Wrażenie – pierwotny i najbardziej podstawowy
proces poznawczy
człowieka.
Powstaje na skutek bezpośredniego działania
bodźców
ze świata zewnętrznego lub z wnętrza
organizmu
na zakończenia nerwowe (
receptory
), wywołując reakcję psychiczną.
Jeden obiekt może jednocześnie działać na kilka rodzajów
narządów zmysłowych
, przez co jednocześnie można odczuwać kilka rodzajów wrażeń.
Podstawowe cechy wrażeń
- charakter – rodzaj wrażenia,
- jakość – rodzaj wrażenia i to, na jaki narząd zmysłu oddziałuje,
- intensywność – wartość natężenia oddziaływania bodźca na narząd zmysłu,
- czas trwania – uzależniony od czasu oddziaływania danego bodźca na narząd zmysłu.
Możliwe jest jednoczesne odczuwanie różnych wrażeń, a wrażenia te wzajemnie na siebie oddziałują, najczęściej na zasadzie kontrastu wrażeń. Wyróżnia się:
- kontrast następczy (np. przy jedzeniu po słodkim cukierku kwaśnego jabłka, występuje wrażenie, że jest ono kwaśniejsze niż w rzeczywistości);
- kontrast współczesny (np. podczas patrzenia na szary obiekt umieszczony na czarnym tle, występuje wrażenie, że jest on jaśniejszy, niż gdyby był umieszczony na tle białym).
Z wrażeniami związane są takie pojęcia jak:
- próg podniety – minimalna odczuwalna intensywność wrażenia,
- próg różnicy – minimalna odczuwalna zmiana intensywności wrażenia,
- szczyt wrażenia – intensywność wrażenia, która bez względu na dalsze zwiększanie natężenia działającego bodźca nie ulegnie już zwiększeniu,
- rozpiętość wrażliwości – przestrzeń pomiędzy najsłabszym a najmocniejszym odczuwalnym natężeniem wrażenia,
-
zjawisko adaptacji wrażenia
– proces stępienia lub nawet całkowitego zaniku wrażliwości na działające bodźce.
Rodzaje wrażeń
Wzrokowe
Związane są z percepcją fal świetlnych wpadających do
oka
. W ich odbiorze istotną rolę spełnia
siatkówka
, która jest błoną oka wrażliwą na bodźce świetlne.
Elementy światłoczułe siatkówki
- pręciki: odbierają światło o małym natężeniu i nie reagują na różnicę kolorów
- czopki: reagują na światło o większym natężeniu i są wrażliwe na barwy
Pręciki i czopki przekazują impulsy do kory mózgowej. Promienie świetlne o różnej długości fali pobudzają różne układy receptorowe, a impulsy są rozpoznawane w mózgu i uświadamiane osobie spostrzegającej fale świetlne. Widzenie barw zależne jest od trzech rodzajów barwników znajdujących się w czopkach (niebieskiej, zielonej, czerwonej).
W odbiorze wrażeń wzrokowych występują dwa rodzaje zaburzeń:
- wadliwe lub całkowite nierozróżnianie barw: polega głównie na nieodróżnianiu kolorów zielonego od czerwonego i nazywa się
daltonizmem
,
- złudzenia optyczne: powstają na skutek niedokładnego spostrzeżenia przedmiotów lub zjawisk, zdarzeń, sytuacji.
Słuchowe
Związane są z odbiorem fal
dźwiękowych
docierających do
ucha
człowieka. Głównym narządem odbierającym te wrażenia jest narząd Cortiego, który składa się z trzech kosteczek słuchowych:
młoteczka
,
kowadełka
i
strzemiączka
. Pobudzone przez fale dźwiękowe
komórki nerwowe
słuchu przetwarzają je na impulsy nerwowe i przesyłają do różnych miejsc w
mózgu
, gdzie następuje proces uświadomienia sobie rodzaju i charakteru treści, dzięki rozróżnianiu
amplitudy
fal oraz ich
częstotliwości
.
Uszkodzenie słuchu nazywa się
głuchotą
. Wyróżnia się trzy podstawowe stopnie głuchoty: lekką, średnią i ciężką.
Smakowe
Związane są z chemiczną rejestracją ciał rozpuszczonych w
ślinie
w
jamie ustnej
. Organem odbiorczym tych wrażeń są brodawki smakowe rozmieszczone na całym
języku
, na podniebieniu miękkim, w tylnej części
gardła
oraz niektórych okolicach
przełyku
.
Węchowe
Węch, podobnie jak smak, należy do "zmysłów chemicznych", ściśle ze sobą powiązanych (wspólnie kształtujących tak zwaną "smakowitość"). Organem odbiorczym tych wrażeń jest nabłonek węchowy, mieszczący się w górnej części jamy nosowej. W błonie komórek nabłonka znajdują się częściowo specyficzne białka receptorowe (kilkaset rodzajów), których natura została poznana dzięki laureatom Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (
Linda Buck
i
Richard Axel
, 2004). Zawarte w powietrzu cząsteczki związków lotnych, z prądem powietrza dostają się jamy nosowej, a następnie dyfundują do szczeliny, w której znajduje się nabłonek węchowy. Pobudzają niektóre z komórek nabłonka, zawierające odpowiednie białka receptorowe, tworząc "mapę pobudzeń", charakterystyczną dla danego zapachu. Człowiek może rozpoznać po treningu nawet 10000 różnych zapachów. Jedna z zaproponowanych klasyfikacji tych wrażeń wyodrębnia wonie: aromatyczne, kwiatowe, piżmowe, czosnkowe, spalenizny, korzenne, wstrętne, obrzydliwe.
Zobacz też
zmysł węchu
.
Dotykowe
Odpowiedzialna za odbiór wrażeń dotykowych jest
skóra
, która ma liczne zakończenia nerwowe. Człowiek poprzez skórę odczuwa dotyk, nacisk, swędzenie, łechtanie, ból. Spełnia ona również rolę drugich płuc – wydziela produkty rozkładu białka w postaci potu oraz rolę "wabika" dla płci odmiennej. Wrażenia skórne wywołują w świadomości człowieka różnego rodzaju wyobrażenia (ostrości, gładkości, wilgotności, szorstkości, lepkości).
Termiczne
Źródłem bodźców termicznych są ciała o różnej temperaturze w granicach od −10 stopni Celsjusza do +70 stopni
Celsjusza
. Powierzchnia skóry ma specjalne punkty reagujące na ciepło i zimno. Człowiek poprzez skórę odczuwa gorąco, ciepło, zimno, chłód.
Stawowe
Wrażenia te odbierane są dzięki ciałkom dotykowym, rozmieszczonym w torebkach stawowych, okrywających nasze
stawy
(kolanowy, biodrowy, łokciowy, barkowy). Wrażenia stawowe dają człowiekowi możliwość dobrego orientowania się w ułożeniu swoich kończyn i całego ciała, zwłaszcza w ciemności.
Mięśniowe
Odpowiedzialne za odbiór tych wrażeń są zakończenia nerwowe znajdujące się w
ścięgnach
. Dzięki temu organowi potrafimy ocenić i porównywać różnego rodzaju ciężary i obciążenia, z którymi mamy do czynienia.
Równowagi ciała
Organem utrzymującym równowagę ciała jest organ znajdujący się w uchu wewnętrznym, zwany
błędnikiem błoniastym
. Składa się on z trzech przewodów półkolistych, woreczka i łagiewki. Komórki zmysłowe zakończone rzęskami (włoskami) poruszane są przez płyn zwany
endolimfą
. Ruchy głowy powodują przemieszczanie się endolimfy i poruszanie włosków komórek nerwowych. Powstające impulsy nerwowe stanowią podstawę pobudzenia odpowiedniego pola kodowania równowagi i uświadomienia położenia głowy i całego ciała.
Ustrojowe
Wrażenia ustrojowe odbierane są z wnętrza naszego
organizmu
dzięki rozmieszczonym organom odbiorczym i sygnałowym. Dzięki odbiorowi tych wrażeń poznajemy stan funkcjonalny naszego organizmu jako całości oraz różnego rodzaju dolegliwości: głód, apetyt, przesyt, nudności, zatrucie, duszność, senność, zaparcia, wrażenia seksualne.
Źródło
- Kazimierz Czarnecki, Zbigniew Marten Wybrane zagadnienia psychologii ogólnej i rozwojowej