Linie fortyfikacyjne w północnych Chinach w różnych okresach historycznych, określane łącznie jako "Wielki Mur".
Wielki Mur Chiński w 2004
Wielki Mur Chiński w Jinshanling
Wielki Mur Chiński (
chin. upr.
万里长城,
trad. chin.
萬里長城;
pinyin
Wànlǐ Chángchéng) – zbiorcza nazwa systemów obronnych składających się z zapór naturalnych, sieci fortów i wież obserwacyjnych oraz (w najbardziej strategicznych miejscach)
murów obronnych
z ubitej ziemi, murowanych lub kamiennych, osłaniających północne Chiny przed najazdami ludów z
Wielkiego Stepu
. Tradycyjnie przyjmuje się, że Wielki Mur rozciągał się od
Shanhaiguan
(nad zatoką
Liaodong
) do
Jiayuguan
w górach
Nan Shan
na długości ok. 2400
km
. Nazywany jest też "Murem 10 000
Li
" (10 000 nie powinno być tutaj traktowane dosłownie i oznacza raczej "nieskończoną długość" muru).
W
1987
roku został wpisany na listę światowego dziedzictwa
UNESCO
, a
7 lipca
2007
ogłoszono go jednym z
siedmiu nowych cudów świata
.
Doniesienia prasowe[1][2][3][4], według których łączna długość budowli ma wynosić 8851,8 km i składać się odpowiednio z 6259,6 km – murów wzniesionych ludzką ręką, 2232,5 km – barier naturalnych, takie jak rzeki i wzgórza i 359,7 km rowu, pochodzą najprawdopodobniej z doniesienia China Daily[5]. Należy je uznać za wyniki pomiaru całego systemu fortyfikacji, a nie za pomiar długości "muru", gdyż takowy, w postaci jednolitej konstrukcji nigdy nie istniał. Umocnienia w różnych epokach wznoszono w różnych miejscach, w zależności od bieżącej sytuacji politycznej; warunki naturalne powodowały, że część z nich budowano w tych samych, kluczowych punktach (np. na przełęczach górskich).
Pierwsze wały i pierwszy "Wielki Mur"
Wały ziemne należą do podstawowych chińskich konstrukcji obronnych, zwłaszcza w roli fortyfikacji miejskich. Budowa umocnień na granicach państw sięga
Okresu Walczących Królestw
; znacznej długości wały dzieliły m.in. państwa
Wei
i
Qin
; swą północną granicę, przed najazdami monadów chroniły wałami państwa
Yan
i
Zhao
; południową –
Zhao
i
Chu
.Najstarsze źródła tekstowe na ich temat pochodzą z 656 r. p.n.e. i dotyczą murów królestwa
Chu
[6].
Pierwszy "Wielki mur" miał wznieść
pierwszy cesarz Chin
w
III wieku p.n.e.
; miała to być zarówno zapora przed najazdem jak i symbol potęgi władcy. Przy budowie miało zginąć z wycieńczenia ok. miliona robotników, a zmarłych miano zamurowywać w ścianach konstrukcji. Opowieści te były elementami legendy tyranii
Qin Shi Huanga
; rzeczywiste dowody na budowę przez niego "Wielkiego Muru" są bardzo skąpe[7].
W
Shi Ji
Sima Qian
poświęca Wielkiemu Murowi dwa krótkie paragrafy, mówiące, że generał
Meng Tian
z 300 tysięczną armią najpierw pobił nomadów
Xiongnu
w stepie, a następnie umocnił granicę budując 44 umocnione miasta, wały i wieże w miejscach, gdzie było to konieczne. Całość miała sięgać od Lintao do Liaodongu na długość "10 tysięcy
Li
." Operacje
Meng Tiana
rozpoczęły się w
214 p.n.e.
, zaledwie cztery lata przed śmiercią Pierwszego Cesarza, co uniemożliwiałoby skonstruowanie wielkiej linii obronnej. Jest prawdopodobne, że ofensywa Meng Tiana wyruszyła z północnej granicy państwa Qin, umocnionej wałem przez króla
Zhaoxianga
i dotarła do dawnego wału, zbudowanego przez
Zhao
, na północ od pustyni
Ordos
. Mógł on następnie umocnić tę istniejącą już linię obrony[8]. Znaleziska archeologiczne wskazują, że linia umocnień spotykała dawne wały Qin w Gansu, a na przeciwległym końcu wały Yan w Liaodongu. Ponadto, właściwe umocnienia zabezpieczały tylko odsłonięte fragmenty terenu, meandrując tak, by maksymalnie wykorzystać przeszkody naturalne, co w pełni zgadza się z informacjami z Shi Ji[9].
Fakt, że wały
Zhao
, odbudowane przez Qin, i wały
Yan
w środkowej Mandżurii sięgały daleko poza obszar osadnictwa chińskiego i tworzyły linię umocnień przechodzące przez tereny nomadów (o czym świadczą znaleziska archeologiczne z ich sąsiedztwa), może sugerować, że miały charakter nie obronny, a ofensywny, znacząc granicę zajętego terytorium i stanowiąc linię komunikacyjno-wypadową do operacji dalej na północ. Obszary stepu na południe od nich mogły służyć do hodowli koni, potrzebnej używanej od V w.p.n.e. przez chińskie państwa kawalerii[9].
Fortyfikacje graniczne za czasów Han
Dynastia Han
początkowo usiłowała utrzymywać i umacniać granice qinowskie. Aktywna polityka cesarzy
Gaozu
czy
Wudi
okazała się jednak ryzykowana i kosztowna, zwłaszcza wobec mobilizacji
Xiongnu
, tak że późniejsi cesarze starali się raczej obłaskawić "barbarzyńsców" darami. Hanowie poszerzyli jednak swoje panowanie o
korytarz Gansu
i nawiązali kontakty z ludami Azji Centralnej (zob.
Zhang Qian
); dla ochrony ważnej strategicznie drogi na zachód wznieśli twierdze Yumenguan i Yuanguan i ufortyfikowaną bazę administracyjną w
Dunhuangu
. Hanowskie mury były powiązane z polityką ofensywną i równie jak ona kosztowne; po uzurpacji
Wang Manga
dalszą ich budowę zarzucono[9].
Mur za czasów dynastii Ming
Znaną do dziś postać mur uzyskał dopiero za dynastii
Ming
(1368), w
XV
wieku. Dynastia ta, odczuwając duży nacisk ludów
mongolskich
, postanowiła zbudować, w oparciu o wciąż istniejące fragmenty starożytnego muru, ciągły system
fortyfikacji
– od granic
Korei
aż po pustynię
Gobi
. System ten składał się nie tylko z samego muru, ale także z przylegających do niego osad nadgranicznych, faktorii handlowych oraz szerokiego na blisko 1 km pasa "spalonej" ziemi. W czasie
drugiej wojny chińsko-japońskiej
pełnił funkcję linii obrony dla wojsk
Kuomintangu
Czang Kaj-szeka
.
Znaczenie
Oprócz bezpośredniej ochrony przed najazdami ludów z
Wielkiego Stepu
mur miał duże znaczenie handlowe, jego zachodni odcinek chronił chińską część
Jedwabnego szlaku
.
Mur, nawet w czasach swojej świetności, nie spełniał nigdy roli fortyfikacji zdolnej przeciwstawić się długiemu oblężeniu przez silną armię. Stanowił jednak dość skuteczną zaporę przed nieskoordynowanymi atakami małych
ord
, zapewniając względny spokój na terenach przygranicznych i umożliwiając prowadzenie handlu wzdłuż Jedwabnego Szlaku. W sytuacji zmasowanego ataku zorganizowanej armii, mur był niemal całkowicie bezużyteczny i mógł co najwyżej spełniać rolę systemu wczesnego ostrzegania. Do przekazywania wiadomości alarmowych na wypadek zbliżania się nieprzyjaciół służyły wieże sygnalizacyjne rozmieszczone co 100 metrów, na których w nocy zapalano ogień, a w dzień wypuszczano dym, który błyskawicznie był przekazywany wzdłuż całego kraju systemem "od wieży do wieży".
W jego historii mur był wielokrotnie skutecznie forsowany przez ludy z Wielkiego Stepu (
Xiongnu
,
Turków
i Mongołów). W końcu po pokonaniu w
XVII
wieku
dynastii Ming
przez
Mandżurów
, mur znalazł się wewnątrz państwa następców
Nurhaczego
. W efekcie stracił jakiekolwiek znaczenie strategiczne.
Wielki Mur Chiński jest największą budowlą tego typu na świecie. Wbrew powszechnemu przekonaniu, nie jest widoczny "gołym okiem" z odległego kosmosu (np. z
Księżyca
), natomiast z
niskiej orbity okołoziemskiej
widocznych jest też wiele innych budowli, np.
autostrady
,
lotniska
czy
tamy
.
Fragmenty muru
Obecnie większa jego część jest w złym stanie i porozrywana na kilkanaście odcinków o różnej długości (stopniowo odbudowywana); tylko niewielkie fragmenty są udostępnione turystom. W okolicach
Pekinu
jest 6 takich fragmentów:
-
Badaling
- Jinshanling
- Simatai
- Huanghua
- Mutianyu
- Juyongguan
Są również fragmenty takie jak np. Jiankou, które jednak z powodu zbyt złego stanu nie są udostępniane dla masowego ruchu turystycznego.
Ciekawostki
- Podczas budowy muru żywcem wmurowywano do niego ludzi za nieposłuszeństwo. Gdy
niewolnik
zmarł
(najczęściej na skutek wycieńczenia),
chowano
go przy
murze
, żeby zapobiec
epidemiom
, natomiast wbrew krążącym
legendom
, nie grzebano wszystkich zmarłych wewnątrz muru, gdyż budowla mogłaby stracić swoją wytrzymałość.
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne