka, w dolnym biegu nosząca nazwę Czernianki.
Na terenie Polski granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Beskidem Żywieckim jest
Przełęcz Zwardońska
, potok Czerna, a następnie
Soła
. Granicą pomiędzy Beskidem Śląskim a Beskidem Małym jest
Brama Wilkowicka
, a dalej na północy rzeka
Biała
. Pomiędzy Bramą Wilkowicką a doliną Soły poniżej
Węgierskiej Górki
Beskid Śląski sąsiaduje od wschodu z
Kotliną Żywiecką
.
Biorąc pod uwagę krainy historyczne, większa część Beskidu Śląskiego (części zachodnia, centralna i północna) wchodzi w obszar
Górnego Śląska
(a dokładniej
Śląska Cieszyńskiego
). Części wschodnia i południowo-wschodnia to tereny
Małopolski
(a konkretniej tzw. ziemi żywieckiej lub
Żywiecczyzny
). Zupełnie niewielki fragment południowy (na południe od głównego wododziału karpackiego) wchodził w skład tzw.
ziemi czadeckiej
.
Klimat
Beskid Śląski, podobnie jak całe
Beskidy Zachodnie
charakteryzuje się opadami wynoszącymi od 800 do 1200 mm rocznie i dużym zaśnieżeniem w miesiącach zimowych. Największy wpływ na kształtowanie się pogody wywierają masy powietrza polarno-morskiego z przeważającym wiatrem zachodnim.
Temperatura powietrza obniża się wraz ze wzrostem wysokości
n.p.m.
stopniowo ku południowemu wschodowi. Średnia roczna temperatura waha się od 5,4
C
w partiach grzbietowych do 8,5 C w dolinie rzeki
Olzy
. Najchłodniejszym miesiącem jest styczeń, natomiast najcieplejszym jest lipiec. Istotnym czynnikiem klimatycznym jest silny wiatr, który jest łagodzony przez otaczające góry. W porze wiosny i jesieni wieje tu
wiatr halny
. W partiach szczytowych
Baraniej Góry
,
Równicy
i
Czantorii
przeważają wiatry zachodnie i północno-zachodnie.
W okolicy
Istebnej
wiatrów zachodnich jest mniej, dlatego też notuje się tu mniejszą ilość opadów atmosferycznych. Strefa maksymalnej ilości opadów leży na wysokości 1400-1500 m n.p.m. Wyższe partie, ponad 1000 m n.p.m. notują mniejszą liczbę dni z deszczem, opad spada tu w większej ilości jednorazowo, natomiast w niższych partiach liczba dni z deszczem jest większa. W zimie zachmurzenie jest podobne do zachmurzeń w innych partiach gór i podobnie jak w innych częściach gór, zima jest tu łagodniejsza niż na
nizinach
w następstwie
inwersji temperatury
. Dzięki czystemu górskiemu powietrzu, dużemu nasłonecznieniu i dobrej wilgotności powietrza, klimat Beskidu Śląskiego sprzyja rekonwalescencji po chorobach dróg oddechowych i serca, a także łagodzi choroby nerwowe.
Budowa geologiczna
Beskid Śląski zbudowany jest z masywnych
piaskowców
godulskich i istebniańskich. W części południowej góry zbudowane są z fliszu magurskiego. Występują tu złoża mineralne: piaskowce, wapienie i
kruszywa
naturalne. Duże znaczenie mają piaskowce godulskie, które występują tu w dwóch rodzajach: godulskie środkowe (wydobywane w dwóch kamieniołomach w
Brennej
) oraz godulskie dolne (wydobywane w kamieniołomie w
Wiśle
). Znajdują się tu również źródła wód mineralnych.
Charakterystyczne dla Beskidu Śląskiego jest występowanie stosunkowo licznych i miejscami dość rozbudowanych
wychodni skalnych
, a także największa na terenie polskich
Beskidów
koncentracja
jaskiń
, wśród których znajdują się największe jaskinie polskiego
fliszu karpackiego
(
Jaskinia Miecharska
w
Wiśle
– długość korytarzy 1801 m). Według stanu na 31 sierpnia
2006
r. w Beskidzie Śląskim było 220 jaskiń i schronisk skalnych o łącznej długości korytarzy 6483,5 m.
Pasma górskie
Beskid Śląski składa się z dwóch rozciągniętych południkowo pasm górskich, rozdzielonych doliną rzeki
Wisły
. Na zachodzie znajduje się
Pasmo Czantorii
, natomiast na wschodzie
Pasmo Baraniej Góry
, zwane też czasem Pasmem Wiślańskim.
Pasmo Czantorii
Widok na pasmo Czantorii z okolic wsi Nydek.
Pasmo Czantorii
, nazywane również Pasmem Czantorii i Stożka, ma formę długiego grzbietu odgałęziającego się w
Karolówce
(930 m
n.p.m.
) od pasma
Baraniej Góry
. Na całej swej długości stanowi ono
dział wodny
pomiędzy
Olzą
i
Wisłą
. Ciągnie się z północy na południe, od
Tułu
(621 m n.p.m.), poprzez
Czantorię Wielką
(997 m n.p.m.),
Soszów Wielki
(884 m n.p.m.),
Cieślar
(923 m n.p.m.),
Stożek Mały
(843 m n.p.m.),
Stożek Wielki
(980 m n.p.m.) do
Kiczor
(989 m n.p.m.) i skręca następnie na wschód do
Przełęczy Kubalonka
(761 m n.p.m.). Z ważniejszych bocznych ramion tego pasma po polskiej stronie granicy wyróżnia się ramię, odgałęziające się od szczytu Kiczor na południowy wschód, ku dolinie Olzy w
Istebnej
i kończące się
Młodą Górą
(838 m n.p.m.). W stronę doliny
Wisły
, generalnie w kierunku północno-zachodnim, opadają boczne, mniej lub bardziej rozbudowane grzbiety, rozdzielające malownicze doliny w których rozłożyły się "dzielnice" Wisły i Ustronia. Są to kolejno:
Kobyla
między doliną
Łabajowa
na południu a doliną
Dziechcinki
na północy,
Wierch Skalnity
między doliną
Dziechcinki
na południu a doliną
Jawornika
na północy,
Krzywy
między doliną
Jawornika
na południu a doliną
Gahury
na północy, ramię Wielkiej Czantorii z polaną
Stokłosicą
między doliną
Gahury
na południu a dolinką potoku
Suchego
na północy oraz północne ramię Wielkiej Czantorii między doliną potoku Suchego na południu a doliną
Poniwca
na północy.
Na
czeską
stronę, ku dolinie
Olzy
opada z
Małej Czantorii
grzbiet ze szczytami
Ostrego
(709 m n.p.m.) i
Wróżnej
(571 m n.p.m.), którym biegnie granica państwowa polsko-czeska. Natomiast od szczytu
Stożka
odgałęzia się i biegnie ku północnemu zachodowi dość długi grzbiet, który kulminuje w szczycie
Łączka
(835 m n.p.m.). Pomiędzy nim a grzbietem granicznym
Stożek
–
Czantoria
ciągnie się głęboka dolina
Głuchówki
(czes. Hluchová), której górna część podchodzi pod szczyt Stożka. Spod tego szczytu łukiem ku południowemu zachodowi opada wąska dolina potoku
Radwanów
(czes. Radvanov), uchodzącego do
Olzy
w
Jabłonkowie
. Charakterystyczne jest, że w grzbiecie Stożka – Czantorii nie ma szczytów przekraczających 1000 m n.p.m.
Niemal cały ten grzbiet zbudowany jest z
piaskowca
, który w geologii nazywany jest godulskim (od szczytu
Godula
w
Beskidzie Śląsko-Morawskim
), gdzie występuje w warstwach grubych na 1–1,5 metra. Wiele figur, rzeźb, stopni, płyt na
Śląsku Cieszyńskim
wykonanych było właśnie z tego piaskowca. Piaskowiec ten charakteryzuje się tym, że nie wszystkie jego warstwy mają jednakową trwałość i pod wpływem wody miększe warstwy ulegają wypłukiwaniu. W ten sposób tworzą się w korytach
potoków
mniejsze lub większe progi, wodospady, pęknięcia, szczeliny, a nawet jaskinie, np. na
Malinowskiej Skale
. W grzbiecie Czantorii jedynie
Tuł
oraz okolica
Kyrkawicy
i
Kiczor
zbudowane są z innego materiału – Tuł z
wapienia
cieszyńskiego, dzięki czemu okolica wyróżnia się specyficzną (właściwą dla gleby wapiennej) roślinnością, zaś Kyrkawica i Kiczory z gruboziarnistego piaskowca o odcieniu brunatnym, z dużą obecnością ziaren
kwarcu
,
ortoklazu
i żyłkami
rudy żelaza
. W korycie
Olzy
, niedaleko kościoła w
Istebnej
można obserwować błyszczące żyły rudy żelaza. Ten inny rodzaj piaskowca, różniący się od piaskowca godulskiego, geologowie nazywają piaskowcem istebniańskim. Ma on skłonność do tworzenia wychodni skalnych różnych kształtów, jak np. na Kyrkawicy, Kiczorach,
Gańczorce
,
Baraniej Górze
i in. Przykładem praktycznego zastosowania piaskowca istebniańskiego jest
zameczek
na stoku
Zadni Groń
w
Wiśle
.
Pasmo Baraniej Góry
Beskid Śląski – widok z Baraniej Góry
Jesienne chmury (okolice Malinowskiej Skały)
Pasmo Baraniej Góry
nazywane również Pasmem Wiślańskim przedstawia się jako dość długi, powyginany wał górski, ciągnący się generalnie w kierunku południe – północ. Poprzez
Przełęcz Koniakowską
(766 m n.p.m.) łączy się ono w
Ochodzitej
z głównym wododziałem
Karpat
, a następnie z grzbietem granicznym na
Sołowym Wierchu
(852 m n.p.m.) i schodzi do
Przełęczy Zwardońskiej
(686 m n.p.m.). Stanowi ono dział pomiędzy doliną
Wisły
od zachodu, a doliną
Soły
od wschodu. Od południa ku północy wznoszą się kolejno szczyty:
Tyniok
(891 m n.p.m.),
Gańczorka
(901 m n.p.m.),
Karolówka
(930 m n.p.m.),
Barania Góra
(1220 m n.p.m.),
Magurka Wiślańska
(1129 m n.p.m.),
Zielony Kopiec
(1152 m n.p.m.) oraz
Malinowska Skała
(1152 m n.p.m.). Od Malinowskiej Skały główne pasmo przybiera kierunek północno-zachodni, a następnie północny i biegnie przez:
Malinów
(1095 m n.p.m.),
Przełęcz Salmopolską
(934 m n.p.m.),
Grabowa
(905 m n.p.m.),
Kotarz
(974 m n.p.m.),
Beskid Węgierski
(Hyrca, 929 m n.p.m.),
Beskid
(860 m n.p.m.) i poprzez
Przełęcz Karkoszczonkę
osiąga
Klimczoka
(1119 m n.p.m.) z jego odgałęzieniami ku
Błatniej
na zachodzie i
Magurze
na wschodzie.
Od szczytu Malinowskiej Skały ciągnie się ku północnemu wschodowi jako boczna gałąź grzbietu głównego boczny grzbiet
Małego Skrzycznego
(1211 m n.p.m.) oraz
Skrzycznego
(1257 m n.p.m.). Grzbiet ten kończy się charakterystycznym stożkiem góry
Skalite
(864 m n.p.m.) nad
Szczyrkiem
i
Buczkowicami
w dolinie
Żylicy
. Pasmo Baraniej Góry wyróżnia się rozległym i bogatym rozczłonkowaniem bocznym grzbietów. W kierunku zachodnim odgałęziają się następujące ramiona:
W kierunku wschodnim od głównego grzbietu pasma odgałęziają się następujące ramiona:
- pasemko Błatniej, idące od
Trzech Kopców
ku zachodowi, przez
Stołów
(1035 m n.p.m.),
Błatnią
(917 m n.p.m.),
Wielką Cisową
(872 m n.p.m.),
Czupel
(736 m n.p.m.),
Łazek
(713 m n.p.m.) i
Zebrzydkę
(579 m n.p.m.);
- ramię schodzące od
Klimczoka
ku północy, przez
Szyndzielnę
(1026 m n.p.m.),
Cuberniok
(731 m n.p.m.) i
Dębowiec
(686 m n.p.m.);
- ramię od Klimczoka przez
Magurę
(1109 m n.p.m.);
- krótkie ramię od
Malinowskiej Skały
ze szczytem
Kościelca
(1022 m n.p.m.);
- ramię
Magurki Wiślańskiej
, ze szczytami
Magurki Radziechowskiej
(1108 m n.p.m.),
Muronki
(1021 m n.p.m.) i
Glinnego
(1034 m n.p.m.) (zobacz też:
Czerwieńska Grapa
).
W paśmie Baraniej Góry zwraca uwagę zjawisko dosyć łagodnych stoków opadających ku dolinie
Wisły
, stromych natomiast ku wschodowi. Szczególnie widoczne jest to w masywie Skrzycznego, którego bardzo strome stoki opadające ku północnemu wschodowi czynią z tego szczytu osobliwy bastion o charakterystycznym kształcie. Skalny trzon dużej części pasma zbudowany jest z
piaskowca
godulskiego, jak większa część pasma Czantorii. Jedynie sam masyw Baraniej Góry, otoczenie doliny
Czarnej Wisełki
oraz przylegającą do szczytu
Baraniej Góry
dolina
Olzy
budują warstwy istebniańskie.
Miejscowości turystyczne
Komunikacja
Drogi dojazdu
most na DK 1 w okolicy Grodźca
Komunikacja kolejowa
Dawne przejścia graniczne
Dawne przejście graniczne Beskidek-Beskydek
Akapit ten dotyczy stanu przed
21 grudnia
2007
. Po tej dacie, na mocy
Układu z Schengen
, przejścia te zostały zlikwidowane, a granicę można przekraczać na całej jej długości.
Zabytki
i inne.
Szlaki turystyczne
Panorama Beskidu Śląskiego na wysokości Ciśca.
Wieża widokowa na szczycie Baraniej Góry; szczyt jest węzłem szlaków
W Beskidzie Śląskim rozpoczyna swój bieg
Główny Szlak Beskidzki
:
Inne ważniejsze
szlaki piesze
Beskidu Śląskiego:
Ważniejsze szlaki piesze po stronie czeskiej:
Schroniska
Ludność i historia regionu
Wśród ludów żyjących w Beskidzie Śląskim zaszły w początkach młodszej epoki kamienia (2500-1700 lat
p.n.e.
) poważne zmiany i przeobrażenia na tle przechodzenia ze
zbieractwa
i
łowiectwa
w
uprawę roli
i
hodowli
zwierząt. Były one następstwem przypływu nowych fal ludności znad
Dunaju
poprzez
Bramę Morawską
i
Przełęcz Jabłonkowską
. Przybywały tędy karawany kupieckie z
imperium rzymskiego
, czego świadectwem są różne znaleziska monet rzymskich, z których część znajduje się w
Muzeum Cieszyńskim
. W
IX wieku
obszar Beskidu Śląskiego stał się częścią
państwa wielkomorawskiego
, następnie w
X wieku
został przyłączony do nowo utworzonej
Polski
. W
1290
roku powstało
Księstwo Cieszyńskie
, którego Beskid Śląski stał się częścią. W
1526
roku obszar ten znalazł się pod panowaniem
Habsburgów
. W
średniowieczu
grody powstawały głównie na
pogórzu
i nizinach wokół Beskidu Śląskiego, później osadnictwo zaczęło się posuwać na południe, w głąb doliny
Olzy
i
Wisły
. Kolonizacji tych terenów dokonywali
książęta cieszyścy
lub szlachta za ich przyzwoleniem. Osadnictwo było popierane bo zwiększało dochody pana ziemi. W
1763
roku po wojnach śląskich powstał
Śląsk Austriacki
– część Śląska, która pozostała w rękach Habsburgów. Po
1867
, kiedy powstały
Austro-Węgry
ten kraj koronny zyskał
autonomię
z własnym sejmem krajowym w Opawie.
Na przełomie XIX i XX wieku powstały pierwsze miejscowe organizacje turystyczne, mające na celu zagospodarowanie turystyczne tego terenu – w
1893
niemieckie
Beskidenverein
, a w
1909
polskie
Polskie Towarzystwo Turystyczne "Beskid" w Cieszynie
.
Po rozpadzie monarchii habsburskiej teren Beskidu Śląskiego był miejscem konfliktów (również zbrojnych) między nowo powstałym państwem polskim i
Czechosłowacją
. Ostatecznie Beskid Śląski znalazł się w granich obu krajów.
Dodatkowe informacje
Na stokach Baraniej Góry znajdują się tereny źródliskowe
Wisły
. Beskid Śląski jest mocno zalesiony: pierwotnie dominowały tu lasy bukowo-jodłowe (
buczyna karpacka
), obecnie – głównie świerczyny sztucznego pochodzenia.
Beskid Śląski posiada gęstą sieć osadniczą i dobrze rozwiniętą sieć komunikacyjną. Główne miasta Beskidu Śląskiego po stronie polskiej to
Wisła
i
Szczyrk
, a u północnego podnóża –
Ustroń
i
Bielsko-Biała
. Po stronie czeskiej głównymi miastami są
Trzyniec
i
Jabłonków
w dolinie Olzy.
Beskid Śląski w obrębie historycznego
Śląska Cieszyńskiego
zamieszkiwali
górale śląscy
, natomiast wschodnie stoki, opadające ku
Kotlinie Żywieckiej
–
górale żywieccy
. Gospodarka tych terenów tradycyjnie opierała się na
pasterstwie
, a szczególnie na jego specyficznej górskiej odmianie – szałaśnictwie. W ostatnich dziesięcioleciach coraz większego znaczenia nabierają funkcje wypoczynkowe, turystyczne i uzdrowiskowe beskidzkich miejscowości. W miejscowościach położonych w południowej części regionu zachowane są przykłady budownictwa ludowego (gł. drewnianego), kultywowana jest kultura ludowa (liczne zespoły folklorystyczne).
Za
ratownictwo górskie
w rejonie Beskidu Śląskiego odpowiedzialna jest Beskidzka Grupa
GOPR
.
Bibliografia
- Barański Mirosław: "Beskid Śląski. Pasmo Baraniej Góry", Warszawa 1999, ;
- Barański Mirosław: "Beskid Śląski. Pasma Klimczoka i Równicy", Warszawa 1995, ;
- Barański Mirosław: "Beskid Śląski. Pasmo Stożka i Czantorii", Warszawa 1996,
-
Krygowski Władysław
: "Beskidy. Śląski, Żywiecki, Mały", Warszawa 1974;
- Działak Jerzy: "Beskid Śląski", Warszawa 1953;
- Rzeczycki Tomasz: "Góry Polski", Katowice 2004, ;
Zobacz też
Linki zewnętrzne