Kodeks (książka)
Kodeks (książka)Kodeks – jedna z form
książki
. Jest to zbiór kart złączonych (szytych, klejonych) na jednym z brzegów nazywanym grzbietem książki. Karty kodeksu są z
papirusu
,
pergaminu
, albo
papieru
. Forma ta, stosowana od końca
I wieku
n.e.
, jest obecnie najpopularniejszą formą książki, do innych zaliczmy:
zwój
,
leporello
,
książkę mówioną
,
książkę elektroniczną
. Nazwa "kodeks" pochodzi z łac. codex – 'pień drzewa', 'kloc drzewny'. Zaletą kodeksu jest możliwość pisania po obu stronach kart. W przypadku zwojów opistografia była rzadko stosowana (zwijać można było tylko w jedną stronę), a jeżeli już stosowano, po drugiej stronie zapisywano tekst innego dzieła. Kodeksy pozwalały więc na oszczędzanie materiału rękopiśmiennego. Częściej jednak niż zwoje podlegały uszkodzeniom. Niszczyły się zwłaszcza narożniki, ponadto często wypadały kartki. W przypadku rękopisów biblijnych rezultatem wypadania kartek jest np. brak zakończenia
Ewangelii Marka
(16, 9-20) oraz tzw.
Pericope adulterae
w
Ewangelii Jana
(7, 53 - 8, 11), których brak w wielu starożytnych kodeksach. Nie mają ich najważniejsze rękopisy biblijne:
Kodeks Synajski
i
Kodeks Watykański
[1].
Początki kodeksuZnane początki kodeksu sięgają 250 p.n.e. i związane są z
Liber Linteus
[2]. W I wieku używane są w literaturze pierwszych chrześcijan i zachowane z okresu ok 100 lat po narodzeniu Chrystusa [3]. Tylko cztery spośród zachowanych dotychczas rękopisów biblijnych spisanych zostało na zwojach, ale aż trzy z nich jest tzw. opistografami, tzn. zwojami, po których drugiej stronie zapisano nowy tekst. Zachował się tylko jeden oryginalny zwój. Kodeks upowszechnił się w
IV wieku
i wyparł zwój[4]. Zdaniem ekspertów od kodeksów
Ewangelia Marka
od samego początku mogła być kodeksem. Dowodzi tego: - Rozmiary perykop, które w wielu przypadkach są zgodne z rozmiarami zapisanych obustronnie kart papirusowych.
- Brak zakończenia Marka w kodeksach reprezentujących
tekst aleksandryjski
(Mk 16, 9-20). W zwojach najbardziej chronioną częścią jest koniec księgi.
- Uwaga
Papiasza
, iż Marek spisywał słowa i czyny Pańskie nie według kolejności, w jakiej następowały[5]. Zazwyczaj jest to interpretowane w ten sposób, iż kolejność opisywanych wydarzeń nie była zgodna z chronologią. Zdaniem jednak Skeata pisał na kartkach, które później ułożone w kodeks[6].
Również
Apokalipsa
mogła być kodeksem. Dowodzi tego: - Siedem listów z rozdziałów 2-3.
- Wizja księgi zapieczętowanej z Ap 5, 1 nn. Siedem pieczęci wskazuje raczej na kodeks niż zwój.
- Księga zapisana jest od wewnątrz i zewnątrz[7].
- Księga została otwarta (Ap 5, 2-3; 6, 1 nn), nie rozwinięta.
Najstarszy rękopis Nowego Testamentu,
Papirus Rylandsa
457 (p52), był kodeksem. Kodeks ten zawierał tekst
Ewangelii Jana
na około 130 stronach. Pierwsze kodeksyW najstarszych kodeksach pisano w kolumnach, bez odstępów między wyrazami i zdaniami. Taki sposób pisania określa się jako
stychometryczny
(gr. 'stichos' - rząd, linia). Już w IV wieku wchodzi w użycie
kolometryczny
(gr. 'kolon' - człon) system pisania, zastępujący brak interpunkcji. W każdej linii tekstu umieszczano tę część zdania, która miała wewnętrzny sens. Tę formę po dziś dzień się stosuje w przekładach poetyckich partii
Pisma Świętego
. Ze względu na kształt liter kodeksy dzieli się na
majuskułowe
i
minuskułowe
. Kodeksy w EuropieKodeksy
średniowieczne
były to księgi zawierające teksty religijne. Pisano je na
pergaminie
, czyli odpowiednio wyprawionej skórze cielęcej, gdyż nie znano wówczas
papieru
. Przed rozpoczęciem pracy nad przepisywaniem tekstów, trzeba było zlikwidować chropowatość, wygładzając karty
pumeksem
lub ostrzem noża i nakreślić linie. Ozdabianie kart było bardzo pracochłonne.
Iluminatorzy
tworzyli niewielkie, lecz efektowne rysunki, tzw.
iluminacje
. Gotowe karty zszywano i oprawiano w płytki z
kości słoniowej
lub pozłacaną
blachę
wysadzaną
klejnotami
. Największym rękopiśmiennym kodeksem jest
Kodeks Gigas
. Po roku 1120 zaczęto pisać na papierze. Około roku 1400 papier dominował już w Europie. Zobacz też Literatura- David Diringer, The Book Before Printing: Ancient, Medieval and Oriental, Courier Dover Publications, New York 1982, ISBN:0486242439
- C.H. Roberts — T.C. Skeat, The Birth of the Codex, Oxford University Press, New York — Cambridge 1983.
- L.W. Hurtado, The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins, Cambridge 2006.
Przypisy- ↑ Błądząca kartka z tekstem J 7, 53 – 8, 11 zawędrowała nawet do apokryficznej Ewangelii Hebrajczyków, o czym świadczy Euzebiusz z Cezarei (Historia Kościelna, III, 39, 17).
- ↑ Vinčansko pismo i drugi gramatološki ogledi; K 1 Biblioteka Tragom Slovena;
Radivoje Pešić
cytat, str 103 : " ...flaxen book (Liber linetus Zagrebiensis) represet a kind of codex..."
- ↑ Barbara Aland, Charles Horton: The earliest Gospels: the origins and transmission of the earliest Christian Gospels - the contribution of the Chester Beatty Gospel codex P45. London: TT Clark, 2004. . Cytat: str
46
: two rivals ...for earliest exant codex: P.Oxy.30, a parchment codex in Latin about from 100 CE... De Bellis Macedonicis, (fragment) and P52 ...about 125 CE .
- ↑ L.W. Hurtado, The Earliest Christian Artifacts: Manuscripts and Christian Origins, Cambridge 2006, pp. 43-93
- ↑ Za: Euzebiusz z Cezarei, Historia Kościelna, III, 39, 15.
- ↑ C.H. Roberts – T.C. Skeat, The Birth of the Codex, Oxford University Press, New York – Cambridge 1983, pp. 38-61.
- ↑ Jako kontrargument pada ten, że w Ezch 2, 9-10 też jest mowa o księdze zapisanej z obu stron, a nie mogło być mowy o kodeksie, tym bardziej, że "zwój został rozwinięty" (Ezch 2, 10).
Inne hasła zawierające informacje o "Kodeks (książka)":
Diakon
...
Dezercja
...
Włosi
...
Nowa Polityka Ekonomiczna
...
Akcja (prawo)
...
Szkoła Rycerska
...
Samuel Pepys
...
Musical
...
Maciej Słomczyński
...
Benedykt Dybowski
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kodeks (książka)":
233 Życie religijne w XX wieku (plansza 14)
...
230b Kryzysy ideologiczne, gospodarcze i społeczne w Polsce Ludowej (plansza 5)
...
234. Polska droga do demokracji (plansza 12)
...
|