Klasztor i cerkiew staroobrzędowców w Raji nad jeziorem
Pejpus
,
Estonia
Staroobrzędowcy, starowierzy, starowiercy, raskolnicy, lipowanie (
ros.
старообрядчество) - odłam
prawosławia
, powstały w
Rosji
, w wyniku sprzeciwu wobec reform
patriarchy Nikona
w
1652
roku.
Historia
Reformy Nikona zmierzały do poprawienia rytów tak, aby były zgodne z greckimi księgami
liturgicznymi
. Do najważniejszych reform należało czynienie znaku krzyża trzema palcami, a nie dwoma, oraz poprawiona pisownia imienia Jezus. Wprowadzono także
śpiew polifoniczny
.
Staroobrzędowcy postrzegali te zmiany jako
herezje
, zwiastującą koniec świata (staroobrzędowcy wierzą w istnienie trzech wielkich
apostazji
:
katolickiej
, greckiej i rosyjskiej - Nikona) i odrzucili je. "Raskoł" został potępiony w
1667
roku, uznany za przestępstwo i raskolnicy poddani zostali krwawym prześladowaniom, a ich duchowego przywódcę
Awwakuma Pietrowicza
uwięziono i spalono na stosie w roku
1682
. Część staroobrzędowców uznała, że Bóg pozbawił ich całkowicie kapłanów i
sakramentów
- w powyższej sytuacji za drogę do oczyszczenia i powrotu do Boga uznawano niekiedy
samospalenie
. Wierni zamykali się w cerkwiach z całymi rodzinami i ze starymi księgami liturgicznymi, po czym podkładano ogień.
Część wyznawców - chroniąc się przed prześladowaniami ze strony władz carskich i cerkiewnych - emigrowała w odległe zakątki imperium rosyjskiego i poza jego granice, docierając w końcu
XVIII wieku
m.in. na
Suwalszczyznę
i
Mazury
.
Po egzekucji
Pawła Kołomieńskiego
w
1656
roku starowierzy utracili własną hierarchię kościelną (zgodnie z prawosławną - podobnie jak katolicką - teologią wyświęcać kapłanów mogą tylko posiadający
sukcesję
biskupi). W tej sytuacji ruch podzielił się na
bezpopowców
, którzy odrzucili kapłanów i sakramenty (najczęściej z wyjątkiem
chrztu
) i
popowców
(biegłopopowców), którzy przyjmowali kapłanów wyświęconych w kościele prawosławnym, ale
suspendowanych
. Bezpopowcy podzielili się na wiele grup wyznaniowych, niektórych o skrajnych i niezwykłych praktykach (
skopcy
,
chłyści
). Popowcy uzyskali w końcu własną hierarchię (właściwie dwie główne hierarchie: białokrynicką i nowozybkowską).
Po złagodzeniu prześladowań powstał w
Rosyjskim Kościele Prawosławnym
ruch
jednowierców
, zmierzający do przyjęcia staroobrzędowców jako dozwolonego przez władze rytu (jedinowierczestwo, единоверчество). Większość staroobrzędowców odrzuca jednak obecną Cerkiew, w której ich zdaniem rządzi
antychryst
.
W
1846
w ówczesnych
Austro-Węgrzech
emerytowany prawosławny arcybiskup Bośni i Sarajewa, Ambroży Popowicz, wyświęcił dla staroobrzędowców dwóch biskupów. W ten sposób
popowcy
przywrócili hierarchię kościelną i powstała tzw.
Cerkiew białokrynicka
. W
1923
powstała druga cerkiew popowców, tzw.
Cerkiew nowozybkowska
, gdy były prawosławny arcybiskup Saratowa, Mikołaj Pozdiejew, i były prawosławny biskup Swierdłowska, Stefan Rastorgujew, wyświęcili biskupów dla części popowców nieuznającej ważności
sukcesji apostolskiej
hierarchów Cerkwi białokrynickiej.
Mimo niewielkich różnic doktrynalnych i liturgicznych wieki prześladowań i ukrywania swoich przekonań uczyniły ze starowierstwa specyficzną kulturę wyznaczaną przez nieufność wobec władzy, konserwatyzm i egzaltację religijną. Ruch staroobrzędowy wydał kilku wybitnych pisarzy rosyjskich poczynając od Awwakuma Pietrowicza, który był autorem autobiografii uważanej za arcydzieło rosyjskiej prozy.
Różnice z ponikonowskim prawosławiem
| Stary obrządek | Reforma |
---|
Pisownia imienia
Jezusa
| Исусъ (Isus) | Іисусъ (Iisus) |
---|
Wyznanie wiary
| „Zrodzony a nie stworzony”
„Królestwu zaś jego nie ma końca”
„I w Ducha Świętego, Pana prawdziwego i Ożywiciela” | „Zrodzony, nie stworzony”
„Królestwu zaś jego nie będzie końca”
„I w Ducha Świętego, Pana i Ożywiciela” |
---|
Znak krzyża
| Czyniony dwoma palcami | Czyniony trzema palcami |
---|
Krucyfiks
| Tylko ośmiokrańcowy | Ośmio- i czterokrańcowy |
---|
Forma
chrztu
| Jedynie przez trzykrotne zanurzenie | Zanurzenie lub polanie głowy |
---|
Liczba
prosfor
| Siedem | Pięć |
---|
Kierunek procesji | Zgodnie z pozornym ruchem
słońca
| Przeciwnie do pozornego ruchu
słońca
|
---|
Alleluja
| Аллилуия, аллилуия, слава Тебе, Боже (/Alleluja/ 2 razy, chwała Tobie, Boże) | Аллилуйя, аллилуйя, аллилуйя, слава Тебе, Боже (/Alleluja/ 3 razy, Chwała Tobie, Boże) |
---|
Księgi | Sprzed
1654
r. | Poprawione zgodnie z greckimi oryginałami |
---|
Staroobrzędowcy w Polsce
500 polskich staroobrzędowców zrzesza
Staroprawosławna Pomorska Cerkiew RP
, należąca do nurtu bezpopowców. Denominacja została zarejestrowana w
Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji RP
w wykazie
kościołów i związków wyznaniowych
, działających na podstawie odrębnych ustaw, pod numerem 7. Przewodniczącym jest
Mieczysław Kapłanow
.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- E. Iwaniec, Z dziejów staroobrzędowców na ziemiach polskich XVII-XX w., Warszawa 1977
- E. Iwaniec, Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej, Białystok 1975
- W. Jakubowski [red.],Żywot protopopa Awwakuma przez niego samego nakreślony i wybór innych pism, Wrocław-Gdańsk 1972
- E. Przybył, W cieniu Antychrysta: idee staroobrzędowców w XVII w., Kraków 1999