Grajewo –
miasto i gmina
w
województwie podlaskim
, nad rzeką
Ełk
. Od
1 stycznia
1999
roku jest stolicą
powiatu grajewskiego
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa łomżyńskiego
. Według danych z
31 grudnia
2008
[1] miasto liczyło 22 309 mieszkańców.
Geografia
Położenie
Grajewo leży na
Wysoczyźnie Kolneńskiej
, na pograniczu
Mazur
,
Podlasia
i
Kurpiowszczyzny
. Znajduje się na terenie
Zielonych Płuc Polski
. Jest dobrym punktem wypadowym na tereny największego w Polsce
Biebrzańskiego Parku Narodowego
.
Struktura powierzchni
Według danych z roku
2002
[2] Grajewo ma obszar 18,93 km², w tym:
Miasto stanowi 1,96% powierzchni powiatu.
Demografia
Dane z
31 grudnia
2007
[3]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 22 347 | 100 | 11 554 | 51,7 | 10 793 | 48,3 |
powierzchnia | 18,93 km² |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 1 180,5 | 610,4 | 570,2 |
Według danych z roku
2002
[2] średni
dochód
na mieszkańca wynosił 1273,17 zł.
Komunikacja
Przez miasto przebiegają drogowe szlaki komunikacyjne:
Połączenie PKP
Historia
Ziemia, na której założono Grajwy od
23 listopada
1472
roku była częścią majętności Jana z
Białowieży
, nadwornego księcia
Kazimierza III płockiego
i starosty biskupich dóbr
pułtuskich
. W roku
1483
właściciel polecił Maciejowi zbudować jeden młyn koło dworu, a drugi na rzece
Łek
.
Kościół Świętej Trójcy ufundowano
8 lutego
1478
roku, 14 VII
1479
Kazimierz Płocki erygował tu
parafię
.
Od roku
1483
Jan z Białowieży zaczął nazywać siebie Grajewskim. Następnym właścicielem dóbr był również Jan Grajewski, który miał trzech synów: Stanisława (marszałka
Radziwiłłów
), Hieronima i Bartłomieja.
Szlachta
pruska
i miasta pruskie spławiały płynącą obok rzeką zboże i towary leśne do
Gdańska
. W
1567
r. Stanisław Grajewski, dworzanin królewski, otrzymał zezwolenie na wyrabianie w lasach królewskich smoły, popiołów i innych towarów leśnych oraz na ich eksport do Gdańska.
Dzięki staraniom Jana i Jakuba Grajewskich
Zygmunt Stary
nadał Grajwom
prawo miejskie
magdeburskie
, ustanowił wójtostwo i zezwolił na dwa
jarmarki
.
Kryzys miast w Polsce i podział Grajewa ( od XVI w. używano takiej nazwy ) między licznych spadkobierców spowodowały, że w przywileju dla Grajewskich z
1573
r. miejscowość nazwana jest wsią, a w
1581
r. umieszczona w rejestrze wsi. W XVII w., gdy większość działów wykupił Jakub Grajewski, podkomorzy wiski, Grajewo ponownie stało się miastem. Zabudowa ograniczała się do
rynku
i ulic wylotowych. Grajewscy zapewne postawili w Grajewie murowany
dwór obronny
, bo
1604
r. określali swoją rezydencję jako kamienicę. W
1676
r. wzmiankowany burmistrz.
W wyniku małżeństwa Anny, córki Jakuba Grajewskiego, ze Stanisławem Antonim Wilczewskim, w
1692
r. miasto przeszło w posiadanie Wilczewskich.
W
1695
r. król
Jan III Sobieski
nadał prawo odbywania jeszcze jednego targu, a
August II
na nowe
jarmarki
.
Według pamiętnika prowadzonego przez siostry Wilczewskie, na przełomie XVIII i XIX w.[4], 9 grudnia
1812
r. przejeżdżał przez Grajewo powracający z nieudanej kampanii rosyjskiej Napoleon, cesarz Francuzów. Miał zatrzymać się na krótko w budynku poczthalterii Wolskiego, gdzie "nalał w misę kawy, bułki nadrobił i łyżką jadł". Otrzymał też sanie kryte, którymi udał się dalej w kierunku Warszawy, odkupując je za 25 napoleondrów dubeltowych. Córka właściciela poczthalterii miała otrzymać w prezencie za gościnę złotą broszkę z wizerunkiem główki kobiecej na porcelanie.
W
1800
roku miejscowość liczyła 23 domy i 218 mieszkańców. W
1815
Grajewo weszło w skład
Rosji
, jako część tzw.
Królestwa Kongresowego
. W
1818
założono fabrykę świec i mydła. Odbywały się rocznie 4 jarmarki. Handlowano głównie bydłem i końmi oraz wyrobami bednarskimi. Powstała ulica Nowa, a po zbudowaniu w latach
1828
-
1829
traktu petersburskiego, wytyczona i zabudowana została ulica Augustowska. Około
1850
liczba ludności wzrosła do około 1917 osób. Grajewo posiadało stację pocztową, komorę celną, szkołę elementarną, rzeźnię i wiele zakładów rzemieślniczych.
W
1864
r. przez małżeństwo Anny Wilczewskiej z Janem Stanisławem Woyczyńskim miasto przeszło w posiadanie Woyczyńskich.
W
1870
roku, decyzją administracji carskiej, Grajewo utraciło
prawa miejskie
.
W
1873
r. wybudowano kolej żelazną
Brześć
-
Królewiec
. Miasto rozwijało się szybko. Domy powstawały wzdłuż torów kolejowych oraz wzdłuż ulic będących przedłużeniami głównych szlaków komunikacyjnych. Powstało kilka większych zakładów przemysłowych: fabryka win, gorzelnia, huta szkła, fabryka pasów transmisyjnych i taśm gumowych, kilka młynów, betoniarnia.
W
1894
roku w Grajewie zostały wybudowane koszary (stacjonowały dwa pułki kawalerii i 8 brygada Straży Pogranicznej). Wybudowano małą
cerkiew
cerkiew św. Marii Magdaleny
, oraz założono
cmentarz
prawosławny
. Wyświęcenia dokonał 22 października
1878
r. arcybiskup warszawski Leoncjusz. W
1893
r. pobudowano na cmentarzu drewnianą kaplicę wraz z drewnianą stróżówką. W Grajewie istniała również cerkiew garnizonowa 4 Dragonskogo Evkaterinskogo Połka.
W latach
I wojny światowej
miasto uległo zniszczeniu spowodowanemu przez armię niemiecką.
12 listopada
1918
roku Grajewo zostało oswobodzone, zaś
4 lutego
1919
roku dekretem Naczelnika Państwa stało się ponownie miastem. Po wojnie parafia prawosławna została zlikwidowana, a cerkiew zburzono. Na cmentarzu w latach powojennych urządzono plac zabaw dziecięcych.
W okresie międzywojennym Grajewo było siedzibą starostwa szczuczyńskiego oraz wiejskiej
gminy Bogusze
. Bliskość granicy z Prusami Wschodnimi, a szczególnie lokalizacja granicznej stacji kolejowej wpłynęła na rozwój gospodarczy miasta. W okresie międzywojennym było ono ośrodkiem o charakterze administracyjno-usługowym. W mieście stacjonował 9 Pułk Strzelców Konnych im. gen. K. Pułaskiego. W
1924
r. powstał Gimnazjalny Klub Sportowy w Grajewie, który w
1926
r. zmienił nazwę na "Warmia". W
1939
roku Grajewo liczyło 9500 mieszkańców.
W okresie 20-lecia międzywojennego Grajewo kilkakrotnie odwiedzały ważne postaci polskiego życia politycznego: w
1921
r. naczelnik
Józef Piłsudski
, w
1923
r. prezydent
Stanisław Wojciechowski
, w
1925
r. generał
Józef Haller
, w
1928
r. prezydent
Ignacy Mościcki
.
W roku
1922
w Grajewie urodził się
Rajmund Kaczyński
, ojciec prezydenta RP
Lecha Kaczyńskiego
i byłego premiera RP
Jarosława Kaczyńskiego
. Był synem urzędnika kolejowego Aleksandra oraz Franciszki Świątkowskiej.
Po wybuchu
II wojny światowej
, w nocy z
6
na
7 września
1939
roku, miasto zostało zajęte przez
Niemców
. Po
21 września
Niemcy przekazali miasto wojskom radzieckim. Grajewo zostało zaanektowane przez Związek Radziecki jako część Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.
22 czerwca
1941
roku Grajewo ponownie zajęli Niemcy. Rozpoczęły się krwawe represje wobec
Żydów
oraz osób podejrzanych o współpracę z Sowietami. 30 sierpnia
1941
rozstrzelano ok. 120 osób uznanych za komunistów. Jednocześnie na przełomie sierpnia i września
1941
r. Niemcy utworzyli w Grajewie
getto
, w którym zgromadzono około 4,5 tys. osób narodowości żydowskiej. We wrześniu
1942
podjęta została decyzja o likwidacji getta. Grajewscy Żydzi zostali wywiezieni i wymordowani. 15 lipca
1943
gestapo aresztowało w Grajewie 183 osoby, głównie przedstawicieli inteligencji, które zamordowano w pobliskich Boguszach. 20 stycznia
1945
r., w przeddzień opuszczenia Grajewa, Niemcy przeprowadzili masakrę miejscowej ludności. W lesie Kosówka rozstrzelali całe rodziny z małymi dziećmi, mordując około 120 osób.
Grajewo zostało oswobodzone spod okupacji niemieckiej przez armię radziecką
23 stycznia
1945
roku. W czasie wojny zginęło lub zaginęło ponad 5000 mieszkańców miasto. Zniszczenia zabudowy sięgały 30%.
Po wojnie nastąpiła odbudowa miasta. Rozwinął się przemysł, wzrosła liczba mieszkańców, miasto rozbudowało się.
Zabytki
Kościół pw. Trójcy Przenajświętszej
- Drewniane domy z
XIX
w.
- Klasycystyczna kaplica grobowa Wilczewskich na cmentarzu z
1839
r.
- Neogotycki kościół pw. Trójcy Przenajświętszej z
1882
r.
- Dzwonnica przykościelna z
1837
r.
- Zajazd z połowy
XIX
w.
- Dworzec kolejowy z
1873
r.
- Dwie kapliczki przydrożne z poł.
XIX
w.
- Budynek Publicznego Gimnazjum nr 1 z
1931
r.
- Ukształtowanie przestrzenne rynku i ulic wylotowych z przełomu
XVIII
/
XIX
wieku.
Kościoły i związki wyznaniowe
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
Gospodarka
Obecnie w mieście działalność gospodarczą prowadzi około 1110 firm handlowych, usługowych i produkcyjnych. Wśród nich dominującą rolę odgrywa handel.
Do największych zakładów produkcyjnych zlokalizowanych na terenie miasta należą:
- Pfleiderer S.A. Historia firmy sięga roku
1974
, kiedy to powstało przedsiębiorstwo państwowe Zakłady Płyt Wiórowych w Grajewie. Komercjalizacja spółki nastąpiła w roku
1994
. Powstała w jej wyniku spółka akcyjna jest obecna od roku
1997
na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych najpierw pod nazwą ZPW S.A. w Grajewie a od roku
2002
jako Pfleiderer Grajewo S.A. Od
1999
roku większościowy pakiet akcji spółki posiada europejski lider branży produktów drewnopochodnych niemiecki Pfleiderer AG. W latach 2003/04 został zapoczątkowany proces budowy grupy kapitałowej Pfleiderer Grajewo S.A. Obecnie w jej skład wchodzą m.in.: Pfleiderer Prospan S.A. w Wieruszowie, Pfleiderer MDF Sp. z o.o. w Grajewie, Silekol Sp. z o.o. w Kędzierzynie-Koźlu, Unifloor Sp. z o.o. w Wieruszowie, Jura Polska Sp. z o.o. w Grajewie oraz Pfleiderer OOO w Novgorodzie Vielikim (Rosja) – spółka, która od początku roku
2006
rozpoczęła proces produkcji płyt wiórowych, sprzedawanych na rynku wschodnim.
-
Spółdzielnia Mleczarska “MLEKPOL”
, która produkuje wyroby znane pod marką “Łaciate”, "Milko", tj. wyroby UHT, masło i jego pochodne, mleko w proszku, sery twarogowe, sery żółte, jogurty pitne. Obecnie MLEKPOL to niekwestionowany lider w branży mleczarskiej w kraju, w którego skład wchodzi dwanaście zakładów produkcyjnych w: Grajewie,
Kolnie
,
Mrągowie
,
Sejnach
,
Augustowie
,
Zambrowie
,
Bydgoszczy
,
Sokółce
,
Dąbrowie Białostockiej
,
Radomiu
,
Zwoleniu
, i
Gorzowie Wielkopolskim
.
- Produkcyjno – Usługowa Spółdzielnia Pracy “ZAKREM”. Produkuje ręczne wózki magazynowe, podnośniki hydrauliczne, różnego typu wyroby metalowe
Kultura
Miejski Dom Kultury przy ul. Wojska Polskiego
Życiem kulturalnym mieszkańców zajmuje się przede wszystkim Miejski Dom Kultury, który promuje miasto dzięki takim zespołom jak:
- Zespół Pieśni i Tańca Grajewianie
- Zespół Tańca Współczesnego "Reflex"
- Kapela Podwórkowa Paka z Grajewa
- Orkiestra Dęta OSP
- Zespół Tańca Rewiowego Tamburmajorki
- grupa teatralna "Sacrum"
W mieście corocznie odbywają się następujące imprezy kulturalne:
- Święto 9 Pułku Strzelców Konnych
- Dni Grajewa (przełom czerwca i lipca)
- Pożegnanie Lata
- Przegląd Dorobku Kulturalnego Miasta Grajewa
- Konkurs Recytatorski o Nagrodę Burmistrza Miasta
- Turniej Tańca Współczesnego
- Dzień Strażaka
- Bieg Wilka
Edukacja
Publiczne Gimnazjum Nr 1 im. PCK przy ul. Szkolnej
- Zespół Szkół Nr 1 im. Mikołaja Kopernika
- Zespół Szkół Nr 2 im. 9 Pułku Strzelców Konnych
- Zespół Szkół Specjalnych im. Jana Pawła II (Szkoła Podstawowa Nr 3 Specjalna, Publiczne Gimnazjum Nr 4 Specjalne, Szkoła Zawodowa Specjalna oraz Klasa Przysposabiająca do Pracy)
- Zespół Szkół Miejskich Nr 1 (Szkoła Podstawowa nr 1 im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Publiczne Gimnazjum nr 1 im. Polskiego Czerwonego Krzyża)
- Szkoła Podstawowa Nr 2 im. Adama Mickiewicza
- Szkoła Podstawowa Nr 4 im. Henryka Sienkiewicza
- Publiczne Gimnazjum Nr 2 im. Sybiraków
- Publiczne Gimnazjum Nr 3
- Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Jana Sebastiana Bacha
- Przedszkole Miejskie Nr 6
Sport i turystyka
Trybuny stadionu miejskiego im. Witolda Terleckiego przy ul. Piłsudskiego
Kompleks boisk przy ZS nr 2 wybudowany w ramach programu Orlik 2012
Dzięki dogodnemu połączeniu
PKP
i
PKS
Grajewo jest doskonałym punktem wypadowym na tereny
Biebrzańskiego Parku Narodowego
, największego w Polsce (59 223 ha).
Z miasta (początek na ulicy M. Kopernika) do pobliskiego Toczyłowa, biegnie ścieżka rowerowa, która latem służy mieszkańcom Grajewa jako trasa wycieczkowa nad jezioro Toczyłowskie.
Placówki i organizacje, które zajmują się krzewieniem sportu i rekreacji:
- Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
-
Klub Sportowy Warmia
(data powstania –
1924
, najstarszy klub piłkarski działający w województwie podlaskim)
- Szkolny Związek Sportowy
- Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej
- Grajewska Sekcja
Kyokushin
- Klub Biegacza Maratonka
1 września
1997
oddano do użytku nowo wybudowany kompleks dydaktyczno-sportowy przy Szkole Podstawowej nr 2, powołując jednocześnie do życia Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji.
Dla najmłodszych mieszkańców na terenie Parku Central wybudowano miasteczko ruchu drogowego, na którym można uczyć dziecko przechodzenia przez jezdnię, bezpiecznej jazdy na rowerze z uwzględnieniem zasad ruchu drogowego.
29 września
2006
odbyły się oficjalne uroczystości nadania stadionowi miejskiemu w Grajewie imienia Witolda Terleckiego.
W
2008
w ramach rządowego programu "Orlik 2012" w okolicy ZS Nr 2 powstał kompleks boisk ogólnodostępnych wraz z szatniami i zapleczem socjalnym.
W
2009
oddano do użytku wielofunkcyjne boisko sportowe przy SP nr 2 i PG nr 2.
W maju odbywa się w Grajewie Międzynarodowy Bieg Uliczny "Bieg Wilka".
Miasto partnerskie
Ulica Marszałka Józefa Piłsudskiego
Sąsiednie gminy
Grajewo
,
Prostki
,
Rajgród
,
Wąsosz
,
Radziłów
,
Szczuczyn
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1
Dane Głównego Urzędu Statystycznego: Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)
. [dostęp 1.10.2009].
- ↑ 2,0 2,1
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ Lucyna Nowak, Joanna Stańczyk, Agnieszka Znajewska:
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2007 r.)
. Warszawa:
Główny Urząd Statystyczny
, 2008.
ISSN
1734-6118
. (
pol.
)
- ↑ Woyczyński, Jan, [w]: Tygodnik Ilustrowany, 1899.
Linki zewnętrzne