Mapa konturowa kraju z zaznaczeniem położenia jego stolicy - Elisty
Kałmucja (
ros
. Калмыкия,
kałm.
Хальмг Таңһч), pełna nazwa: Republika Kałmucji (
ros
. Республика Калмыкия,
kałm.
Хальмг Таңһчин балһсн) -
autonomiczna
republika
w
Federacji Rosyjskiej
.
Geografia
Położenie i powierzchnia
Kałmucja położona jest na południowo-wschodnich krańcach
europejskiej
części
Rosji
. Od południa graniczy z
Krajem Stawropolskim
, od południowego zachodu - z
Dagestanem
, od północy - z
obwodem wołgogradzkim
, od północnego wschodu - z
obwodem astrachańskim
, a od zachodu - z
obwodem rostowskim
. Na kilkudziesięciokilometrowym odcinku kraj ma dostęp do
Morza Kaspijskiego
.
Maksymalna rozciągłość regionu z
północy
na
południe
to 448
km
, ze wschodu na
zachód
- 423 km.
Kałmucja zajmuje powierzchnię 75,9 tys. km². Większość tego obszaru leży w strefie
stepów
,
półpustyń
i
pustyń
.
Kraj położony jest na obszarze od 44°50' do 40°10'
długości geograficznej
wschodniej i od 41°40' do 47°35'
szerokości geograficznej
północnej.
Na terenie Kałmucji wydziela się trzy strefy przyrodniczo-gospodarcze: zachodnią, centralną i wschodnią. Najkorzystniejsze warunki klimatyczno-glebowe występują w strefie zachodniej. Najważniejszą jej część stanowią obszary tzw.
czarnych ziem
.
Ukształtowanie powierzchni
Zdecydowana większość powierzchni kraju ma charakter
równinny
, jedynie miejscami krajobraz jest łagodnie pofałdowany. Większość terytorium kraju leży na
Nizinie Nadkaspijskiej
, której część stanowi położona poniżej
poziomu morza
depresja
.
Strefa czasowa
Kałmucja leży w
strefie
czasu moskiewskiego
.
Hydrografia
Z powodu suchego klimatu rzek na terenie kraju jest mało i są zwykle niewielkie; niektóre z nich napełniają się wodą tylko w okresie opadów. W północno-wschodniej części regionu płynie
Wołga
- najdłuższa rzeka Europy, jednak dostęp do niej Kałmucja ma bardzo ograniczony, bo jedynie na 12-
kilometrowym
odcinku. Innymi większymi
rzekami
są
Kuma
i
Wschodni Manycz
.
Kałmucja ma dostęp do
Morza Kaspijskiego
; strefa wód terytorialnych obejmuje ok. 1,4 tys. km². Poza tym jezior jest niewiele, największe z nich to
Manycz-Gudiło
, Jezioro Sarpińskie i zespół Jezior Sostyńskich.
Zasoby naturalne
Głównymi zasobami naturalnymi Kałmucji są
węgiel kamienny
,
ropa naftowa
i
gaz ziemny
. Te dwa ostatnie są częścią tzw. złóż kaspijskich.
Klimat
Kałmucja leży w strefie
klimatu umiarkowanego
kontynentalnego skrajnie suchego. Jego lokalna odmiana charakteryzuje się chłodną, mało
śnieżną
zimą i upalnym, suchym latem. Zimą nieco zimniej jest w głębi lądu, a cieplej w pobliżu
Morza Kaspijskiego
Średnia
temperatura powietrza
w
styczniu
to ok. −7 - −9
°C
w południowej i południowo-wschodniej części kraju i −10 °C - −12 °C na północy. Niekiedy temperatura może spadać nawet do −35 °C - −37 °C. Latem (w
lipcu
przeciętna temperatura wynosi ok. +24
°C
(zależnie od regionu 23,5 °C - 25,5 °C). Niekiedy temperatury sięgają nawet 40 - 44 °C.
Klimat Kałmucji charakteryzuje się małą ilością
opadów
; większość obszaru kraju otrzymuje rocznie ok. 210-340 mm opadów; w najbardziej suchych rejonach części wschodniej kraju średnio jest to zaledwie ok. 170 mm rocznie, zaś na zachodnich regionu więcej - nawet do 400 mm. Największe nasilenie opadów ma miejsce w
maju
i
czerwcu
.
W Kałmucji występuje wiele słonecznych dni. Średnioroczne nasłonecznienie wynosi tutaj 2180-2250 godzin, co daje 182-186 dni
Cechami charakterystycznymi kałmuckiego klimatu są częste
susze
, oraz gorące, suche
wiatry
stepowe
, które w ciepłej porze roku wieją nawet przez 120 dni.
Długość
okresu wegetacyjnego
to ok. 240-275 dni (dla porównania - w
Polsce
ok. 180-210 dni).
Świat roślinny
Obszar Kałmucji znajduje się w w przeważającej części w strefie
półpustyń
. Dominuje roślinność typowa dla tego typu formacji roślinnej - rzadkie, zwykle kolczaste krzewy, odporne na suszę gatunki trawy i inne
suchorośla
; na bardziej wilgotnych obszarach rozwijają się gatunki typowe dla suchych stepów. W zachodnich skrawkach kraju, gdzie klimat jest wilgotniejszy, naturalna roślinność ustąpiła miejsca gatunkom uprawnym, głównie zbożom.
W Kałmucji praktycznie nie ma
drzew
i obszar ten uchodzi za najbardziej bezdrzewną część Rosyjskiej Federacji.
Fauna
Zwierzęcy świat Kałmucji jest średnio urozmaicony. W kraju żyje ok. 60
gatunków
dzikich
ssaków
, 130 gatunków
ptaków
gniazdujących (z czego ponad 50 jest gatunkami stałymi, nieodlatującymi na
zimę
), 20 gatunków
gadów
i 3 -
płazów
.
Spośród gatunków zamieszkujących kraj wiele jest zagrożonych wyginięciem i
podlega ochronie
(np. 23 spośród gatunków ptaków). Charakterystycznym gatunkiem ssaka jest
antylopa
suhak
, której liczebność jeszcze niedawno w Kałmucji wahała się od 270 tys. do 400 tys. osobników, a ostatnio znacznie spadła i zwierzę to stało się zagrożone wyginięciem.
Gospodarka
Budżet republiki wynosi ok. 100 mln.
dolarów (USA)
Na terenie kraju wydobywa się rocznie ok. 200 tys. ton
ropy naftowej
. Ponadto ważnymi dla gospodarki
kopalinami
są
gaz ziemny
i
węgiel kamienny
.
Istotne znaczenie ma
rolnictwo
.
Grunty orne
znajdują się głównie w zachodniej, mniej suchej części kraju. Mimo niezbyt sprzyjających warunków klimatycznych uprawia się tutaj m.in.
zboża
,
ziemniaki
,
warzywa
. W
2000 r
. łączna produkcja wszystkich zbóż wyniosła 228 tys. ton, w
2001 r
. - 406 tys. ton, a w
2002 r
. - 432 tys. ton.
Duże znaczenie ma też
hodowla
, zwłaszcza
owiec
. Rocznie pozyskuje się z nich ok. 9 tys. ton
wełny
.
Przemysł
skoncentrowany jest głównie w
Eliście
; w innych miastach i osiedlach istnieją jedynie niewielkie zakłady (np.
spożywcze
ukierunkowane na zaspokajanie lokalnych potrzeb.
Podział administracyjny
Pod względem administracyjnym z obszaru kraju wydzielona jest jego stolica, stanowiąca osobny rejon miejski. Pozostała powierzchnia podzielona jest na 13
rejonów
.
Tradycyjne osiedle kałmuckie
Kałmucję zamieszkuje 288.675 osób (
2005
r.). Mimo dodatniego przyrostu naturalnego liczba mieszkańców spada (w
2002 r
. żyło tutaj jeszcze 292.410 osób), a to za sprawą emigracji mieszkańców w poszukiwaniu pracy do innych części Rosji. Ponieważ wyjeżdżają głównie osoby
narodowości rosyjskiej
, ich udział w populacji systematycznie się zmniejsza; wzrasta tym samym udział
Kałmuków
, którzy po raz pierwszy od lat 30. stanowią bezwzględną większość mieszkańców kraju.
Z powodu niekorzystnych warunków
klimatycznych
obszar republiki jest słabo zaludniony; średnia
gęstość zaludnienia
to niespełna 4 os./km², przy czym istnieją duże różnice między poszczególnymi częściami kraju: część zachodnia jest zasiedlona gęściej, zaś
półpustynne
tereny na wschodzie są niemal bezludne.
Ponad 1/3 populacji żyje w
stolicy
kraju -
Eliście
.
Statystyki demograficzne
- Ludność ogółem: 292.410 (
2002
r.)
- Ludność wg miejsca zamieszkania:
- ludność miejska: 129.539 (44,3%)
- ludność wiejska: 162.871 (55,7%)
- Ludność wg
płci
:
- mężczyźni: 140.097 (47,9%)
- kobiety: 152.313 (52,1%)
- liczba kobiet przypadająca na 1000 mężczyzn: 1.087
- Ludność wg
wieku
:
- przeciętny wiek: 33,0 lat
- przeciętny wiek w miastach: 32,0 lat
- przeciętny wiek na wsiach: 33,8 lat
- przeciętny wiek mężczyzny: 31,2 lat
- przeciętny wiek kobiety: 34,7 lat
- Liczba gospodarstw domowych ogółem: 90.464 (zamieszkanych przez 289.816 osób)
- Liczba gospodarstw domowych w miastach: 40.885 (zamieszkanych przez 128.564 osób)
- Liczba gospodarstw domowych na wsiach: 49.579 (zamieszkanych przez 161.252 osób)
- Średnia długość życia:
- mężczyźni: 59,6 lat (przeciętna dla całej Rosji to 59,0 lat)
- kobiety: 72,4 lat (przeciętna dla całej Rosji to 72,2 lat)
Kobieta kałmucka - przedstawicielka największej grupy narodowościowej w republice
-
Przyrost naturalny
(
2005
r.)
- urodzenia: 3.788 (13,1‰)
- zgony: 3.350 (11,6‰)
- przyrost/ubytek naturalny: +388 (1,5‰)
Narodowości
Większość populacji republiki stanowią Kałmucy; dużą grupą są także Rosjanie. Wg wyników spisu powszechnego z
2002 r
. na terenie republiki żyją:
-
Kałmucy
: 155.938 osób (53,3%)
-
Rosjanie
: 98.115 osób (33,6%)
-
Dargijczycy
: 7.295 osób (2,5%)
-
Czeczeni
: 5.979 osób (2,0%)
-
Kazachowie
: 5.011 osób (1,7%)
-
Turcy
: 3.124 osób (1,1%)
-
Ukraińcy
: 2.505 osób (0,9%)
-
Awarowie
: 2.305 osób (0,8%)
-
Niemcy
: 1.643 (0,6%)
- pozostali: (ok. 0,5%)
Zmiany liczby przedstawicieli głównych narodów i proporcji między mini na przestrzeni lat:
|
1926
|
1939
|
1959
|
1970
|
1979
|
1989
|
2002
|
---|
Kałmucy
| 107.026 (75,6%) | 107.315 (48,6%) | 64.882 (35,1%) | 110.264 (41,1%) | 122.167 (41,5%) | 146.316 (45,4%) | 155.938 (53,3%) |
Rosjanie
| 15.212 (10,7%) | 100.814 (45,7%) | 103.349 (55,9%) | 122.757 (45,8%) | 125.510 (42,6%) | 121.531 (37,7%) | 98.115 (33,6%) |
pozostali | 19.356 (13,7%) | 12.555 (5,7%) | 16.626 (9,0%) | 34.972 (13,0%) | 46.850 (15,9%) | 54.732 (17,0%) | 38.357 (13,1%) |
Religie
Pagoda
(świątynia buddyjska) z posągiem
Buddy
w Eliście
Religią wyznawaną przez największą grupę mieszkańców republiki jest
buddyzm
, który jest tradycyjnym wyznaniem
Kałmuków
. Kałmucja jest największym w Europie skupiskiem wyznawców tej religii. Drugą ważną wyznaniową na terenie republiki są
prawosławni
, rekrutujący się głównie spośród
Rosjan
. Po czasach przymusowej
ateizacji
w okresie
ZSRR
pozostała spora grupa niewierzących. Istnieją także niewielkie grupy wyznawców innych religii, m.in. różnych odłamów
protestantyzmu
.
Miasta i osiedla
Miasta
i największe
osiedla typu miejskiego
(
2002
r.)
Nazwa | Nazwa rosyjska | Liczba miesz- kańców (w tys.) |
---|
Elista
| Элиста | 103,3 |
Łagań
| Лагань | 14,3 |
Gorodowikowsk
| Городовиковск | 10,5 |
Troickoje
| Троицкое | 10,3 |
Jaszkul
| Яшкуль | 7,4 |
Sadowoje
| Садовое | 6,5 |
Małyje Dierbiety
| Малые Дербеты | 6,0 |
Cagan-Aman
| Цаган-Аман | 5,9 |
Prijutnoje
| Приютное | 5,8 |
Bolszoj Caryn
| Большой Царын | 5,1 |
Historia
Teren dzisiejszej Kałmucji w przeszłości zamieszkiwały różne
koczownicze
ludy
. Do
XVII
i
XVIII wieku
większość terenów tego kraju zajmowali
tureccy
Nogajowie
.
tradycyjne
pismo
kałmuckie
Kałmucy
wywodzą się od
mongolskich
Ojratów
i do końca
XVIII
w zamieszkiwali na terenach zachodnich
Chin
(
Dżungaria
) i częściowo
Mongolii
. Pod koniec
XVII
w. część
Ojratów
wywędrowała z dawnej ojczyzny na zachód i w początku
XVIII
w. dotarła nad
Morze Kaspijskie
.
Kałmucy
wyparli z okolic dolnej
Wołgi
Nogajów
i zajęli
stepowe
obszary między rzekami
Don
i
Jaik (dzisiejszy Ural)
, a następnie na terenach tych utworzyli Chanat kałmucki, obejmujący znacznie większe tereny niż dzisiejsza Kałmucja.
W
1771
r., pod naporem
rosyjskim
większość
Kałmuków
postanowiła wrócić do dawnej ojczyzny; w czasie tej wędrówki znaczna część zginęła, natomiast ok. 13 tys. rodzin pozostało na terenie Kałmucji i podporządkowało się rosyjskiemu gubernatorowi.
W
1920
r.
Kałmucy
w ramach polityki
korienizacji
otrzymali ograniczoną autonomię w obrębie
Związku Radzieckiego
-
Kałmucki Obwód Autonomiczny
, przekształcony w
1935
r. w
Kałmucką Autonomiczną Socjalistyczną Republikę Radziecką
. Ze zmianą nazwy wiązało się poszerzenie sfery autonomii.
W
1943
r.
Józef Stalin
zdecydował o rozwiązaniu
Kałmuckiej ASRR
i wysiedleniu
Kałmuków
na wschód:
Kraju ałtajskiego
i
krasnojarskiego
oraz obwodów:
omskiego
i
nowosybirskiego
, skąd powrócili po jego śmierci, w latach
1957
-
1959
. Przyczyną represji wobec Kałmuków był fakt, iż w czasie
II wojny światowej
ok. 5 tys. przedstawicieli tej narodowości służyło we wspomagającym
Niemców
Korpusie kawalerii kałmuckiej
. Po powrocie Kałmuków do ojczyzny, w
1957
r. utworzono ponownie
Kałmucki OA
, a rok później -
Kałmucką ASRR
.
W
1991
Kałmucka ASRR
została przekształcona w Republikę Kałmucji.
31 marca
1992
podpisano nowy układ o stowarzyszeniu z
Federacją Rosyjską
.
Polityka
Kałmucja posiada autonomię w ramach Federacji Rosyjskiej.
Akty lokalnego prawa muszą być zgodne z prawodawstwem ogólnorosyjskim. Władzę sprawuje lokalny parlament, na czele władzy wykonawczej państwa stoi
prezydent
, którym jest znany kałmucki biznesmen, miłośnik
szachów
Kirsan Ilumżynow
, piastujący tę funkcję od 1993 r. (od 2005 r. jako prezydent).
Języki
Na terenie Kałmucji równouprawnionymi
językami urzędowymi
są
język kałmucki
i
rosyjski
. Oznacza to, iż wszelkie akty prawne muszą być publikowane w obu językach. Język kałmucki jest także nauczany w szkołach. W praktyce, z uwagi na ograniczony zasięg języka kałmuckiego (niespełna 200 tys. mówiących) większe znaczenie ma rosyjski, będący ogólnopaństwowym językiem urzędowym, używanym przez blisko 200 mln osób.
Tablice rejestracyjne
Tablice pojazdów
zarejestrowanych w Kałmucji mają oznaczenie
08
w prawym górnym rogu nad
flagą Rosji
i literami RUS.
Zobacz też
Linki zewnętrzne