Wąsosz (do
1945
Herrnstadt) –
miasto
w
woj. dolnośląskim
, w
powiecie górowskim
, siedziba władz
gminy miejsko-wiejskiej Wąsosz
, położone w dorzeczu
Orli
i
Baryczy
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. leszczyńskiego
.
Wg danych
GUS
z 31 grudnia 2008, miasto liczyło 2 789 mieszkańców[1].
Ośrodek usługowy; drobny przemysł metalowy, drzewny i spożywczy, produkcja powozów konnych.
Czasy prehistoryczne
Najstarsze stwierdzone ślady obecności człowieka pochodzą na terenie Wąsosza i okolic (Pobiel, Gola Wąsoska) z okresu
mezolitu
. Są to pozostałości obozowisk wędrownych grup zbieracko-łowiecko-rybackich. Więcej znalezisk o podobnym charakterze pochodzi z epoki
neolitu
, która rozpoczyna się od połowy VI tysiąclecia p.n.e. Stałe osadnictwo pojawiło się w środkowym okresie epoki brązu, w drugiej połowie I tysiąclecia p.n.e., w szczytowym momencie rozwoju
kultury łużyckiej
. Ówcześni mieszkańcy tych okolic prowadzili zarówno uprawę ziemi (zboża, warzywa), chów zwierząt oraz w dalszym ciągu zbieractwo i łowiectwo. Około 1000 p.n.e. nastąpiło wyraźne wyludnienie tych okolic. Kryzys ten został przełamany dopiero w okresie rozkwitu
kultury przeworskiej
, tj. III i II wiek p.n.e. Coraz większą rolę odgrywać zaczęło
rolnictwo
, dzięki opanowaniu wytopu
żelaza
udoskonalały się narzędzia i broń, ozdoby. Widoczne były wpływy
Celtów
zajmujących południowe
Niemcy
,
Czechy
i
Śląsk
. W I wieku n.e. zaczęły się czasy wpływów
rzymskich
i intensywny rozwój
kowalstwa
,
hutnictwa
oraz wzrost znaczenia upraw zbożowych przy użyciu sprzężaju. Zaznaczyło się także wyraźne powiększenie powierzchni upraw kosztem lasów.
V wiek naszej ery przyniósł kolejne wyludnienie w wyniku
wędrówki ludów
, która doprowadziła do zniknięcia starych układów społeczno-gospodarczych. W to miejsce pojawiła się gospodarka przemienno-ugorowa, ze zwiększoną uprawą pól i szeroko zakrojoną hodowlą. Przybyłe plemiona
słowiańskie
budowały swe struktury w oparciu o zamieszkiwane przez siebie
grody
, z których w okolicy Wąsosza wymienić można Sądowel i Czeladź Wielką. Nie jest dość jasne pochodzenie osadnictwa w dorzeczu
Baryczy
pomiędzy VI a X w. n.e. Wysuwana jest hipoteza, iż w
Kotlinie Milickiej
i
Żmigrodzkiej
mieszkały w owym czasie dwa niewielkie, bezimienne plemiona, bądź iż mieszkańcy tych okolic to
Dziadoszanie
i
Ślężanie
, a centra ich zasiedlenia leżały odpowiednio w rejonie
Głogowa
i na południe od
Wzgórz Trzebnickich
.
Łącznie na terenie Wąsosza odnotowano od lat 30. XX w. ponad 100 znalezisk
archeologicznych
, od śladów
epoki kamiennej
po wczesne
średniowiecze
.
Historia
Wąsosz położony jest nad rzeką Barycz przy odgałęzieniu od dawnego szlaku handlowego z
Góry
. Jego nazwa pochodzi od staropolskiego wyrazu "wąsosze", oznaczającego miejsce, gdzie coś się schodzi, zbiega, łączy. W tym wypadku chodzi o dwie rzeki: Barycz i
Orlę
. Miasto otrzymało
prawa miejskie
w 1290 roku od księcia
Henryka III głogowskiego
. Lokowane było na
prawie magdeburskim
i rozwijało się jako
osada
targowa
, przejmując pierwszeństwo po podupadającej w XIII wieku kasztelanii w Sądowlu. Podległość miasta zmieniła się na przestrzeni lat, przechodząc kolejno pod panowanie księstwa śląskiego,
księstwa głogowskiego
(do 1437 roku), Czech (do 1526 roku), księstwa legnicko-brzeskiego (do 1675 roku),
Austrii
(do 1742 roku) i
Prus
/Niemiec (do 1945 roku). W roku 1759, podczas
wojen śląskich
, drewniana zabudowa miasta została spalona. Kolejne, liczne
klęski żywiołowe
,
epidemie
, hamowały rozwój Wąsosza, a sprzyjały przejęciu prymatu przez rozwijającą się Górę. W końcu XIX wieku uruchomiono
linię kolejową
, co jednak nie wpłynęło znacząco na rozwój miasta. Liczba ludności przed drugą wojną światową rosła od 400 mieszkańców w 1557 roku, stopniowo do 2 530 mieszkańców w 1933 roku. W 1943 r. utworzono tu Säuglings- und Altersheim St. Josefsstift für Säuglinge und Kleinkinder St. Josefsstift (
zakład dla dzieci robotnic przymusowych
), w którym panowała wysoka śmiertelność. Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Poznaniu prowadzi w tej sprawie śledztwo S. 5/00/Zn[2]. Wskutek przejścia frontu na początku 1945 r. miasto zostało dotkliwie zniszczone (zabudowa rynku, ratusz). Po przejęciu przez administrację polską miejscowość została zakwalifikowana do rzędu wsi, zaś jej niemieccy mieszkańcy wysiedleni. Nigdy nie odbudowany, Wąsosz pełnił w latach powojennych rolę lokalnego ośrodka usługowego; w latach 1960-1973 posiadał status
osiedla
, prawa miejskie odzyskał ostatecznie w 1984 roku.
Średniowieczne miasto założone zostało w widłach Orli i Baryczy, które z trzech stron broniły doń dostępu. Od strony wschodniej, otwartej, usytuowany został
zamek
otoczony
fosą
. Centralną część miasta stanowił prostokątny
rynek
przecięty z północnego wschodu na południowy zachód główną osią komunikacyjną. Brak
murów obronnych
sprawił, że zabudowa nie ma charakteru zwartego i wokół rynku występowały tereny słabiej zainwestowane. Na początku XIX wieku, Wąsosz, tak jak większość miast, rozwija się bardziej intensywnie, a zabudowa rozprzestrzenia się w kierunku północno-wschodnim, przekraczając rzekę Orlę. Po uruchomieniu linii kolejowej zabudowa rozwija się również wzdłuż głównego szlaku komunikacyjnego, w kierunku
dworca kolejowego
.
Zabytki
- Zabudowa z XIX wieku (m.in. kamienice w rynku);
-
Późnogotycki
kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP z XVI wieku;
- Kościół pomocniczy pw. Niepokalanego Serca NMP.
- Zamek
Kajaki
Latem roku 2006 uruchomiono spływ kajakowy nurtem rzeki Barycz. Początkiem spływu i główną bazą jest Wąsosz, wypożyczania kajaków i pomost znajduje się przy amfiteatrze. Trasa spływu Wąsosz – Sądowel – Wąsosz to ok. 14,5 km. Czas przepływu całej długości to ok. 4-5 godzin. Na trasie spływu znajdują się 3 stanice kajakowe – drewniane pomosty do cumowania kajaków. Pierwsza stanica – Ujście Orli do Baryczy, druga stanica – obręb wsi
Bełcz Mały
, trzecia stanica –
Sądowel
.
Oświata
W Wąsoszu działają:
- Publiczna Szkoła Podstawowa im. Bolesława Chrobrego w Wąsoszu
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy im. Janusza Korczaka w Wąsoszu
- Publiczne Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza w Wąsoszu
- Przedszkole Samorządowe im. Marii Konopnickiej w Wąsoszu
Transport
Przez miasto przebiega droga krajowa nr 36
Lubin
–
Rawicz
–
Krotoszyn
–
Ostrów Wielkopolski
i
linia kolejowa
Legnica
–
Kobylin
(nieczynna). Z miasta kursują autobusy
PKS
do
Wrocławia
,
Poznania
, Bolesławca, Lubina, Góry oraz
Rawicza
.
Znani mieszkańcy
Gmina partnerska
Przypisy
Linki zewnętrzne