Nowa Zelandia - zdjęcie satelitarne
Nowa Zelandia –
archipelag
na
Oceanie Spokojnym
, ok. 1600 km na południowy wschód od wybrzeży
Australii
. Obejmuje on dwie duże wyspy:
Północną
(114,6 tys. km²) i
Południową
(151,7 tys. km²) oraz szereg małych okolicznych wysepek (
Stewart
,
Campbell
,
Kermadec
itd.). Archipelag ten wchodzi w całości w skład
Nowej Zelandii
.
Budowa geologiczna
Wyspy mają złożoną budowę geologiczną. Południowo-zachodnią część Wyspy Południowej buduje
archaiczny
fragment starego rozbitego
lądu
. To
krystaliczny
blok złożony z
granitów
i
gabro
. Do bloku przylegają fałdy młodego
górotworu
jurajskiego
. Wewnętrzną strefę górotworu tworzą głównie
gnejsy
i
łupki krystaliczne
. Zewnętrzną natomiast
skały osadowe
, w różnym wieku, od
kambru
do jury.
Po sfałdowaniu górotworu, w czasach jury, Nowa Zelandia tworzyła rozległy ląd, połączony z
Nową Gwineą
i z Australią. Od
kredy
, ląd zaczął się rozpadać i zanurzać. Od reszty
Gondwany
Nowa Zelandia oddzieliła się w późnej kredzie, około 80 mln lat temu[1]. Od tamtego czasu Nowa Zelandia ciągle podlega
ruchom górotwórczym
, aż do dnia dzisiejszego. Doprowadziły one do sfałdowania utworów
trzeciorzędowych
. Ich skutkiem są wytworzone
zręby
i
rowy tektoniczne
.
Prawdopodobnie to właśnie aktywność tektoniczna rozpoczęta około 26 mln lat temu doprowadziła do częściowego wynurzenia się Nowej Zelandii z wody[1], pod którą znajdowała się do około 22 mln lat temu[2].
Obecnie na
wyspach
Nowej Zelandii czynnych jest kilka
wulkanów
. Są z nimi związane takie zjawiska jak:
trzęsienia ziemi
,
gejzery
,
mofety
czy
gorące źródła
.
W
plejstocenie
góry Nowej Zelandii zostały zlodowacone i pokryte
lodowcami
o charakterze dolinnym. Lodowce usypały
moreny
i stożki fluwioglacjalne. Na
niziny
wyniesione zostały drobne osady w postaci
lessów
. W
górach
powstały
formy glacjalne
i
jeziora
, a
wybrzeże
południowo-zachodnie przekształcone zostało w
wybrzeże fiordowe
.
Nowa Zelandia posiada liczne bogactwa naturalne. Na wyspach występują
złoża
węgla kamiennego
, duże zasoby
hydroenergetyczne
i złoża
miedzi
,
złota
,
rudy
żelaza
i
manganu
. Z osadów trzeciorzędowych wydobywana jest kopalna
żywica
kauri
.
Rzeźba terenu
Rozwój geologiczny wysp warunkuje współczesną rzeźbę. Wnętrze wysp jest górzyste, najwyższe partie gór mają rzeźbę i wysokość typu alpejskiego. Najwyższą górą jest
Góra Cooka
(3754 m
n.p.m.
). Na Wyspie Południowej przeważają cechy rzeźby polodowcowej, na wyspie Północnej - cechy rzeźby wulkanicznej. Obszary górskie otoczone są
wyżynami
. Niziny zajmują jedynie wąski pas nadbrzeża. Na północno-zachodnim wybrzeżu Wyspy Południowej występują, wspomniane w budowie geologicznej,
fiordy
.
Klimat
Klimat
Nowej Zelandii jest oceaniczny podzwrotnikowy i umiarkowany, ciepły morski. Średnia
temperatura
lipca
wynosi 3-5 °C na południu, a do 12° w części północnej. Średnia temperatura
stycznia
na południu osiąga 14 °C, na północy 19 °C. Roczna suma
opadów atmosferycznych
na Wyspie Północnej wynosi 800-1000 mm, a w partiach wyższych do 2650 mm. Maksimum opadów przypada na porę
zimową
. Bardziej zróżnicowana jest ilość opadów na wyspie Południowej. W miesiącach zimowych, na wyspie południowej występują także
opady śnieżne
. Trwała pokrywa śnieżna utrzymuje się jedynie w górach,
granica wiecznego śniegu
przebiega na wysokości około 2200 m n.p.m. W górach występują lodowce. Największe z nich to:
Tasmana
(29 km długości) i
Murchisona
(17 km długości). Łącznie lodowce zajmują powierzchnię około 940 km².
W czasach prehistorycznych klimat był bardziej surowy niż obecnie. W wyniku epoki lodowcowej, poziom wody obniżył się o 100 metrów względem sytuacji sprzed zlodowacenia[3]. 25 000–15 000 lat temu, w wyniku najbardziej srogiej epoki lodowcowej
Góra Cooka
stała się równiną rozciągającą się ze wschodu na zachód[3]. Do dzisiaj pozostały w okolicach
Wellington
skutki zlodowaceń w postaci gwałtownych osunięć terenu i lodowych wnęk (np. Tongue Point)[3].
Wody powierzchniowe
Sieć rzeczna
Nowej Zelandii jest bardzo gęsta.
Rzeki
są krótkie i bystre. Najdłuższe to:
Waikato
(434 km) i
Clutha
(338 km). Charakteryzują je wysokie
stany wód
w ciągu roku, a w okresie
wiosny
częste
powodzie
. Na wyspach nowozelandzkich znajdują się liczne
jeziora
, z których największe to
Taupo
(ma powierzchnię 616 km²), a najgłębsze – jezioro
Hauroko
(osiąga maksymalną głębokość 463 m). Na Wyspie Południowej przeważają jeziora tektoniczno-lodowcowe, bardzo głębokie, na wyspie Północnej natomiast - jeziora tektoniczne i wulkaniczne.
Flora i fauna
Około 75%
roślinności
Nowej Zelandii to gatunki
endemiczne
. Roślinność Wyspy Północnej jest pokrewna z paleotropikalną roślinnością malajską, natomiast roślinność Wyspy Południowej przypomina florę Patagonii.
Naturalną roślinność wysp stanowiły
lasy
, jedynie najsuchsze płaskowyże wyspy Południowej zajmowały
stepy
. Lasy zostały jednak w znacznej części wycięte, z powodu dużego zapotrzebowania na cenne gatunki
drewna
. To co zostało reprezentuje tropikalną
puszczę
z drzewiastymi
paprociami
,
palmami
, drzewami kauri, zastrzalinami. Między terenami puszczy występują wiecznie zielone krzewiaste zarośla. W środkowej części wysp do wysokości 800 m n.p.m. rosną wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe z licznymi
lianami
,
epifitami
oraz południowymi
bukami
. Na wyspie Południowej, gdzie zimy są surowsze, występują lasy liściaste, głównie bukowe, zrzucające liście na zimę. W górach spotkać można także niegdyś bardzo liczne
cedry
i
sosny
. Najwyższe piętro gór zajmują karłowate zarośla.
Pod względem fauny, Nowa Zelandia tworzy odrębną krainę. Charakterystyczny jest brak endemicznych ssaków (w przeciwieństwie do ptaków i gadów). Do ciekawych przedstawicieli świata zwierząt należą trzy miejscowe gatunki nietoperzy, z ptaków
kiwi
(symbol państwa Nowa Zelandia), papugi
kea
i
kakapo
oraz
takahe
. Z gadów
hatteria
, jedyny współczesny przedstawiciel
sfenodontów
, oraz około 30 innych gatunków. Wyłącznie na Nowej Zelandii występują duże owady z rzędu prostoskrzydłych zwane
wetami
. Duże zagrożenie dla endemicznych gatunków stanowią gatunki sprowadzone przez osadników, jak koty, psy, szczury i króliki.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Steven A. Trewick, Adrian M. Paterson, Hamish J. Campbell. Hello New Zealand. „Journal of Biogeography”. 34 (1), ss. 1–6 (2007).
doi:10.1111/j.1365-2699.2006.01643.x
.
- ↑ Marc E. H. Jones, Alan J. D. Tennyson, Jennifer P. Worthy, Susan E. Evans, Trevor H. Worthy. A sphenodontine (Rhynchocephalia) from the Miocene of New Zealand and palaeobiogeography of the tuatara (Sphenodon). „Proceedings of the Royal Society B”. 276 (1660), ss. 1385–1390 (2009).
doi:10.1098/rspb.2008.1785
(
ang.
).
- ↑ 3,0 3,1 3,2
Klimat w Wellington - encyklopedia nowozelandzka Te Ara
(
ang.
). [dostęp 9 grudnia 2008].