Bolesław (Bolko) III Rozrzutny (Hojny) (ur.
23 marca
1291
, zm.
21 kwietnia
1352
) – książę na
Legnicy
,
Brzegu
i
Wrocławiu
w latach
1296
-
1311
(samodzielne rządy od
1306
, formalnie razem z młodszymi braćmi),
1306
-
1307
w
Kaliszu
,
1308
-
1311
w
Opawie
, od
1311
książę brzeski
,
1312
-
1342
legnicki,
1323
-
1338
w
Namysłowie
, od
1329
dziedziczny lennik czeski.
Pieczęć konna Bolesława III Rozrzutnego z
1337
Bolesław III był najstarszym synem i szóstym pod względem starszeństwa dzieckiem księcia
wrocławskiego
i legnickiego
Henryka V Brzuchatego
i
księżniczki wielkopolskiej
Elżbiety
.
Ojciec Bolesława Henryk osierocił młodego księcia w wieku zaledwie pięciu lat. Regencję nad księstwem wrocławsko-legnickim przejęła wtedy matka Elżbieta (zmarła w
1304
), oraz stryj Henrykowiców
książę jaworski
Bolko I Surowy
(do swojej śmierci w
1301
). W latach
1301
-
1302
oficjalną opiekę nad małoletnimi dziedzicami przejął
biskup wrocławski
Henryk z Wierzbna
, który jednak po niespełna roku został odsunięty od książąt z powodu rzekomego marnotrawstwa. Była to zapewne świadoma zagrywka ze strony króla
czeskiego
i
polskiego
Wacława II
, dla którego sprawa przejęcia bogatego i ważnego strategicznie Wrocławia była niezwykle ważna. W celu jeszcze większego uzależnienia księcia legnicko-wrocławskiego od siebie Wacław II sprowadził go w
1302
na dwór do
Pragi
, gdzie rok później wydał za niego swoją młodziutką, bo liczącą zaledwie siedem lat córkę
Małgorzatę
.
Decyzja Wacława uczyniła z Bolka III niespodziewanie najbliższym krewnym króla i jego potencjalnym następcą. Sprawa ta początkowo wobec faktu, że Wacław II posiadał syna wydawała się bez znaczenia, jednak już w
1305
wobec nagłej śmierci Wacława II i rok później wobec zamordowania
Wacława III
w
Ołomuńcu
osoba młodego Henrykowica zyskała na znaczeniu. Bolesław próbował wtedy włączyć się do walki o spadek po wygasłej czeskiej dynastii przybierając tytuł "haeres Regni Poloniae" tj. dziedzic Królestwa Polskiego.
Siły księcia wrocławsko-legnickiego były zbyt szczupłe, by skutecznie konkurować o spadek po
Przemyślidach
z nowymi władcami czeskimi
Rudolfem III Habsburgiem
,
Henrykiem Karynckim
i
Janem Luksemburskim
. Szansę na opanowanie polskiego dziedzictwa zostały jednak również zaprzepaszczone po nieudanej próbie opanowania Kalisza w latach
1306
-
1307
i przegranej wojnie z
księciem głogowskim
Henrykiem III
. Jedyną istotną zdobyczą Bolka III było opanowanie należącej do
Mikołaja I
ziemi
opawskiej
w
1308
, z której zrezygnował dopiero po układzie zawartym w Ołomuńcu
11 czerwca
1311
. Ceną za ustąpienie z nowozdobytej dzielnicy była wypłata dużej sumy posagowej 8000 grzywien srebra, która należała się Bolesławowi jeszcze od Wacława II. Sumę tę książę wrocławsko-legnicki otrzymał z rąk Mikołaja Opawskiego pragnącego odzyskać swoje władztwo.
XIX wieczna rekonstrukcja tumby Bolesława w Lubiążu (dziś w Muzeum Narodowym we Wrocławiu)
Szerokie horyzonty polityczne Bolesława III odbijały się w znacznej mierze na ojcowiźnie, której finanse były w znacznej mierze marnotrawione na utrzymanie znaczącej pozycji księcia. W
1311
pod presją niezadowolonych z takiego obrotu sprawy możnych Bolesław został zmuszony do podziału dzielnicy pomiędzy siebie i dwóch młodszych braci
Henryka VI
i
Władysława
. Księstwo miało być wówczas podzielone na części: wrocławską, legnicką i brzeską. Zdecydowanie najmniej zasobnym był dział brzeski, który miał być jednak spłacony z pozostałych dwóch dzielnic sumą 50000 grzywien. Pierwszym, który wybierał był Bolesław III i jego decyzja otrzymania najmniejszego i najmniej zasobnego księstwa brzeskiego zaskoczyła wszystkich. Prawdopodobnie Bolesław chciał kontynuować swą prowadzoną dotąd z wielkim rozmachem politykę, a do tego potrzebował pieniędzy. Z planów tych, jak się wkrótce miało okazać nic nie wyszło, a posunięcie to kosztowało Bolesława utratę na rzecz brata Henryka VI najważniejszej części dziedzictwa ojcowego - Wrocławia.
Początkowo decyzja Bolesława wydawała się jednak słuszna, gdyż już w
1312
udało mu się pozbawić dzielnicy legnickiej najmłodszego z braci Władysława, który nie potrafił się wywiązać z obowiązku wypłacenia odszkodowania w wysokości 25000 grzywien.
W
1312
Bolesław III i Henryk VI zawarli sojusz z władcą
małopolskim
Władysławem Łokietkiem
chcąc wspólnymi siłami doprowadzić do jak największego uszczuplenia terytorium książąt głogowskich, odpowiedzialnych za przedwczesną śmierć Henryka V Brzuchatego, ojca książąt legnicko-wrocławskich. Wojna jaka wówczas wybuchła toczyła się w latach
1312
-
1317
i nie zakończyła się jakimś zdecydowanym rozstrzygnięciem, w prawdzie Władysławowi Łokietkowi udało się wówczas zająć większość
Wielkopolski
, jednak jego sprzymierzeńcy przyłączyli do swoich włości tylko
Uraz
(do dzielnicy wrocławskiej), oraz
Wołów
i
Lubiąż
(do legnicko-brzeskiej).
Chwilowe uspokojenia na
Śląsku
Bolesław III próbował wykorzystać poprzez aktywację swojej polityki w Czechach wspierając Jana Luksemburskiego w jego walce z opozycją możnowładczą. Polityka ta przyniosła znaczący profit w latach
1321
-
1322
, kiedy książę legnicko-brzeski objął z ramienia króla namiestnictwo w krajach korony św. Wacława na czas załatwiania przez Jana spraw w
Niemczech
i we
Włoszech
.
W latach
1321
-
1323
na Śląsku doszło ponownie do wojny z książętami głogowskimi. Była to tzw. wojna koalicyjna, w której Bolesława III wsparli jego brat Henryk VI Dobry,
książę opolski
Bolko II
, oraz Władysław Łokietek. Tym razem główne profity ze zwycięstwa odniósł Bolesław III uzyskując na mocy pokoju
krakowskiego
w dniu
10 sierpnia
1323
, od
księcia oleśnickiego
Konrada
ziemię namysłowską z
Namysłowem
,
Byczyną
i
Kluczborkiem
.
Od
1322
pogarszać się zaczęły wzajemne stosunki pomiędzy Bolesławem, a jego młodszym bratem Henrykiem. Powodami tego stanu rzeczy była niechęć Henryka do wspierania zbyt agresywnej jego zdaniem polityki brata (o czym świadczył separatystyczny pokój z Konradem oleśnickim) i chęć Bolesława przejęcia bogatego Wrocławia. Na początku lat dwudziestych
XIV wieku
Bolesław wyszedł nawet z oficjalną propozycją zamiany dzierżonej przez siebie dzielnicy legnickiej na wrocławską. Rzecz jasna Henryk VI tej niekorzystnej dla siebie transakcji nie przyjął. Doszło wówczas do drobnych starć zbrojnych pomiędzy braćmi. Wydarzenia te skłoniły nie mającego męskich potomków Henryka do szukania oparcia w silniejszych sąsiadach w tym celu nawiązał on kontakt z nowym królem polskim Władysławem Łokietkiem, któremu obiecywał hołd lenny i przekazanie swojej dzielnicy po swojej śmierci w zamian za pomoc. Wobec odmowy nie chcącego ryzykować wojny z
Luksemburgami
króla polskiego Henryk VI zwrócił o opiekę do cesarza rzymskiego
Ludwika IV Wittelsbacha
, któremu
20 kwietnia
1324
złożył hołd lenny, w zamian za gwarancję możliwości dziedziczenia tronu przez córki. Decyzja Henryka skłoniła Bolesława do próby zbrojnego rozstrzygnięcia sporu, jednak wszelkie próby opanowania księstwa rozbijały się o mury potężnego Wrocławia.
Do radykalnej zmiany doszło w
1327
roku, kiedy Jan Luksemburski, w trakcie wyprawy przeciw Władysławowi Łokietkowi zdołał nakłonić Henryka do zmiany układu z cesarzem Ludwikiem i uczynienia dziedzicem księstwa wrocławskiego króla czeskiego, z zagwarantowaniem dożywocia i wydziedziczeniem Bolesława III i jego potomków.
Ostatnią, nie udaną próbę przejęcia Wrocławia Bolesław III podjął na przełomie
1327
i
1328
roku kiedy to korzystając z nieobecności Jana w Czechach wtargnął w dzielnicę brata. Niestety, jak poprzednio plany te zawiodły wobec potęgi murów stolicy księstwa.
W
1329
na
Śląsk
niespodziewanie powrócił najmłodszy brat Bolesława Władysław, pozbawiony w
1312
należnego mu księstwa legnickiego. Wykorzystując ten fakt Jan Luksemburski nakłonił Władysława do złożenia mu hołdu lennego i zrzeczenia się Legnicy na rzecz korony czeskiej. Fakt ten postawił w krytycznej sytuacji Bolesława, który nie mogąc sprostać potędze władcy czeskiego, dysponującego dodatkowo pretekstem do wojny, zdecydował się
9 maja
1329
złożyć we Wrocławiu, hołd lenny.
Po utracie samodzielności politycznej aktywność legnickiego
Piasta
wyraźnie zmalała. Jako wasal Jana Luksemburskiego brał udział w latach
1329
-
1331
w jego wyprawach zbrojnych (m.in na
Łużyce
w
1329
i
Głogów
w
1331
).
Prowadząc w dalszym ciągu wystawne życie, ciągłe wyjazdy (np. w
1335
na
Zjazd w Wyszehradzie
), doprowadziło Bolesława do tarapatów finansowych, co zmusiło księcia do zastawienia części swoich uprawnień (m.in.
landwójtostwo
legnickie, podatek
menniczy
, komory celne w
Chojnowie
i
Chocianowie
).
Powolne rozsprzedawanie księstwa skłoniło najstarszego syna Bolesława
Wacława I
do upomnienia się o część dziedzictwa. Książę nie chcąc konfliktów z synem w
1338
oddał mu zdobytą w
1323
na książętach głogowskich ziemię namysłowską. Cztery lata później oddał synom (do wspólnych rządów z Wacławem został dopuszczony młodszy
Ludwik I
) także księstwo legnickie, sam zaś usunął się z nową żoną Katarzyną pochodzącą z dalekiej
Chorwacji
(była to córka bana Mladena II) do Brzegu, gdzie spędził ostatnie dziesięć lat życia.
Skromniejsze posiadłości nie zdołały przekonać Bolesława do mniej rozrzutnego życia (starał się pokazywać na najważniejszych uroczystościach uczestnicząc np. w zaślubinach króla polskiego
Kazimierza Wielkiego
i Adelajdy Heskiej w
1341
w
Poznaniu
, czy w koronacji
Karola IV Luksemburga
na króla Czech), w związku z czym
19 stycznia
1344
został zmuszony do sprzedaży biskupowi wrocławskiemu
Przecławowi z Pogorzeli
Grodkowa
.
Polityka nie liczenia się z wydatkami spowodowała rzucenie na Bolesława dwukrotnie
klątwy kościelnej
, najpierw za zwlekanie z spłaceniem długu (
1337
), potem za zabór majątku kościelnego (
1340
). Klątwa została zdjęta dopiero na łożu śmierci na skutek usilnych zabiegów synów. Pomimo niezbyt dobrych stosunków z kościołem Bolesław był dla niego dosyć hojny, przyczyniając się do rozrostu znaczenia klasztoru w Lubiążu, oraz fundując dwa klasztory w Brzegu
franciszkański
i
dominikański
.
Bolesław III Rozrzutny zmarł
21 kwietnia
1352
roku, w wyniku trudności żołądkowych po nazbyt sutej uczcie, po okresie Wielkiego Postu. Został pochowany w
Bazylice zakonnej
Opactwa cystersów w Lubiążu
. Bolko III był dwukrotnie żonaty. Z pierwszego małżeństwa z
Małgorzatą
(zmarłą w
1322
) doczekał się trzech synów Wacława, Ludwika i zmarłego w dzieciństwie Mikołaja. Drugie małżeństwo z Katarzyną Chorwacką pozostało bezdzietne. Swojej drugiej żonie Bolesław w testamencie zapisał
oprawę wdowią
nad księstwem brzeskim, nad którym sprawowała władzę do swej śmierci w
1358
.
Linki zewnętrzne