Wolnizna
WolniznaWolnizna - stosowany w
średniowieczu
dla
osadników
osiedlających się w nowym miejscu przywilej pozwalający im na użytkowanie ziemi pańskiej bez ponoszenia za to stosownych opłat. Wolnizną określano też ziemię objętą ulgami. Warunki wolniznyZależnie od warunków panujących na zasiedlanym obszarze wolnizna mogła trwać nawet do 20 lat. W tym czasie osadnicy mieli się zagospodarować, pobudować chaty, często kościół, a przede wszystkim
wykarczować
lub osuszyć przydzielony teren tak aby nadawał się pod uprawy rolne. Po upływie wolnizny
chłopi
za użytkowanie ziemi opłacali czynsz w pieniądzu lub w naturze (najczęściej w różnego gatunku zbożu) tym samym pod względem obowiązków zrównywani byli z mieszkańcami innych, starszych osad położonych na terenie właściciela ziemi. Ze względu na trudny teren i konieczność posiadania drogi formą zabudowy takiej wsi była tzw.
łańcuchówka
. Miejsca objęte wolniznąJednym z pierwszych obszarów osadnictwa były tereny Śląska, Czech, Moraw, Łużyc. Ludność słowiańska uciekająca tam przed Niemcami osiedlała się zajmując nowe, rolniczo gorsze tereny. Ponieważ było to początkowo osadnictwo o charakterze wewnętrznym, często nieformalne, nowo powstałe osady otrzymały nazwy w miejscowym (słowiańskim) języku. Stąd na wspomnianym terenie można znaleźć mnóstwo miejscowości o nazwach typu:
Ligota
,
Ligotka
,
Lhota
(więcej po czesku),
Lgota
, itp. Tego typu nazwy wywodzi się od słowa wola lub wolnizna. Nie jest to jedyne możliwe wyjaśnienie ich etymologii. To, że mimo skończonego okresu wolnizny nazwy zostały świadczy raczej o pochodzeniu ich od woli lub położenia i właściwości miejsca). Starosłowiańskie: ligawica - oznaczające trzęsawisko, ligaj - nisko, ligawka - długa trąba trzymana poziomo wskazują że nazwa może mieć też związek z terenem podmokłym lub okresowo zalewanym. Właśnie już tylko na tego typu terenie, w XII-XIII wieku, mogło być organizowane nowe osadnictwo, bowiem ziemie rolniczo lepsze, już wtedy były w uprawie. W okresie późniejszym osadnictwo bardziej sformalizowano. W dokumentach
lokacji
nowe, objęte wolnizną wsie określano (
po łacinie
jako libera villa, libertas). Stąd wzięły się liczne zwłaszcza w
Małopolsce
, współczesne polskie określenia typu
Wola
,
Wólka
co z jednej strony podkreślało przywilej wolnizny a z drugiej, wolę sprawczą pana nakazującego swoim poddanym zamieszkanie w określonym miejscu. Nowe osady często zamieszkiwali ludzie przesiedleni z jednej, konkretnej miejscowości, stąd mamy np.
Zduńską Wolę
dla oznaczenia że jej mieszkańców nasiedlono z miejscowości Zduny (możliwe są też wyjaśnienia alternatywne). Przymiotnik określający, występujący przy nazwie Woli może też określać właściciela ziemi dokonującego lokacji np.
Wola Duchacka
została założona przez
zakonników z klasztoru Duchaków
. Miejscowości o nazwie Wola rzadko się spotyka na terenach jednolitych pod względem geograficznym np. w
Wielkopolsce
oraz na terenach częstych wojen np.
Pomorza
- zdobywcy i właściciele złupionych terenów bezwzględnie żądali swoich należności, zwykle nie dając przywilejów. Miejscowościom lokowanym powtórnie zwykle nazwy nie zmieniano. Miejscowości zakładane całkiem współcześnie (XVIII-XIX w.), na surowym korzeniu, często nazywane są
Nowinami
. Zwykle zakładano je w związku z uwłaszczeniem. Właściciel (dziedzic) zatrzymywał ziemie najlepsze i najdogodniejsze do uprawy natomiast swoim chłopom dawał gorsze i leżące gdzieś na skraju jego posiadłości. Często trzeba je było dopiero wykarczować i stąd ich nazwa Nowiny. Bibliografia- Samsonowicz Henryk, Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski do 1945 roku, Wiedza Powszechna, Warszawa|data 1981; isbn=9788321401850; str 517-518
- Brückner Aleksander, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1985, hasła: wola, ligawica, ligawka.
- Kaczyńska Elżbieta, Piesowicz Kazimierz, Wykłady z powszechnej historii gospodarczej, PWN, Warszawa 1977
Patrz też
Inne hasła zawierające informacje o "Wolnizna":
Wola
...
Zasadźca
...
Wolnizna
Wolnizna - stosowany w
średniowieczu
dla
osadników
osiedlających się w nowym miejscu ...
Średniowiecze
...
Wolni goście
...
Wola Kurowska
Operatorów Stacji Paliw).Nazwa miejscowości pochodzi od sąsiedniej wsi
Kurów
.Wieś powstała prawdopodobnie jako "Wolnizna" w związku z przeniesieniem Kurowa z prawa polskiego na prawo niemieckie ...
Wola Magnuszewska
...
Wola Mystkowska
w nazwie oznacza, że mieszkańcy tej wsi otrzymali pewien okres zwolnienia podatkowego (Wolnizna, wola) podczas zakładania wsi. W 1827 roku było tu 16 domów ...
Kategoria:Historia prawa
...
Kategoria:Osadnictwo
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Wolnizna":
016d. Polska Piastów (plansza 13)
...
037 Społeczeństwo i gospodarka w Polsce dzielnicowej (plansza 11)
...
016c. Polska Piastów (plansza 4)
...
|