Pakistan Zachodni i Pakistan Wschodni
Pakistan Wschodni (
beng.
পূর্ব পাকিস্তান, Purbo Pakistan,
urdu
مشرقی پاکستان, Mashriqi Pakistan) – dawna prowincja
Pakistanu
istniejąca w latach
1955
–
1971
, obecnie niepodległe państwo
Bangladesz
.
Historia
W
1947
Indie Brytyjskie
uzyskały niepodległość jako dwa odrębne państwa –
Indie
i
Pakistan
. Historyczny
Bengal
został wówczas podzielony na przyłączony do Indii
Bengal Zachodni
i połączony z odległym o 1600 km Pakistanem –
Bengal Wschodni
.
W
1949
zawiązała się zrzeszająca zarówno prawicowe jak i lewicowe środowiska Liga Awami, która postawiła postulat uzyskania przez
Bengal Wschodni
autonomii i uznania języka bengalskiego za drugi język urzędowy. W
1954
Liga Awami wygrała wybory w Bengalu Wschodnim. Zwycięstwo
separatystycznego
ugrupowania spowodowało gwałtowną reakcję władz pakistańskich. Aresztowano większość działaczy Ligi Awami i zawieszono lokalne władze. W obawie przed wzrostem dążeń separatystycznych w innych częściach państwa, w
1955
przeprowadzono reformę administracyjną, na mocy której zlikwidowano tradycyjne monarchie w zachodniej części Pakistanu, zaś sama prowincja
Bengal Wschodni
została zlikwidowana i przekształcona w prowincję Pakistan Wschodni.
Pomimo tych gwałtownych kroków
23 marca
1956
przyjęta została nowa konstytucja Pakistanu, zgodnie z którą kraj stawał się odtąd
federacją
dwóch autonomicznych prowincji –
Pakistanu Zachodniego
i Pakistanu Wschodniego. Obie prowincje miały mieć równą reprezentację w parlamencie i autonomię w sprawach wewnętrznych.
Język bengalski
został także uznany za drugi język urzędowy.
W
1958
doszło do przewrotu wojskowego. Władzę przejął generał Muhammad Ayub Khan. W całym kraju wprowadzono
stan wojenny
i zlikwidowano federacyjny charakter państwa.
Zamach stanu i odebranie Pakistanowi Wschodniemu autonomii spowodowały wzrost napięcia. Głównym liderem Bengalczyków stał się nowy przywódca Ligi Awami,
Sheikh Mujibur Rahman
. W
1963
Liga otwarcie zażądała niepodległości Pakistanu Wschodniego.
W
1969
obalono
reżim wojskowy
. Nowy prezydent Pakistanu Jahja Khan przywrócił federacyjny ustrój państwa i autonomię Pakistanu Wschodniego. W przeprowadzonych
7 grudnia
1970
wyborach uzyskała ona 167 na 169 zagwarantowanych Pakistanowi Wschodniemu mandatów, co jednocześnie uczyniło ją najsilniejszym ugrupowaniem w pakistańskim parlamencie. Obawa przed parlamentem zdominowanym przez bengalską partię spowodowała blokadę przez premiera
Zulfikara Ali Bhutto
obrad parlamentu. Posunięcie Bhutto doprowadziło do wybuchu zamieszek w Pakistanie Wschodnim, które przerodziły się szybko w
powstanie
.
Próba ratowania jedności państwa spowodowała interwencję zbrojną wojsk pakistańskich
25 marca
1971
. Wybuchła krótka, jednak niezwykle krwawa
wojna domowa
. Do Indii zbiegło wówczas około 10 milionów Bengalczyków.
17 kwietnia
1971
w
Kalkucie
członkowie Ligi Awami proklamowali
niepodległość
Pakistanu Wschodniego pod nazwą
Bangladesz
. Sytuacja w Pakistanie Wschodnim spowodowała znaczny podział na arenie międzynarodowej. Niepodległość Bangladeszu poparły m.in.
Indie
i
ZSRR
, podczas gdy
Stany Zjednoczone
i
Chiny
opowiedziały się za integralnością terytorialną Pakistanu. Tak znaczny rozdźwięk spowodował niemożność podjęcia decyzji w sprawie Bangladeszu przez
ONZ
.
W listopadzie Indie udzieliły pomocy militarnej powstańcom bengalskim. W odpowiedzi
3 grudnia
1971
Pakistan dokonał serii nalotów na indyjskie lotniska przy granicy z
Pendżabem
i
Kaszmirem
. Dzień później wybuchła
wojna indyjsko-pakistańska
. W obliczu niemożliwości podjęcia walki z lepiej uzbrojoną armią indyjską Pakistan ogłosił
16 grudnia
1971
kapitulację
i uznanie niepodległości Bangladeszu.
Rząd
Okres | Gubernatorzy Pakistanu Wschodniego |
---|
14 października 1955 – marzec 1956 | Amiruddin Ahmad |
Marzec 1956 – 13 kwietnia 1958 | A. K. Fazlul Huq |
13 kwietnia 1958 – 3 maja 1958 | Hamid Ali (tymczasowo) |
3 maja 1958 – 10 października 1958 | Sultanuddin Ahmad |
10 października 1958 – 11 kwietnia 1960 | Gov Zakir Husain |
11 kwietnia 1960 – 11 maja 1962 | Azam Khan |
11 maja 1962 – 25 października 1962 | Ghulam Faruque |
25 października 1962 – 23 marca 1969 | Abdul Monem Khan |
23 marca 1969 – 25 marca 1969 | Mirza Nurul Huda |
25 marca 1969 – 23 sierpnia 1969 | Muzaffaruddin (tymczasowo) |
23 sierpnia 1969 – 1 września 1969 | Sahabzada Yaqub Khan |
1 września 1969 – 7 marca 1971 | Syed Mohammad Ahsan |
7 marca 1971 – 31 sierpnia 1971 | Tikka Khan |
31 sierpnia 1971 – 14 grudnia 1971 | Abdul Motaleb Malik |
14 grudnia 1971 – 16 grudnia 1971 | Amir Abdullah Khan Niazi |
Okres | Premierzy Pakistanu Wschodniego |
---|
sierpień 1955 – wrzesień 1956 | Abu Hussain Sarkar |
wrzesień 1956 – marzec 1958 | Ata-ur-Rahman Khan |
marzec 1958 | Abu Hussain Sarkar |
marzec 1958 – 18 czerwca 1958 | Ata-ur-Rahman Khan |
18 czerwca 1958 – 22 czerwca 1958 | Abu Hussain Sarkar |
25 sierpnia 1958 – 7 października 1958 | Ata-ur-Rahman Khan |
Bibliografia
- Encyklopedia historyczna świata, tom X, wyd. Opres, Kraków, 2002
- Encyklopedia historyczna świata, tom XI, wyd. Opres, Kraków, 2002