Elementy morfotyczne krwi – upostaciowane składniki
krwi
, będące albo żywymi komórkami (leukocyty), wyspecjalizowanymi komórkami o ograniczonym metabolizmie (erytrocyty), bądź fragmentami komórek (trombocyty). Elementy morfotyczne krwi są wytwarzane w
układzie krwiotwórczym
, który obejmuje głównie
szpik kostny czerwony
, a także
węzły chłonne
,
śledzionę
,
migdałki
,
grasicę
. Muszą być stale wytwarzane; u człowieka długość ich życia wynosi od kilku godzin do kilku lat.
Wyróżnia się:
Erytrocyty
Krwinki czerwone, nazywane inaczej
erytrocytami
lub czerwonymi ciałkami, są to krwinki wytwarzane w szpiku kostnym czerwonym. Są grubości około 2 mikrometra i średnicy 7,5 mikrometra. Widziane z boku mają kształt biszkopta, co zwiększa ich powierzchnię. Przed wydostaniem się do krwi tracą
jądro komórkowe
. Żyją około 120 dni. Przez cały ten okres (120 dni) pełnią rolę "przenośnika"
gazów
w
krwi
, co możliwe jest dzięki zawartemu w nich barwnikowi-hemoglobinie. Erytrocyty transportują głównie
tlen
, który zabierają z
płuc
i przenoszą do narządów ciała, ale także
dwutlenek węgla
, który transportowany jest z komórek do płuc głównie w
osoczu
krwi. Po tym okresie niszczone są w tzn. układzie siateczkowośródbłonkowym, głównie w
śledzionie
. Następuje przy tym odłączenie części
hemoglobiny
zwanej hemem, oraz rozerwanie pierścienia hemowego, który zmienia się w biliwerdynę. U człowieka większość biliwerdyny przekształca się w bilirubinę, która razem z kwasem glukuronowym w
wątrobie
, zostaje sprzężona, a następnie wydzielona razem z
żółcią
poza ustrój. U mężczyzn liczba krwinek czerwonych w 1 mm3 krwi wynosi około 5,4 mln, a u kobiet około 4,8 mln. Każdego dnia ulega rozpadowi około 7,5 g hemoglobiny, tyle samo też jej powstaje.
Trombocyty
Płytki krwi nazywane są inaczej krwinkami płytkowymi lub
trombocytami
. Są to małe fragmenty
cytoplazmy
oderwane od wielkich komórek szpiku nazywanych megakariocytami. Długość ich średnicy wynosi od 2 do 4 mikrometrów. Biorą one udział w procesie krzepnięcia krwi-zawierają one duże ilości serotoniny, która obkurcza
naczynia krwionośne
. Krwinki te gromadzą się w miejscach uszkodzeń naczyń, gdzie "przyczepiają" się do uszkodzonej ściany naczyniowej, a następnie uwalniają serotoninę. Substancja ta powoduje lokalny skurcz ściany naczyniowej, co zmniejsza krwawienie. Zapoczątkowała ona tworzenia włókienek białkowych, czopując ranę. W utworzoną wcześniej "sieć" wpadają krwinki tworząc skrzep, który po wyschnięciu przemienia się w tzw. strup i umożliwia rozpoczęcie procesu odbudowy uszkodzonych tkanek. 1 mm3 krwi powinien zawierać około 300 000 płytek.
Leukocyty
Krwinki białe, nazywane są inaczej
leukocytami
. 1 mm³ krwi powinien zawierać około 4000-11000 leukocytów. Liczba ta stanowi tylko małą część ogólnych zasobów tych krwinek w ustroju. Duże zapasy ich są stale gromadzone w szpiku kostnym, śledzionie i
węzłach chłonnych
, skąd wyrzucane są do krwi pod wpływem odpowiedniego impulsu. Będąc w krwi mogą zwiększyć swą liczbę nawet dziesięciokrotnie. Po wpływem odpowiednich bodźców może także zwiększyć się wytwarzanie krwinek białych. Krwinki białe dzielą się pod względem wyglądu i budowy na kilka rodzajów: granulocyty, limfocyty i monocyty. Największą grupę stanowią granulocyty. Ich nazwa pochodzi od zawartości licznych ziarnistości w cytoplazmie. Można je podzielić na:
- obojętnochłonne;
- kwasochłonne;
- zasadochłonne.
Obojętnochłonne stanowią 50-70% wszystkich krwinek białych. Kwasochłonne stanowią 1-4%, a zasadochłonnych jest 0,4%. Jądro małych granulocytów jest w kształcie podkowy lub pałeczki. Potem, w miarę dojrzewania jądra, staje się wielopłatowe (segmentowane). Granulocyty wytwarzane są w szpiku kostnym. Komórki obojętnochłonne po "wejściu" do krwi przebywają w niej około 7 godzin, żyją około 30 godzin. Wiele z nich opuszcza ustrój przewodem pokarmowym. Granulocyty obojętnochłonne mogą przedostać się do tkanek, poprzez ścianę naczyń włosowatych. Ten samoistny proces nazywany jest diapedezą. następuje on pod wpływem pewnych związków chemicznych powstających w zakażonych tkankach. te granulocyty otaczają ciała obce (m.in. ciała obce) usiłując je zniszczyć. W ognisku zakażenia pojawia się płyn zwany
ropą
. Złożony on jest z milionów fagocytów. W przebiegu zakażenia ustroju bakteriami liczba granulocytów zwiększa się, ponieważ mobilizują się one do krwi poprzez czynnik zakaźny. Granulocyty dzielą się na:
- bazofil;
- neutrofil;
- eozynofil.
Duża ilość granulocytów we krwi zazwyczaj świadczy o infekcji bakteryjnej.
Limfocyty
Limfocyty są to komórki krwi wytwarzane głównie w węzłach chłonnych(limfatycznych) i grasicy. Stosunkowo mniejsza część wytwarzana jest w szpiku kostnym. Limfocyty zdolne są do wytwarzania przeciwciał, dlatego należą do komórek immunokompetentnych. Np. jeżeli do ustroju przedostanie się obce białko, co jest równoznaczne z wtargnięciem niebezpiecznych dla życia
drobnoustrojów
chorobotwórczych, następuje wówczas szereg reakcji obronnych, tzw. reakcji immunologicznych, które polegają na wytworzeniu substancji, które reagują z ciałem obcym, tak aby jak najszybciej zostało ono unieszkodliwione i wydalone z ustroju. Odróżnia się limfocyty małe i duże. Małe wyglądają prawie jak jądra komórkowe otoczone znikoma ilością cytoplazmy, a ich średnica wynosi od 6 do 10 mikrometrów. Limfocyty duże mają średnicę ok. 12-16 mikrometrów, jajowate jądro i nieco większą ilość cytoplazmy.
Monocyty
Monocyty są czynnymi fagocytami, podobnie jak granulocyty obojętnochłonne.
Zobacz też
Bibliografia
- Witold Sylwanowicz: Anatomia i fizjologia człowieka. Warszawa: Państ. Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1990. .