Jarząb pospolity
Jarząb pospolity | Gatunek leczniczy |
Owoce pozorne jarzębu pospolitego Kwity jarzębu pospolitego Jarząb pospolity, jarząb zwyczajny, jarzębina (Sorbus aucuparia
L.
) –
gatunek
rośliny wieloletniej
należący do rodziny
różowatych
. Występuje w
Europie
, południowo-zachodniej
Azji
, zachodniej
Syberii
. W Polsce pospolity na całym obszarze. Charakterystyka- Pokrój
- Drzewo lub krzew. Dorasta do 15 m wysokości. Ma gładką i jasną korę.
-
Pędy
- Młode pędy owłosione, później nagie.
Pączki
stożkowate, wydłużone i szarosiwo owłosione. Pączki szczytowe duże, nieco zagięte u góry i niewyraźnie 3-łuskowe, boczne pozornie jednołuskowe.
-
Liście
-
Ulistnienie
skrętoległe. Liście nieparzysto-pierzaste, złożone z 9–15 listków, pojedynczo piłkowanych, u nasady całobrzegich. Po roztarciu pachną gorzkimi migdałami. Od spodu za młodu szaro owłosione, później łysiejące.
Przylistki
wcześnie odpadają wyrastające na końcach pędów pionowo do góry. Jesienią przebarwiają się na kolor od złotożółtego do żółtoczerwonego.
-
Kwiaty
- Zebrane w gęste, owłosione
podbaldachy
. Kielich 5-działkowy, korona 5-płatkowa. Płatki korony białe, prawie koliste, o długości 4–5 mm, słupki zazwyczaj 3 (zrośnięte z dnem kwiatowym), pręciki liczne.
-
Owoce
- Tzw.
owoce pozorne
, kuliste,
pomarańczowe
,
czerwone
, cierpkie i gorzkie, pojawiają się od
lipca
do
października
. Mają długość 7–9 mm.
Biologia i ekologia- Rozwój
-
Roślina wieloletnia
,
megafanerofit
. Żyje 80-100 lat (wg niektórych źródeł tylko do 60 lat[2]). Pojedyncze okazy osiągają znacznie starszy wiek, np. jedna z jarzębin w
Świnoujściu
przekroczyła wiek 130 lat[3]. Kwiaty
przedsłupne
, kwitną od maja do czerwca[4]. Mają charakterystyczny zapach gorzkich migdałów. Owoce rozsiewane są przeważnie przez ptaki (
ornitochoria
).
- Siedlisko
- Lasy, zarośla, miedze. W
Tatrach
górska, krzewiasta odmiana (var. glabrata Wimm et Gr.) dochodzi aż do
piętra kosówki
, stanowiąc znaczącą domieszkę do kosodrzewiny. Jarzębina jest bardzo tolerancyjna pod względem wymagań środowiskowych.
- Fitosocjologia
- Podgatunek S. aucuparia ssp. glabrata jest
gatunkiem charakterystycznym
dla
Ass.
Pado-Sorbetum (regionalnie), Ass. Sorbo-Aceretum (regionalnie) oraz gatunkiem charakterystycznym i
wyróżniającym
dla związku zespołów (All.) Rhododendro-Vaccinienion (regionalnie)[5].
- Genetyka
- Liczba
chromosomów
2n=34.
ZmiennośćWystępuje w kilku
odmianach
: - S. aucuparia var. 'Edulis' ('Moravica') – odmiana znaleziona na
Morawach
.
Owoce
większe od gatunku i pozbawione goryczy (sorbina), nie wymagają przemrożenia przed przetwarzaniem.
- S. aucuparia var 'Pendula' – wszystkie pędy opadające, dlatego wymaga sztucznego wyprowadzenia przewodnika (sadzonkowana) lub szczepienia 'pod koronę' na siewkach gatunku.
- S. aucuparia var. glabrata Wimm. et Gr. – występuje w górach. Ma liście i pąki zawsze nagie i jest przeważnie krzewiasta.
Tworzy
mieszańca
z
jarząbem mącznym
(S. x pinnatifida (Sm.)Düll)[6]. Zastosowanie-
Roślina ozdobna
– dekoracyjne
owoce
, długo utrzymujące się. Roślina często sadzona w
parkach
, alejach i
ogrodach
. Oprócz formy typowej używa się w tym celu różnych odmian ozdobnych.
-
Sztuka kulinarna
. Surowe owoce są niejadalne, nie tylko z powodu gorzkiego smaku, ale również zawartości trującego składnika (kwas parasorbinowy). Natomiast po przemrożeniu, lub po zanurzeniu na chwilę we wrzątku (tzw. blanszowanie) tracą trujące właściwości i gorzki smak. Owoce są używane w postaci przetworów, cenione są w kuchni i przetwórstwie. Zawierają dwukrotnie więcej
karotenu
niż
marchew
oraz alkaloid sorbinę, który nadaje im gorzki smak. Wyrabia się z nich
jarzębiak
, soki,
dżemy
,
marmoladę
, syropy, mus. Po usmażeniu z jabłkami stanowią doskonały dodatek do mięs. Dla celów przetwórstwa uprawiane są odmiany o dużych i jadalnych owocach (np. var. edulis Dieck.)[7].
-
Roślina lecznicza
.
-
Surowiec zielarski
: owoce. Mają dużo
witaminy C
,
E
,
P
,
K
,
PP
, nieco
witaminy A
, cukier
sorbozę
,
garbniki
i
pektyny
.
- Działanie: słabe moczopędne oraz korzystnie wpływające na błony śluzowe i pracę układu pokarmowego. Jest stosowana przy nieżytach jelit, przewlekłych biegunkach, różnych schorzeniach wątroby i pęcherzyka żółciowego. Zwykle jest stosowana w mieszankach z innymi ziołami (wchodzi np. w skład Rektosanu, Sklerosanu)[7].
- Zbiór i suszenie: owoce zrywa się gdy już są czerwone, ale przed przymrozkami i suszy się rozłożone cienką warstwą (najlepiej w temp. ok. 40 °C)
- Owoce są pożywieniem
ptaków
(
gil
,
drozd
,
jemiołuszka
,
jarząbek
) oraz zwierząt leśnych (
sarna
,
borsuk
).
-
Drewno
rozpierzchłonaczyniowe, ciężkie, twarde i trudnołupliwe.
Biel
szeroka, czerwonobiała,
twardziel
czerwonobrązowa. Jest wykorzystywane w stolarstwie, nadaje się do toczenia, a także wytwarzane są z niego niektóre instrumenty muzyczne[8].
Ciekawostki- Łacińska nazwa rośliny w dosłownym tłumaczeniu oznacza jarzębina łowiąca ptaki. Dawniej bowiem ptasznicy używali jej owoców za przynętę w swoich pułapkach[7].
- To właśnie z tej rośliny po raz pierwszy otrzymano przez ekstrakcję
kwas sorbinowy
.
- Jest jednym z żywicieli gąsienic motyla
barczatka dębolistna
.
Przypisy- ↑ Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2010-01-20].
- ↑ Jakub Tomanek: Botanika leśna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- ↑ Włodzimierz Seneta: Dendrologia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Naukowe PWN, 1991. .
- ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. .
- ↑
Otwarta Encyklopedia Leśna
. [dostęp 16 stycznia 2008 r.].
Bibliografia- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. .
- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Inne hasła zawierające informacje o "Jarząb pospolity":
Gatunek chroniony
...
Jarząb pospolity
Jarząb pospolity, jarzębina
Systematyka
Domena
:
eukarionty
Królestwo
:
rośliny
Klad
:
naczyniowe
Klad
:
nasienne
Klad
:
okrytonasienne
Klad
:
klad różowych
Klad
:Fabidae
Rząd
:
różowce
Rodzina
:
różowate
Rodzaj
:
jarząb
Gatunek
:Jarząb pospolity
Nazwa systematyczna
Sorbus aucuparia aucuparia
Sp.Pl.
, 1753 Gatunek leczniczyJarząb pospolityOwoce ...
Wierzba śląska
...
Chojnik (Karkonosze)
...
Bór świeży
...
Orzysz (jezioro)
...
Mazurski Park Krajobrazowy
...
Bóbr europejski
...
Polska Czerwona Księga Roślin
...
Szkocja
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Jarząb pospolity":
Lasy i leśnictwo w Polsce (plansza 13)
...
Rośliny użytkowe (plansza 18)
...
Rośliny użytkowe (plansza 4)
...
|