Reforma rolna – usankcjonowana
prawnie
zmiana stosunków
własnościowych
na wsi połączona ze zmianą
struktury agrarnej
przez komasację lub
parcelację
gruntów.
W okresie międzywojennym
Kwestia agrarna była jednym z najistotniejszych problemów politycznych i gospodarczych Polski na początku lat dwudziestych
XX wieku
. Szczególnie ostro występował problem głodu ziemi wśród chłopów w byłych zaborach austriackim i rosyjskim.
W Polsce reformę rolną postulował w swej uchwale z
10 lipca
1919
r.
Sejm Ustawodawczy
. Uchwała ta stanowiła jedynie bazę do opracowania w przyszłości ustawy. Ustawa w sprawie reformy rolnej, prawnie rozpoczynająca proces reformy, została uchwalona w dniu
15 lipca
1920
r. bez dyskusji.
Ustawa ta przewidywała:
- parcelację całej ziemi państwowej oraz parcelację ziemi wykupywanej przez państwo od obszarników,
- parcelację dóbr kościelnych,
- odszkodowanie za wywłaszczone majątki w wysokości połowy ceny rynkowej,
- możliwość uzyskania kredytu na zakup ziemi w wysokości do 75% wartości parceli,
- przyznanie ziemi przede wszystkim bezrolnym i małorolnym, przy czym pierwszeństwo przysługiwało inwalidom wojennym i robotnikom rolnym,
- pozbawienie prawa do ziemi chłopów, którzy uchylali się od służby wojskowej i/lub brali udział w zajmowaniu siłą ziem folwarcznych.
Jesienią 1920 r. podjęto kroki w celu realizacji tej ustawy, jednakże nie na długo, ponieważ ustawa o reformie rolnej okazała się być sprzeczna z artykułem 99
Konstytucji marcowej
. Tym samym zostało sparaliżowane wykonanie reformy, a kwestia ta stała się kartą przetargową w potyczkach politycznych przez następne 4 lata, kiedy to powrócono do idei przeprowadzenia tejże reformy.
W latach 1919-
1920
rozparcelowano jedynie 19 tys.
ha
(należących głównie do byłych rodzin panujących w państwach zaborczych,
Komisji Kolonizacyjnej
i Rosyjskiego Banku Włościańskiego).
Kolejną ustawę w tej sprawie uchwalono w
1925
r. Do
1939
r. reformę zrealizowano w 58% przez przymusową sprzedaż nabywcom lub wykup przez państwo gruntów podlegających parcelacji. Rozparcelowano około jednej piątej ziemi należącej do majątków ziemiańskich.
Po II wojnie światowej
- Zobacz:
Reforma rolna w Polsce (1944)
Po
II wojnie światowej
, podział ziemi nastąpił na mocy wydanego przez
PKWN
dekretu
o reformie rolnej, z
6 września
1944
. W latach
1944
-
1948
reformę rolną przeprowadzono w większości wypadków bez
odszkodowania
równego wartości rynkowej ziemi –
majątki
należące uprzednio do
Niemców
lub do zdrajców narodu (określanych na podstawie dekretu PKWN z
31 sierpnia
1944
"o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego"), nie podlegały rekompensacie. W pozostałych przypadkach obiecano wypłatę comiesięcznej
pensji
- wysokością równej przeciętnej pensji urzędnika państwowego średniego szczebla.
Reforma rolna zlikwidowała majątki powyżej 50 ha ziemi uprawnej (w byłym
zaborze pruskim
, z uwagi na inną strukturę
własnościową
– 100 ha ziemi ogólnej). Często jednak
parcelacji
podlegały majątki mniejsze. Wraz z reformą
ziemiaństwo
, jako warstwa społeczna, przestało istnieć.
W czasie przeprowadzanej po
1944
reformy rolnej, ze skonfiskowanych ziem utworzono Fundusz Ziemi. Za jego pośrednictwem poprzez tzw. nadziały tworzono nowe gospodarstwa rolne i powiększano gospodarstwa karłowate. Za otrzymaną z nadziałów ziemię,
chłopi
płacili równowartość przeciętnych rocznych plonów z danego przydzielonego obszaru, jednocześnie Fundusz Ziemi rozkładał im spłaty zobowiązań z tego tytułu na dalszych 10-20 rat rocznych.
Ogółem, w latach
1944
-
1948
, na cele reformy rolnej zostało przejętych 9707 majątków ziemskich (ok. 3,49
mln
hektarów
). Z liczby tej rozparcelowaniu uległo 1,2 mln hektarów pomiędzy 387 000 rodzin chłopskich[1]. Z pozostałych obszarów, w większości stanowiących grunty
leśne
, gospodarstwa wodne (np. stawy hodowlane), a także z różnych przyczyn tereny wyłączone z parcelacji - utworzono różne ośrodki rządowe, szkoleniowe lub rolnicze placówki wzorcowe[1].
Skutki gospodarcze w Polsce
Chociaż reforma rolna poprawiła w pewnym stopniu sytuację ekonomiczną chłopów bezrolnych i małorolnych, którzy otrzymali nadziały ziemi, to z
makroekonomicznego
punktu widzenia była zjawiskiem niekorzystnym. Parcelacja uderzała w wielko- i średniopowierzchniowe gospodarstwa towarowe, produkujące na rynek, w których miejsce powstawały gospodarstwa małe, funkcjonujące głównie na własne potrzeby właścicieli, będących w stanie sprzedawać tylko niewielkie nadwyżki wytworzonych produktów. W połączeniu ze spadkiem nakładów inwestycyjnych (na które małorolnego chłopa nie było stać) skutkowało to spadkiem produkcji w rolnictwie.
Powiększanie powierzchni małych gospodarstw nie poprawiało w znaczący sposób ich efektywności, sprzyjało natomiast decyzjom o ich podziale między spadkobierców właściciela, którzy w innym wypadku musieliby szukać zatrudnienia poza rolnictwem. W rezultacie utrwaleniu uległ problem
przeludnienia agrarnego
na polskiej wsi.
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Andrzej Poleski, Jakub Basista, Tadeusz Czekalski, Krzysztof Stopka: Dzieje Polski. Kalendarium. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2000, ss. 718, 719. .
Zobacz też
Bibliografia
- Zarys Historii Polski strona 596 , Państwowy Instytut Wydawniczy 1980
- Najnowsza historia Polski 1914-1945 ,Świat Książki ,Warszawa 2003
- Historia gospodarcza Polski XIX i XX wieku, Kostrowicka I., Landau Z., Tomaszewski J., str.273-274, Książka i Wiedza, 1966