Jan Hus
na stosie w Konstancji, 1415
Sobór w Konstancji –
ekumeniczny
sobór powszechny
Kościoła katolickiego
zwołany przez
pizańskiego
antypapieża
Jana (XXIII)
(później potwierdzony przez
papieża Grzegorza XII
) na wezwanie Zygmunta Luksemburskiego (ówczesnego elektora brandenburskiego, króla węgierskiego i niemieckiego, późniejszego cesarza
Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego
), trwający od
16 listopada
1414
do
22 kwietnia
1418
r. w
Konstancji
. Jego głównym celem było zakończenie
wielkiej schizmy zachodniej
. Kościół rzymskokatolicki uznaje formalnie tylko te posiedzenia soborowe, które odbyły się po zatwierdzeniu Soboru przez Grzegorza XII. Poprzednie posiedzenia pod przewodnictwem Zygmunta Luksemburskiego i
antypapieża
Jana XXIII nie są uznawane przez Kościół.
Uczestnicy
Według
kroniki Ulricha von Richentala
w obradach Soboru brało udział: 33
kardynałów
, 5
patriarchów
, 47
arcybiskupów
, 145
biskupów
, 93
biskupów tytularnych
, 217 doktorów teologii, 361 doktorów prawa cywilnego i kanonicznego, 171 doktorów medycyny, wielka liczba magistrów reprezentujących 37 uniwersytetów, posłańcy reprezentujący 83 królów i książąt, 38 książąt, 173
hrabiów
, 71
baronów
, ponad 1500 rycerzy, 142 pisarzy bulli, 1700 trębaczy, skrzypków oraz osób grających na innych instrumentach muzycznych.
Tło historyczne
Gdy Sobór był zwoływany, istnieli trzej – uważający się za prawowitych – papieże:
Benedykt XIII
(obediencja awiniońska),
Grzegorz XII
(obediencja rzymska) i
Jan XXIII
(obediencja pizańska). Kilka lat wcześniej (w
1409
), zdecydowana większość biskupów na
soborze w Pizie
zakwestionowała prawa do tronu piotrowego papieży rzymskiego i awiniońskiego wybierając trzeciego papieża - Jana XXIII - tworząc obediencję pizańską, twierdząc przy tym, że
rada biskupia ma większe prawa niż tylko jeden biskup
, nawet jeśli jest biskupem Rzymu. Niestety w wyniku tego schizma nasiliła się, gdyż zamiast dwóch, urzędowało trzech papieży.
Z poparciem Zygmunta Luksemburskiego, Sobór w Konstancji sugerował wszystkim trzem papieżom
abdykację
i opowiadał się za wyborem nowego – następnego. W związku z ciągłą obecnością Zygmunta Luksemburskiego inni władcy żądali prawa do głosu w sprawie wyboru. Większość czasu trwania Soboru zajęły więc swary na tle politycznym – bardziej usiłowano ułagodzić świeckich władców niż rzeczywiście podjąć reformę Kościoła i jego hierarchii.
Nowością podczas Soboru było, że zamiast głosować indywidualnie, biskupi głosowali w blokach narodowych. Stanowiło to odzwierciedlenie waśni leżących u podstawy schizmy drążącej Kościół.
Wydarzenia
Biskupi dyskutujący z papieżem podczas Soboru w Konstancji
2 marca
1415
Jan XXIII został nakłoniony do przeczytania na głos obietnicy dobrowolnej rezygnacji z tronu papieskiego oraz do powtórzenia tej obietnicy w bulli z
8 marca
.
20 marca
1415 Jan XXIII uciekł z Konstancji do Schaffhausen, następnie do
Fryburga Bryzgowijskiego
.
29 marca
, formalnie pozbawiony urzędu, podporządkował się Soborowi.
6 kwietnia
1415 Sobór opublikował podczas swojego szóstego posiedzenia dekret Haec sancta zobowiązujący papieża do posłuszeństwa (obedire tenetur in his), ponieważ Sobór jest zgromadzony w Duchu Świętym (in Spiritu sancto legitime congregata). Dekretu tego nigdy nie zaakceptował Kościół Katolicki, jako że nie został zaakceptowany przez Grzegorza XII (do dziś oficjalnie uznawanego przez Kościół Katolicki za prawowitego papieża), a wydano go, zanim Grzegorz XII formalnie zatwierdził zwołany już Sobór.
4 lipca
1415 pełnomocni papiescy, delegaci Carlo di Malatesta i kardynał Dominici di Ragusa, przeczytali zgromadzonym dokument Grzegorza XII, zwołujący Sobór i zatwierdzający z góry jego decyzje. Po akceptacji dokumentu zebrani zagłosowali za bezzwłoczną abdykacją papieża Grzegorza XII, a pełnomocni delegaci zatwierdzili ją przekazując stosowne dokumenty. Dla Grzegorza XII utworzono tytularną diecezję Porto-Santa Rufina, czyniąc go jej kardynałem o statusie ustępującym jedynie papieżowi - jednak w chwili wyboru nowego papieża Grzegorz już nie żył.
27 lipca
1417
Benedykt XIII wciąż odmawiający zrzeczenia się tytułu został ogłoszony
schizmatykiem
i ekskomunikowany z Kościoła rzymskokatolickiego. Pierwszy cel, jakim było przełamanie schizmy, został osiągnięty.
Ostatecznie schizmę zakończył
11 listopada
1417 wybór papieża
Marcina V
. Było to jedyne w historii
konklawe
na północ od
Alp
.
Sobór przeciw herezji
Jan Hus
podczas Soboru w Konstancji na obrazie Václava Brožíka
Drugim celem soboru było kontynuowanie reform rozpoczętych podczas
Soboru w Pizie
. Reformy te były skierowane przede wszystkim przeciwko
Johnowi Wyclifowi
(wyklętemu na ósmej sesji
4 maja
1415),
Janowi Husowi
i ich następcom. Jan Hus pomimo
listu żelaznego
wydanego przez Zygmunta Luksemburskiego został podczas Soboru skazany, a następnie spalony na stosie
6 lipca
1415.
Sobór w Konstancji a sprawa polska
Jan Falkenberg
, krakowski dominikanin, działający w interesie
Krzyżaków
wykładowca
Akademii Krakowskiej
, przekazał uczestnikom swoje dziełko Tractatus doctoris cuiusdam de Prutenis contra Polonos et paganos de potestate papae et imperatoris respectu infidelium (Satyra na herezje i inne nikczemności Polaków oraz ich króla Jagiełły). Oskarżał w nim
Polskę
o "nikczemne przestępstwo" korzystania ze wsparcia wojskowego pogan w wojnie prowadzonej z Zakonem. Argumentował, że wolno zabijać pogan tylko dlatego, że są poganami – natomiast Polaków tym bardziej, bo z poganami się sprzymierzają. Według Falkenberga Polacy powinni być eksterminowani, pozbawieni suwerenności i sprowadzeni do roli niewolników. Próby uzyskania oficjalnego potępienia broszury ponawiane były aż do końca Soboru.
W trakcie Soboru pod dyskusję poddawano również tematy polityczne, m.in. zarzut
zakonu krzyżackiego
, jakoby
Polska
miała bronić pogan.
Paweł Włodkowic
, ówczesny rektor krakowskiej
akademii
, zaprezentował pogląd, że wszystkie narodowości, nie wyłączając pogańskich, mają prawo do samorządności i życia w pokoju na ziemiach, które są ich własnością – jest to jedna z najwcześniejszych fundamentalnych myśli prawa międzynarodowego. Podnoszono też inne ważkie i rewolucyjnie brzmiące postulaty:
- społeczności mają prawo opowiadać się, do jakiego narodu należą,
- ludzie mają prawo decydowania o własnej przyszłości i do obrony swego narodu,
- władcy zobowiązani są szanować indywidualne przekonania religijne swoich poddanych a poddani nie mogą być rugowani ze swoich praw w związku z wyznawaną wiarą,
- nawracanie przy użyciu przymusu i siły nie jest ważne, jest grzeszne i godne potępienia,
- nie wolno używać nawracania jako usprawiedliwienia wojny,
- utrzymanie pokoju wymaga istnienia międzynarodowego trybunału rozsądzającego wynikłe spory – żadnemu władcy, nawet cesarzowi czy papieżowi, nie wolno wypowiedzieć wojny bez poddania się takiemu procesowi,
- reguły wojny sprawiedliwej mają zastosowanie zawsze i są wiążące – niezależnie czy państwo, naród lub ludzie, wobec których jest prowadzona, są chrześcijanami czy nie są,
- narody niechrześcijańskie i niekatolickie żyjące z sąsiadami w pokoju mają zapewnione prawa do suwerenności i nienaruszalności terytorium,
- ani cesarz ani papież nie może przeczyć regułom prawa naturalnego,
- Polska była związana z cesarzem tylko, gdy ten występował jako obrońca wiary,
- prawo silniejszego przeżera stosunki międzynarodowe jak rak,
- egzekwując swe prawo do samoobrony, kraj katolicki może wspierać swe siły nie-katolikami i nie-chrześcijanami.
Paweł Włodkowic
i cała delegacja polska (poza
Mikołajem Trąbą
) publicznie wystąpiła w obronie
Jana Husa
.
Mikołaj Trąba
wstąpił do antypolskiej koalicji w nadziei uzyskania godności papieskiej. Jego kandydatura została oficjalnie zgłoszona, jednak papieżem wybrano kandydata Francuzów, Włocha
Oddona Colonnę
(
Marcin V
).
Marcin V
unieważnił korzystne dla
Polski
bulle
Jana XXIII
i potwierdził Zakonowi Krzyżackiemu wszystkie poprzednio uzyskane przywileje (również te fałszywe).
4 maja
1418
nie wpuszczeni do pałacu papieskiego Polacy dostali się do niego siłą wyłamując bramę.
9 maja
Zawisza Czarny z Garbowa
i
Janusz z Tuliszkowa
w obecności papieża oświadczyli, że czci króla polskiego będą bronić "gębą i ręką" i uzyskali od Marcina V potępienie traktatu
Falkenberga
. Na oficjalną bullę papieską trzeba było jednak czekać do
10 stycznia
1424
.
Mikołaj Trąba
został nominowany przez papieża Primas Regni – pierwszym
prymasem
Polski.