Choinka przed katedrą Notre Dame w Paryżu.
Mała choinka i ozdoby na ścianie
Choinka – ustrojone drzewko
świerku
lub
jodły
(rzadziej
sosny
, teraz zazwyczaj używa się sztucznych), pierwotnie wiązane z
pogańską
tradycją ludową i kultem wiecznie zielonego drzewka, a obecnie będące nieodłączną ozdobą w czasie świąt
Bożego Narodzenia
.[1]
Pochodzenie zwyczaju
W wielu kulturach drzewo, zwłaszcza iglaste, jest uważane za symbol życia i odradzania się, trwania i płodności. Jako drzewko bożonarodzeniowe, pojawiło się w
XVI wieku
, lecz prawdopodobnie już wcześniej występowało jako rajskie "drzewo dobrego i złego" w misteriach o
Adamie i Ewie
, wystawianych w
wigilię Bożego Narodzenia
. Jest to związek bardzo luźny i trudny do ustalenia, podobnie jak odwoływanie się do drzewa Krzyża z
Golgoty
, które jak głosi legenda, zbito z rajskiego drzewa życia. W
Biblii
nawiązaniem do drzewka bożonarodzeniowego może być tekst proroka Izajasza (60, 13):
- Chluba Libanu przyjdzie do ciebie:
- razem cyprysy, wiązy i bukszpan,
- aby upiększyć moje miejsce święte.[2]
Tradycja choinek narodziła się w
Alzacji
, gdzie wstawiano drzewka i ubierano je ozdobami z
papieru
i
jabłkami
(nawiązanie do rajskiego drzewa). Wielkim zwolennikiem tego zwyczaju był
Marcin Luter
, który zalecał spędzanie świąt w domowym zaciszu. Choinki więc szybko stały się popularne w
protestanckich
Niemczech
.
Rozpowszechnienie choinki w poszczególnych krajach
Nieco później obyczaj ten przejął
Kościół katolicki
, rozpowszechniając go w krajach
Europy Północnej
i
Środkowej
.
W
XIX
wieku choinka zawitała w
Anglii
i
Francji
, a potem do krajów
Europy Południowej
. Od tej pory jest najbardziej rozpoznawanym symbolem świąt Bożego Narodzenia.
Do
Polski
przenieśli ją niemieccy protestanci na przełomie
XVIII
i
XIX
wieku (w okresie zaborów) i początkowo spotykana była jedynie w miastach. Stamtąd dopiero zwyczaj ten przeniósł się na wieś, w większości wypierając tradycyjną polską ozdobę, jaką była
podłaźniczka
oraz zastępując znacznie starszy, słowiański zwyczaj (znany jeszcze z obchodów
Święta Godowego
) dekorowania
snopu
zboża, zwanego
Diduchem
[3][4][5][6].
Tradycja przynoszenia drzewka do domu
Dawniej na wsiach przyniesienie choinki do domu miało cechy kradzieży obrzędowej: gospodarz rankiem w
Wigilię
udawał się do
lasu
, a wyniesiona z niego choinka czy gałęzie, "ukradzione" innemu światu, za jaki postrzegany był las, miały przynieść złodziejowi szczęście. Tradycja przynoszenia żywego drzewa do domu być może ma swe korzenie w praktykowanym dawniej stawianiu w czasie
adwentu
przystrojonego drzewka w przedsionku kościoła.
Ozdoby
Dawnymi, tradycyjnymi zdobieniami choinkowymi były ciastka, pierniczki (wypiekane często w kształcie serc), orzechy, małe, czerwone tzw. rajskie jabłuszka, własnoręcznie wykonywane w czasie adwentu ozdoby z bibuły, kolorowych papierów, piórek, wydmuszek, słomy i źdźbeł traw, kłosów zbóż itp. Na gałązkach w wieczór wigilijny zapalano świeczki i tzw. zimne ognie. Współcześnie, w zależności od kraju, ubiera się je nieco inaczej. Dekoruje się choinkę bombkami, cukierkami, papierowymi ozdobami (jak dawniej), srebrnymi i złotymi włosami anielskimi. W większości krajów drzewko ubiera wspólnie cała rodzina w dzień wigilijny. W krajach znajdujących się pod wpływem tradycji angielskiej i amerykańskiej, drzewko ubiera się wcześniej.
Symbolika
Symbolika ozdób choinkowych, jak i samego drzewka, ma swe korzenie w tradycji ludowej, częściowo wyrosłej też na gruncie biblijnym:
-
Gwiazda Betlejemska
, którą umieszczano na szczycie drzewka od ubiegłego wieku, miała pomagać w powrotach do domu z dalekich stron.
- Oświetlenie choinki broniło dostępu złym mocom, a także odwrócić miało nieżyczliwe spojrzenia ludzi (zły urok). W chrześcijańskiej symbolice religijnej wskazywało natomiast na Chrystusa, który według tych wierzeń miał być światłem dla pogan.
-
Jabłka
zawieszane na gałązkach symbolizowały biblijny owoc, którym kuszeni byli Adam i Ewa. Później zastąpiono je małymi rajskimi jabłuszkami. Pierwotnie zapewnić miały zdrowie i urodę.
-
Orzechy
, zawijane w sreberka nieść miały dobrobyt i siłę.
- Papierowe łańcuchy przypominały o zniewoleniu grzechem, ale np. w okresach rozbiorów miały wymowę politycznych okowów. Zaś w ludowej tradycji niektórych regionów Polski uważano, że łańcuchy wzmacniają rodzinne więzi oraz chronią dom przed kłopotami.
- Dzwonki oznaczają dobre nowiny i radosne wydarzenia.
- Anioły mają opiekować się domem.
- Jemioła. Ten symbol przybył do nas z Anglii. Pod jemiołą całują się zakochani oraz skłócone ze sobą osoby. Pęk jemioły należy trzymać w domu do następnych świąt.
- Samo żywe drzewko stało się w chrześcijaństwie symbolem Chrystusa jako źródła życia.
Prezenty
Do dzisiaj, w wigilijny wieczór pod choinką znajdują się prezenty, przyniesione, w zależności od regionu, przez Aniołka, Dzieciątko, Gwiazdkę,
Gwiazdora
, Dziadka Mroza (ros. Дед мороз) lub
Świętego Mikołaja
. Jest to tradycja rzadko spotykana w innych krajach, gdzie, jeśli w ogóle jest taki zwyczaj, prezenty są ofiarowywane w
Boże Narodzenie
. W niektórych tradycjach samo drzewko bywa niespodzianką dla dzieci i gości.
Przypisy
- ↑ Katarzyna Smyk, Choinka w kulturze polskiej. Symbolika drzewka i ozdób, Universitas, Kraków 2009; Katarzyna Smyk, Treści symboliczne bożonarodzeniowej choinki,
http://www.kulturaludowa.pl/widok/191/473
- ↑
Biblia Tysiąclecia on-line, Iz:60,13
- ↑ R. Hryń- Kuśmierek, Zuzanna Śliwa, Encyklopedia tradycji polskich, podsiedlik - Raniowski i s-ka
- ↑
Agnieszka Krzemińska - Ukryte pod choinką, Polityka 22.12.2009
- ↑
Ratomir Wilkowski - Godowe Święto, czyli jak świętowali nasi słowiańscy pradziadowie, Wiadomości24 21.12.2009
- ↑
Jak przystrojona choinka stała się symbolem świąt - PAP, Nauka w Polsce
Zobacz też