Żary (
łac.
Sara, Sarove,
niem.
Sorau (do
XVIII w.
– Soraw),
dolnołużycki
Żarow, krótko po
1945
r. – Żuraw lub Żóraw) –
miasto i gmina
w zachodniej
Polsce
, w
województwie lubuskim
, stolica
powiatu żarskiego
. W latach
1950
–
1998
miasto należało do
województwa zielonogórskiego
.
Według danych z 30 czerwca 2004[2] miasto liczyło 39 029 mieszkańców.
Żary położone są na Wysoczyźnie Żarskiej zwanej
Wzniesieniami Żarskimi
, na pograniczu
Niziny Śląskiej
i
Niziny Wielkopolskiej
. Geograficznie teren ten należy do
Śląska
i położony jest między dwoma najważniejszymi lewobrzeżnymi dopływami
Odry
:
Bobrem
i
Nysą Łużycką
. Urbanistycznie miasto rozwinęło się w kierunku południowym, gdyż Wzniesienia Żarskie, dość strome od strony północnej utrudniały kolonizację od tej strony. Żary są czwartym co do wielkości miastem w województwie oraz znaczącym ośrodkiem gospodarczym i kulturowym. Są także największym miastem w polskiej części
Łużyc
i między innymi z tego względu noszą miano stolicy polskich Łużyc [3] Żary w latach 80. XX w. w żargonie wojskowym złośliwie były nazywane – wspólnie z
Żaganiem
i
Gubinem
–
Trójkątem Bermudzkim
.
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[4] Żary mają obszar 33,24 km², w tym:
- użytki rolne: 39%
- użytki leśne: 20%
Miasto stanowi 2,39% powierzchni powiatu.
Historia miasta
Nazwa
Zara
pojawia się pierwszy raz w roku
1007
w kronice
Thietmara
. Około roku
1030
osada zastaje przyłączona przez
Mieszka II
do
Polski
. Przez terytorium plemienne Żarowian przebiegała droga handlowa zwana Traktem Niskim bądź
Traktem Solnym
. Miał istotne znaczenie dla rozwoju Żar i regionu w średniowieczu i nowszych dziejach.
Prawa miejskie
oparte na tzw. prawie magdeburskim Żary uzyskały w
1260
roku. Burzliwa historia sprawiła, że miasto często zmieniało przynależność państwową. Do
1364
obejmowali nad miastem zwierzchnictwo
Piastowie śląscy
, do
1635
królowie czescy
, a do
1815
elektorowie sascy
. Na mocy postanowień
kongresu wiedeńskiego
Żary wraz z całymi Dolnymi Łużycami stały się częścią
Prus
i później
Niemiec
aż do
1945
roku.
Właścicielami Żar byli:
Dewinowie
, Packowie,
Bibersteinowie
oraz
Promnitzowie
, których okazałe rezydencje przetrwały do dziś w róznym stanie. Przez setki lat miasto było ośrodkiem
Wolnego Państwa Stanowego
Żary-Trzebiel. W
XIV wieku
zaczynały powstawać cechy sukienników, płócienników, piwowarów, szewców i farbiarzy. W
XIX w.
miasto stało się prężnym ośrodkiem przemysłowym, w którym głównie dominowały zakłady włókiennicze, zatrudniające 50% wszystkich pracujących w
przemyśle
.
Podczas
II wojny światowej
, od
1942
w Żarach znajdował się oddział zakładów lotniczych
Focke-Wulf
przeniesiony tutaj z
Bremy
. Po nalocie
alianckim
11 kwietnia
1944
ok. 12:10 spłonęła bądź legła w gruzach duża część zabudowy starego miasta.
13 lutego
1945
ok. 14:00 do Żar wkroczyły wojska 10. Korpusu Pancernego
Armii Czerwonej
; miasto zostało całkowicie zdobyte dopiero
16 lutego
1945
. Na mocy postanowień
konferencji poczdamskiej
miasto przyłączone zostało do
Polski
.
Zabytki
Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Dworzec kolejowy w Żarach i szynobus serii
SA133
Pomimo poważnych zniszczeń wojennych, w Żarach zachowało się wiele ciekawych zabytków
architektury
i pozostał średniowieczny układ urbanistyczny.
Do najważniejszych obiektów zabytkowych należą:
- Zamek Dewinów–Bibersteinów – Zamek gotycki został zbudowany z inicjatywy Albrechta Dziewina w drugiej połowie
XIII w.
, przebudowany w latach 1540-1549 przez Bibersteinów i uzyskuje renesansowy charakter.
- Sąsiadujący z zamkiem barokowy pałac Promnitzów, zaprojektowany przez włoskiego architekta Giovanniego Simonetti. Został zbudowany w latach 1710- 1728 jako monumentalne, czteroskrzydłowe założenie z dziedzińcem pośrodku.
- Park geometryczny z pałacem ogrodowym i Błękitną Bramą z
1708
.
-
Kościół
pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, który góruje nad starym miastem. Jest to
gotycka
świątynia, której zasadniczy kształt nadano w
XV w.
, zaś północne fragmenty murów kościoła pochodzą z
XII w.
W latach
1670
–
1672
przy wschodniej ścianie dobudowano barokową kaplicę Promnitzów.
- Nieopodal kościoła odnajdziemy gotycką plebanię i gotycko-renesansowy budynek nadintendentury. Dzisiaj mieści się tutaj archiwum miejskie.
- Dzwonnica z XIV wieku. Wysokość 28 metrów. Jest to dawna gotycka baszta obronna z początków XIV wieku, która została podwyższona i zaadoptowana na dzwonnicę w XVI wieku.
- Kościół pw św. Piotra – wczesnogotycki z drugiej połowy XIII wieku. Zbudowany z kamienia polnego. Jednonawowy z węższym i niższym
prezbiterium
.
-
Ratusz
z przełomu XIV i XV w., z
renesansowym
portalem
.
- Warte uwagi są kamieniczki otaczające rynek oraz stojące przy ulicy
Bolesława Chrobrego
– głównej
arterii
handlowej miasta. Najstarsze pochodzą z XVII stulecia.
- Pozostałości
średniowiecznych
obwarowań miejskich, częściowo odrestaurowane, fragmenty murów, dwie wieże
- Zielony Las, ulubione miejsce weekendowych spacerów mieszkańców, przylega do południowych granic miasta. Sporą atrakcją lasu są trzy wieże, m.in. przeciwpożarowa, widokowa, zbudowana przed wojną na najwyższym wzgórzu
Wzniesień Żarskich
(227 m n.p.m.), oraz "Wieża Promnitza". W pogodne dni można podziwiać z nich panoramę miasta oraz
Karkonoszy
.
Dzielnice i osiedla Żar
Miasto jest jednolitą gminą o statusie miejskim, bez prawnego podziału jej terytorium na dzielnice i osiedla (art. 5 ustawy o samorządzie gminnym z dnia 8 marca 1990 roku), czyli na
jednostki pomocnicze gminy
. Jednakże w mieście istnieje zwyczajowy podział poszczególnych jego części wynikający ze względu na położenie tych terenów oraz z pewnych uwarunkowań historycznych i urbanistycznych. Dzielnice i osiedla mieszkaniowe nie stanowią oficjalnego podziału administracyjnego miasta. Są to nazwy zwyczajowe, które są powszechnie używane przez mieszkańców.
Dzielnice:
Osiedla mieszkaniowe:
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004[5]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 39 029 | 100 | 20 571 | 52,7 | 18 458 | 47,3 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 1174,2 | 618,9 | 555,3 |
Według danych z roku 2002[6] średni dochód na mieszkańca wynosił 1258,39 zł.
Religia
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące związki wyznaniowe:
Urodzeni w Żarach
-
Bożenna Bukiewicz
, polityk
-
Sebastian Dudek
, piłkarz
-
Jolanta Fedak
, polityk
-
Jacek Filipiak
, reżyser filmowy(Świadek Koronny)
-
Zbigniew Izdebski
, polski pedagog i seksuolog
-
Antoni Jaszczak
, nauczyciel akademicki i były minister budownictwa
-
Mariusz Liberda
, piłkarz, bramkarz
-
Andrzej Niedzielan
, piłkarz
-
Janusz Rewiński
, polski aktor
- Katarzyna Senyk, dziennikarka, prowadzi "
Wiadomości
" w
TVP1
-
Tadeusz Ślusarski
, mistrz olimpijski w skoku o tyczce
-
Józef Tracz
, polski zapaśnik, medalista olimpijski
-
Mieczysław Tracz
, zapaśnik. Starszy brat Józefa Tracza
- Andrzej Tychowski, piłkarz
-
Agata Szewioła
, polska modelka, Miss Polski 2010
-
Ernestyna Winnicka
, aktorka (Plebania)
-
Paweł Wójcik
, dziennikarz, komentator sportowy
Gospodarka i przemysł
Żary są znaczącym ośrodkiem przemysłowym. Położenie w pasie przygranicznym ma duży wpływ na
rozwój gospodarczy
miasta. Bogate tradycje przemysłowe wraz z korzystnymi warunkami rozwoju, stworzonymi przez władze Żar, sprawiły, że żarskie firmy szybko dostosowały się do nowych warunków ekonomicznych. Coraz większą rolę odgrywa w Żarach
przemysł
drzewny, elektryczny, metalowy oraz materiałów budowlanych. W wiele żarskich firm zainwestowali obcokrajowcy, korzystając z wykwalifikowanej kadry pracowniczej. Zainwestowany kapitał zagraniczny to do tej pory około 350 mln
dolarów
. Żary zajmują 26. miejsce wśród najbardziej atrakcyjnych dla inwestorów
miast powiatowych
w rankingu sporządzonym przez
Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
. W 2006 r. zajęły 2 miejsce w rankingu gmin miejskich i miejsko – wiejskich ogłoszonym przez gazetę "
Rzeczpospolita
".
W ostatnich latach w Żarach uległa zmianom organizacja
handlu
. Poza istniejącymi do tej pory placówkami (często były to małe sklepy), pojawiły się duże markety, prowadzone przez międzynarodowe
koncerny
. Małe i średnie firmy (często rodzinne), których liczba sięga 5000[], odgrywają bardzo dużą rolę w mieście. Większość z tych firm nastawiona jest na działalność usługową i handlową. W ostatnich latach w Żarach znacząco wzrosła liczba restauracji oraz miejsc hotelowych, co umożliwia rozwój ruchu turystycznego, przede wszystkim tzw. turystyki przejazdowej.
Komunikacja
Miasto leży ok. 10 km od
drogi krajowej nr 18
(
trasa europejska E36
), na przecięciu się
dróg krajowych
nr 12
i
nr 27
. Otoczone jest
obwodnicą
oddaną do użytku
12 grudnia
2005
.
Do
Berlina
jest ok. 180 km, do
Wrocławia
150 km. W pobliżu, ok. 25-40 km, znajdują się cztery przejścia graniczne do Niemiec:
Zasieki
,
Olszyna
,
Łęknica
,
Przewóz
. Przez miasto biegnie szlak kolejowy z Wrocławia –
Legnica
–
Małomice
–
Żagań
– Żary –
Forst
–
Chociebuż
– Berlin.
W okresie przed druga wojną miasto posiadało interesującą sieć podmiejskiej kolei elektrycznej, powiązanej z tutejszym zagłębiem wydobywczym
węgla brunatnego
. Jako, że na zelektryfikowanych liniach wąskotorowych prowadzono przewozy pasażerskie, można mówić o istnieniu
tramwajów podmiejskich
w przedwojennych Żarach.
Komunikację autobusową w mieście obsługuje
MZK Żagań
oraz
PKS Żary
, a podmiejską zapewnia PKS Żary. Ważniejsze linie obsługiwane przez tę firmę to linie z Żar do: Poznania, Wrocławia, Gorzowa Wielkopolskiego, Zakopanego oraz lokalne do Żagania, Zielonej Góry, Gubina i Łęknicy.
Sport i rekreacja
Na terenie miasta znajduje się wiele obiektów sportowych. Do tych ważniejszych należą:
- Kryta Pływalnia WODNIK ul. Telemanna,
- Klub Sportowy
Promień Żary
ul. Zwycięzców,
- Klub Sportowy
Unia Kunice
Wojska Polskiego 56
- Miejski Ludowy Klub Sportowy AGROS ( sekcja zapaśnicza i lekkoatletyczna )
- Stadion "Syrena" ul. Leśna,
- Kąpielisko "Leśna" ul. Leśna,
- Kręgielnia "Pod Papugami" ul. Telemanna,
- Kryte lodowisko ul. Telemana
- a także kompleksy boisk, dwie nowoczesne pełnowymiarowe hale sportowe, siłownie, kryte i otwarte korty tenisowe oraz skatepark.
Kluby:
[1]
zapaśniczy , piłkarskie: II i III liga, piłki ręcznej,
[2]
lekkoatletyczny, unihokeja, brydżowy, szachowy.
Media w Żarach - radio, gazety i telewizja
- Radio - najsilniejsze stacje w Żarach
- Nadajniki tych stacji znajdują się na wieży wodociągowej w rynku na ul. Lotników.
- Z okolicznych miejscowości dociera sygnał innych stacji - wymienione najsilniejsze:
-
Polskie Radio Program III
(87.8 FM),
-
Polskie Radio Program I
(91.2 FM),
-
RMF FM
(94,8 FM),
-
RadioZET
(97,5 FM),
-
Radio Maryja
(101,2 FM),
-
Polskie Radio Program II
(104.7 FM),
-
Radio Zachód
(106,0 FM).
- Wszystkie te stacje mają swoje nadajniki na
RTCN Wichów
.
- Ciekawostka - W przyszłości w Żarskim eterze pojawi się rozgłośnia radiowa na częstotliwości 96,5 FM
[4]
.
- Telewizja
- Lokalna telewizja TVL - Telewizja Lubuska w sieci Vectra.
Edukacja
- Szkoła Podstawowa nr. 1 Im.Fryderyka Chopina. ul. Szymanowskiego 8
- Szkoła Podstawowa nr. 2 ul. Witosa 25 /Zapolskiej 12
- Szkoła Podstawowa nr. 3 9 Maja 8
- Szkoła Podstawowa nr. 5 Częstochowska 15a-b
- Szkoła Podstawowa nr.8 Im.Bolesława Chrobrego Ul.Partyzantów 9
- Szkoła Podstawowa nr. 10 Pułaskiego 4
- Społeczna Szkoła Podstawowa Broni Pancernej 5
- Katolicka Szkoła Podstawowa Kalinowskiego 15
- Gimnazjum nr 1 ul. Staszica 16
- Gimnazjum nr 2 ul. Broni Pancernej 8
- Gimnazjum nr 3 ul. Okrzei 19
- Gimnazjum nr 4 ul. Pułaskiego 4
- Społeczne Gimnazjum ul. 11 Listopada 33
- Katolickie Gimnazjum ul. O. R. Kalinowskiego 15
- Gimnazjum Specjalne ul. Spokojna 2
- Gimnazjum Specjalne – Zespół Szkół Specjalnych pl. Inwalidów 12
- I LO im. B. Prusa – ZSO ul. Podwale 16
- Społeczne Liceum Ogólnokształcące ul. 11 Listopada 33
- Katolickie Liceum Ogólnokształcące ul. O. R. Kalinowskiego 15
- Zespół Szkół Ekonomicznych ul. Długosza 23
- Zespół Szkół Samochodowych ul. 9 Maja 9
- Zespół Szkół Rolniczych ul. Górnośląska 26
- Zespół Szkół Budowlanych ul. Górnośląska 2
- Zespół Szkół Ogólnokształcących i Technicznych ul. Zielonogórska 23
-
Łużycka Wyższa Szkoła Humanistyczna
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Przypisy