Kościół św. Jakuba w Nisibis
Nisibis, dziś (
tur.
) Nusaybin (w okresie hellenistycznym i rzymskim Antiochia Mygdonia) - miasto w dzisiejszej południowo-wschodniej
Turcji
, w prowincji
Mardin
, przy granicy z
Syrią
. W starożytności było stolicą jednej z pięciu wielkich archidiecezji nestoriańskiego
Asyryjskiego Kościoła Wschodu
oraz siedzibą słynnej
syryjskiej
chrześcijańskiej
szkoły teologicznej. Zachowały się ruiny starożytnego miasta. W XIX w. Nusaybin stało się miejscem bitwy, w której wojska
Egiptu
pokonały wojska Turcji (
1839
r.).
Historia
Starożytne Nisibis leżało w
Mezopotamii
na szlaku handlowym prowadzącym znad górnego
Tygrysu
nad
Morze Śródziemne
. Za czasów
następców Aleksandra Wielkiego
założone ponownie jako Antiochia Mygdonia (od nazwy prowincji Mygdonia). W I wieku n.e. zajęte przez
Rzym
, następnie na przemian pod władzą Persji i Rzymu - przedmiot walk granicznych. Szczególne znaczenie miasto miało od czasów panowania
Septymiusza Sewera
, gdyż stanowiło główną twierdzę i kolonię rzymską na Wschodzie, będąc najprawdopodobniej stolicą nowo utworzonej prowincji Mezopotamii i siedzibą namiestnika w randze ekwickiej. Za panowania
Konstancjusza II
Nisibis było kluczowym punktem obrony i ofensywy Rzymian w wojnie z Persją, będąc nawet oblężone przez armię
Szapura II
, która jednak nie zdobyła miasta. Jednakże po śmierci
Juliana Apostaty
i wycofaniu wojsk rzymskich operujących w Mezopotamii na rozkaz
Jowiana
, Nisibis na stałe przeszło pod władzę Persji (
363
r.), po podpisaniu niekorzystnego dla Rzymian traktatu pokojowego.
Od
300
w mieście istniało biskupstwo, założone przez Babu. W V wieku Nisibis stało się metropolią kościelną prowincji Beit-Arbaye z sześcioma
sufraganiami
, najważniejszym ośrodkiem
kościoła nestoriańskiego
po stołecznej perskiej
Seleucji
-
Ktezyfonie
.
Syryjska szkoła teologiczna
Po
Soborze nicejskim
(325 r.) biskup Jakub (zm. 340) założył szkołę teologiczną dla kształcenia
perskiego duchowieństwa
, jednym z jej profesorów był pochodzący z tego miasta
Efrem Syryjczyk
/ por.
Szkoła teologiczna w Nisibis
(
fr.
)/. Oprócz komentowania Biblii na użytek liturgiczny, ważnym tematem w szkole była polemika z
manicheizmem
. Efrem pisał traktaty przeciw
gnostyckie
. Ułożył także pieśni, nazwane Carmina Nisibena, wśród których kantyki nr 43-51 bronią wiary w
zmartwychwstanie
przeciw
Manesowi
,
Marcjonowi
i
Bardesanowi
[2].
Szkoła, po zajęciu Nisibis przez Persów w 363 r., przeniosła się do
Edessy
. Wróciła pod koniec V w., kiedy cesarz
Zenon
zamknął w ją tam w
489
r. z powodu szerzenia poglądów
nestoriańskich
.
W tym czasie
szachowie
perscy, widząc możliwość podporządkowania sobie chrześcijan mieszkających w
Persji
, zaczęli popierać rozwój
nestorianizmu
: przyjęli pod swoją opiekę nestorian uciekających z terytorium Rzymu (
462
), zgładzili prorzymskiego patriarchę Babowai, w miejsce którego został wybrany nestorianin Bar Sauma, biskup Nisibis (
484
). Naturalnie też zgodzili się na przeniesienie z
Edessy
szkoły zlikwidowanej przez cesarza
Zenona
.
Już kilka lat wcześniej, w
484
i w
486
, kolejne synody przyjęły
chrystologię
Teodora z Mopsuestii
, co ostatecznie potwierdził patriarcha Babaj (Baba, Babeusz) na kolejnym synodzie w
497
. W ten sposób kościół Wschodu uległ
herezji
nestorianizmu
. Do dziś jego doktorami i świętymi pozostają
Teodor z Mopsuestii
wraz z
Nestoriuszem
i
Diodorem z Tarsu
. Pod koniec VI wieku ówczesny rektor szkoły w Nisibis Henana z Adiabeny usiłował zastąpić nauczanie
Teodora z Mopsuestii
własną doktryną, opartą na naukach
Orygenesa
. Jednak
Babaj Wielki
, jeden z doktorów kościoła nestoriańskiego, nie dopuścił do przyjęcia doktryny Henany.
Sformułował natomiast własną systematyczną
teologię
, przetwarzając dość znacząco tezy
Teodora z Mopsuestii
. Ta właśnie zmodyfikowana doktryna jest do dziś nauką kościoła nestoriańskiego[3].
Babaj Wielki i monastycyzm
Babaj
sam był najpierw uczniem szkoły w Nisibis. Studiował pod kierunkiem Abrahama z Beth Rabban. Około roku
571
, kiedy
orygenista
Henana z Adiabene został nowym kierownikiem, a
Abraham Wielki z Kashkar
założył nowy klasztor na Górze Izla powyżej Nisibis, przez pewien okres nauczał w Xenodocheio w Nisibis. Wstąpił potem do tego nowego klasztoru. Kiedy zmarł Abraham w
588
Babaj opuścił klasztor i założył inny, a także szkołę w swoim rodzinnym Beth Zabdai. W
604
r. Babaj został trzecim z kolei opatem klasztoru Abrahama na Górze Izla.
Babai i jego uczniowie kontynuowali ruch reformy monastycznej, który rozpoczął Abraham Wielki. Od czasu metropolity Nisibis
Barsaumy
(
ang.
), ucznia
Ibasa z Edessy
, i synodu w Beth Lapat mnisi i mniszki byli zachęcani do związków małżeńskich. Kiedy Babaj wrócił na Górę Izla w 604, wydalił mnichów żyjących z kobietami i wymusił ścisłą dyscyplinę, akcentując głębokie życie w modlitwie oraz samotność. Wynikiem tego był masowy exodus, nie tylko żonatych mnichów, jednakże
Kościół Asyryjski
pozostał przy Babaju.
Nisibis dziś
Nusaybin ma obecnie ponad 90 tys. mieszkańców i jest ośrodkiem transportowym i handlowym.
Zobacz też
Bibliografia
- Adam H. Becker, Fear of God and the Beginning of Wisdom: The School of Nisibis and Christian Scholastic Culture in Late Antique Mesopotamia, University of Pennsylvania, 2006.
- Raymond Le Coz, Histoire de l'Église d'Orient, Éditions du Cerf, 1995.
- Arthur Vöbus, History of the School of Nisibis, Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 266, subsidia 26 (Louvain, 1965).
- Wigram, W. A.: An introduction to the history of the Assyrian Church: The Church of the Sassanid Persian Empire, 100-640 A.D.. Gorgias Press, 2004. .
Przypisy
- ↑
Nusaybin.
(
fr.
•
ang.
•
niem.
•
hiszp.
). W: World Gazetteer [on-line]. [dostęp 2010-08-30].
- ↑ Wydanie krytyczne: G. Bickell,
Lipsk
1866
r.; por. G. Bardy: Manichéisme, sources chrétiennes. W: Dictionnaire de théologie catholique (DTC). A. Vacant, E. Mangenot, É. Amann (red.). T. 9. Paryż: 1927, ss. kol. 1855. (
fr.
)
- ↑ Mirosław Kropidłowski:
Kościół Asyryjski (Asyriacki)
. W: Magazyn Teologiczny Semper Reformanda [on-line]. 26.02.2004. [dostęp 2010-08-31].