Kaszubi
KaszubiRodzina kaszubska na zjezdzie Kaszubów w
Łebie
w 2005 r. Język kaszubski w gminach Kaszubi (
nazwa własna
– Kaszëbi) –
zachodniosłowiańska
grupa etniczna
wywodząca się w prostej linii od
Pomorzan
zamieszkująca
Pomorze Gdańskie
i wschodnią część
Pomorza Zachodniego
. Dzielą się na wiele podgrup
etnograficznych
, zróżnicowanych językowo i kulturowo (Bylacy – Bëlôcë,
Gochy
– Gôchë, Józcy – Józcë lub Mucnicy – Mùcnicë, Krubanie – Krëbane, Lesacy – Lesôcë, Morzanie – Mòrzanie, Rybaki – Rëbôcë,
Zaboracy
– Zabòrôcë). Odrębną i izolowaną podgrupą (wymarłą w XX w.) byli
Słowińcy
. HistoriaMimo rozlicznych prób nie udało się dotąd dokładnie objaśnić etymologii i znaczenia nazwy Kaszubi (lud) oraz Kaszuby (terytorium). Obecnie najbardziej uznawaną jest teoria, w myśl której nazwa jest tak archaiczna jak
Lucicy
,
Wieleci
oraz
Obodryci
, a została wykształcona przez
Słowian
na określenie plemion słowiańskich osiadłych w czasie wędrówek ludów wzdłuż południowego brzegu
Morza Bałtyckiego
od
Wisły
na wschodzie poza
Odrę
na zachodzie. Nazwa ta w źródłach pisanych pojawia się dopiero w XIII wieku. Na światło dzienne wydobył ją
zakon dominikanów
, który na tych terenach utworzył jednostkę terytorialną zwaną kontratą kaszubską, rozciągającą się od
Słupska
, a zapewne też
Tczewa
i
Gdańska
na wschodzie po
Greifswald
i
Pasewalk
na zachodzie. Dla dominikanów w XIII-XV w. nazwa Kaszuby wiązała się głównie z
Pomorzem Zachodnim
. Wynikało to m.in. z faktu, iż
książęta wschodniopomorscy
nigdy nie tytułowali się książętami Kaszub lub Kaszubów (w XIII wieku nadawali sobie tytuł dux Pomeraniae). Zakon tę nazwę ludową wprowadził do swojej, a następnie papieskiej kancelarii, przez co zyskała ona rangę urzędową i międzynarodową[3]. Inaczej było z książętami Pomorza Zachodniego. Tutaj pierwszy raz nazwa określająca plemię kaszubskie wystąpiła
19 marca
1238
r. w
bulli
wydanej przez
papieża
Grzegorza IX
, w której
książę
szczeciński
Bogusław I
jest tytułowany księciem Kaszub. Bulla ta potwierdzała nadanie przez księcia Bogusława I posiadłości koło
Stargardu Szczecińskiego
na rzecz
zakonu
joannitów
(w celu upamiętnienia tej daty od kilku lat na Pomorzu obchodzony jest Dzień Jedności Kaszubów)[3].
Barnim I
w latach
1249
-
1253
polecił wykonać dla siebie pieczęć z napisem w otoku: Sigillum Barnym ilustris ducis Slauorum et Cassubie (pieczęć Barnima księcia Słowian i Kaszub). Natomiast w
1267
r. do swego tradycyjnego tytułu dei gratia dux Slavorum (książę Słowian) dodał et Cassubie (i Kaszub). Identycznymi pieczęciami i tytułami posługiwali się jego synowie, książęta
Bogusław IV
(
1278
-
1309
) i
Otton III
(
1295
-
1344
), którzy w
1295
r. podzielili między siebie
Pomorze Zachodnie
[3]. W ciągu pierwszych 50 lat używania nazwy '
Kaszuby
' w tytulaturze władców Pomorza Zachodniego przeważał zwrot dux Slauorum et Cassubie (książę Słowian i Kaszub). Dopiero książę
Barnim III
(
1320
-
1368
) tytułował się dux Cassuborum (książę Kaszubów). Jak widać, w książęcej tytulaturze nazwa ta w pierwszej kolejności oznaczała ludzi (wspólnotę plemienną), a dopiero potem ich miejsce zamieszkania[4]. W
średniowieczu
bardzo często mieszkańców
Pomorza Zachodniego
określano mianem Kaszubów, są tego ślady w Rocznikach Kapituły Poznańskiej,
Rocznikach Traski
oraz Rocznikach Kołbackich, nazwa ta rozciągała się nie tylko na ludność pochodzenia słowiańskiego, ale też niemieckiego. Z czasem dostrzec można, iż zasięg terytorialny nazwy Kaszuby i ludności słowiańskiej był zmienny w czasie. Spowodowane to było wielowiekowymi procesami przemian społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturalnych i religijnych[4]. W czasie drugiej wojny światowej Niemcy starali się
germanizować
Kaszubów zmuszając ich do podpisywania
Volkslisty
.
Heinrich Himmler
w swoich "myślach o traktowaniu obcoplemiennych na wschodzie" pisał "W ciągu niewielu lat - wyobrażam sobie, w ciągu 4 do 5 lat - np. pojecie Kaszubów musi się stać nieznane, ponieważ wówczas kaszubskiego narodu już nie będzie (odnosi się to szczególnie do
Prus Zachodnich
)."[5] Kaszubi dzisiajObecnie Kaszubi zamieszkują w powiatach
województwa pomorskiego
:
puckim
,
wejherowskim
,
kartuskim
,
lęborskim
,
bytowskim
,
kościerskim
, północnej części
chojnickiego
oraz wschodniej części
słupskiego
. W pow. lęborskim, bytowskim i słupskim osadnictwo to ma w przeważającej mierze charakter wtórny – po
II wojnie światowej
Kaszubi zasiedlili tereny swojego pierwotnego osadnictwa po wysiedleniu stamtąd ludności niemieckiej przez władze
PRL
. Największe kaszubskie
diaspory
to
Niemcy
,
Kanada
,
Stany Zjednoczone
. Dziewczyna w kaszubskim stroju ludowym podczas podróży na Zjazd Kaszubów w
Łebie
(
2005
). Kaszubi stanowią typową ludność pogranicza, która w ciągu wielu wieków żyła na terytorium zmieniającym przynależność państwową. Wielu z nich uległo germanizacji lub asymilacji z resztą narodu polskiego, proces ten miał charakter przymusowy lub naturalny. Wielu znanych wojskowych pruskich i niemieckich miało pochodzenie kaszubskie, ale nie poczuwało się do związków z rodzimą kulturą lub ulegały one całkowitemu zerwaniu w następnym pokoleniu. Z tego powodu trudno dokładnie zdefiniować, którą z postaci historycznych wolno uznać za Kaszuba, a którą za Niemca lub Polaka pochodzenia kaszubskiego. Część Kaszubów zachowała własną kulturę i język. Współcześnie w socjologii i historii dominuje pogląd, że Kaszubi stanowią
grupę etniczną
narodu polskiego
. Zdecydowana większość Kaszubów posiada podwójną identyfikację – narodową polską i etniczną kaszubską. Wielu polskich działaczy narodowych na Pomorzu w okresie zaborów oraz członków podziemia niepodległościowego w czasie okupacji było pochodzenia kaszubskiego. W
spisie powszechnym z 2002 r.
5062 obywateli polskich zadeklarowało narodowość kaszubską[6]. Jest to ok. 1% całej społeczności kaszubskiej. Rzeczpospolita Polska nie uznaje tych deklaracji za wiążące (podobnie w przypadku Ślązaków), stąd Kaszubi nie znaleźli się na oficjalnej liście mniejszości narodowych sporządzonej przez
MSWiA
. Co ciekawe, w tym samym spisie powszechnym język kaszubski zadeklarowało 52665 osób. Kaszubski ruch narodowy, choć nie należy do głównego nurtu w ruchu kaszubsko-pomorskim, ma jednak długoletnią tradycję. Za odrębny naród słowiański uważał Kaszubów zasłużony dla
literatury kaszubskiej
Florian Ceynowa
[7], w okresie międzywojennym jego myśl kontynuowali działacze z kręgu tzw.
Zrzeszeńców
, którzy w PRL byli represjonowani przez
UB
, a następnie
SB
i zepchnięci na margines działalności publicznej. Po
1989
tę samą myśl w ruchu kaszubskim reprezentowało pismo
Tatczëzna
, obecnie zaś Kaszëbskô Òdroda. Z powodu odmienności językowej Kaszubi byli już przez
sanację
posądzani o
separatyzm
, tj. chęć oderwania od
Polski
części jej terytorium[8]. Oskarżenia te nie miały pokrycia w rzeczywistości, w okresie PRL służyły antagonizowaniu Kaszubów z pozostałą ludnością Polski i przybierały na sile w okresie kolejnych kryzysów politycznych, np. w
1968
i
1970
. Współcześnie nawet najbardziej radykalny nurt w ruchu kaszubskim – narodowy – nie kwestionuje historycznych związków Kaszubów z Polską, zaś swoje postulaty ogranicza do troski o rozwój ojczystego języka, kultury oraz dbałości o własną tradycję historyczną. Dziś coraz powszechniej uważa się mowę Kaszubów za samodzielny
język kaszubski
zaliczany do języków zachodniosłowiańskich. Są jednak badacze (głównie polscy
dialektolodzy
), którzy nadal klasyfikują go jako jeden z pięciu
dialektów języka polskiego
. Polskie prawo przyznało językowi kaszubskiemu, jako jedynemu w Polsce, status języka regionalnego[9]. Młodzież, zdająca nową maturę, może ją zdawać posługując się językiem kaszubskim. Niektórzy Kaszubi (historyczni i współcześni) Badacze Kaszubów, ich języka, kultury materialnej MediaKaszubi posiadają swoje programy emitowane raz w tygodniu w
TVP Gdańsk
w
języku kaszubskim
takie jak
Rodnô zemia
i
Tedë jo
.
Radio Kaszëbë
jest nadawane w
języku kaszubskim
.
Polskie Radio Gdańsk
nadaje 2 audycje w
języku kaszubskim
Klëka 4 razy w tygodniu od 22:40 do 23:05, a w Poniedziałek do 23:00 i Magazyn Kaszubski raz w tygodniu. Zobacz teżPrzypisy- ↑ Wyniki spisu z 2002 roku wskazują, że w ogólnej liczbie ludności Polski wynoszącej wówczas 38 230,1 tys. – 36 983,7 tys., czyli 96,74% osób zadeklarowało swoją narodowość jako polską
[1]
.
- ↑
Polacy w Kanadzie
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 172
- ↑ 4,0 4,1 Pomorze Zachodnie w tysiącleciu: praca zbiorowa, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie, s. 173
- ↑ GKBZH, Proces norymberski, nr 11 (Aussenministerium), T.56, dok. NO-1881, za "Okupacja i ruch oporu w dzienniku Hansa Franka 1939-1945" Książka i Wiedza, Warszawa 1972
- ↑ Ludność według narodowości, płci oraz miejsca zamieszkania w 2002 r.. W:
Wyniki Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2002
. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 2008-07-15.
- ↑ Później zmienił opinię, wygłosił zdanie "Każdy Kaszub to Polak, ale nie każdy Polak jest Kaszubem"
- ↑
Oskarżeni o separatyzm. Działania tajnych służb PRL wobec działaczy kaszubskich w latach 1945–1970
, naszekaszuby.pl, [dostęp 09.06.2009]
- ↑ USTAWA z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym
Wybrana bibliografia- Janusz Kutta, Druga Rzeczpospolita i Kaszubi. 1920–1939,
Bydgoszcz
2003
,
-
Gerard Labuda
, Kaszubi i ich dzieje,
Gdańsk
: Oficyna Czec,
1996
, .
-
Gerard Labuda
, Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2006, ss. 535,
- Cezary Obracht-Prondzyński, Kaszubi. Między dyskryminacją a regionalną podmiotowością,
Gdańsk
:
Instytut Kaszubski
,
Uniwersytet Gdański
,
2002
, oraz .
- Cezary Obracht-Prondzyński, Kaszubi dzisiaj : kultura, język, tożsamość;
Gdańsk
: Instytut Kaszubski, 2007
- Pomorze – Mała ojczyzna Kaszubów, Praca zbiorowa,
Gdańsk
2000
,
Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie
,
Instytut Kaszubski
,
-
Rzeczpospolita Obojga Narodów, "Nowe Państwo" nr 8/2003
– artykuł
Jacka Borkowicza
poświęcony fenomenowi odradzania się kaszubskiej tożsamości narodowej
-
"Mamy prawo być narodem", "Nowe Państwo" nr 2/2004
– wywiad
Andrzeja Talagi
z wiceprezesem
Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego
Arturem Jabłońskim
- Catering dziedzictwa kulturowego? Kaszubi i Kaszuby w oczach etnologów, Praca zbiorowa red. Paweł Kalinowski,
Gdynia
2006
, Wydawnictwo Region,
- Kaszubi: monografia socjologiczna, Praca zbiorowa red. Marek Latoszek,
Rzeszów
1990
, wyd. Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa, Oddział Rzeszów.
- "Pomorze Zachodnie w tysiącleciu" : praca zbiorowa /, pod red. Pawła Bartnika i Kazimierza Kozłowskiego ; Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Szczecinie, Kuratorium Oświaty w Szczecinie, Urząd Miejski w Szczecinie.. Szczecin: Wydawnictwo Archiwum Państwowego "Dokument" w Szczecinie, 2000. . (
pol.
)
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Kaszubi":
Gerard Labuda
Gdańsk 1986,Studia nad początkami państwa polskiego (t. 1-2, 1987-88),Pierwsze państwo polskie, Kraków 1989,Kaszubi i ich dzieje, Gdańsk 1996, Święty Stanisław Biskup Krakowski, Patron Polski, ...
Pojezierze Kaszubskie
dużej mierze przez Kaszubów, stąd nazwa. Ze względu jednak na to, że Kaszubi zamieszkują również sąsiednie mezoregiony używana jest alternatywna nazwa pojezierze Kartuskie.Spis treści1 ...
Kaszub
...
Powiat wejherowski
...
Germanizacja
w Dzienniku Hansa Franka 1939-1945" Książka i Wiedza, Warszawa 1972↑ Cezary Obracht-Prondzyński "Kaszubi. Między dyskryminacją a regionalną podmiotowością", Gdańsk 2002↑ Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte 1957, ...
1817
...
Wolne Miasto Gdańsk
...
Günter Grass
...
Kaszubi
KaszëbiNazwa polskaKaszubiPopulacjaok. 80.000Rejon
Polska
:70.000Kanada
Kanada
:10.000 (2001)głównie
Kaszuby
Język
kaszubski
,
polski
Religia
rzymski katolicyzm
Grupa
Polacy
(
Pomorzanie
)Rodzina kaszubska na zjezdzie Kaszubów w
Łebie
...
Tadeusz Lehr-Spławiński
Polaków w Galicji Wschodniej, O pochodzeniu i praojczyźnie Słowian, a jako współautor Kaszubi : kultura ludowa i język. Członek
PAU
,
PAN
, Instytutu Słowiańskiego w Pradze, ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kaszubi":
236. Charakterystyka regionów geograficznych. Pobrzeże Kaszubskie (plansza 9)
międzywojennym i rozbudowane zostało po II wojnie światowej. Ludnością autochtoniczną Pobrzeża są Kaszubi (potomkowie Pomorzan), stanowiący większość mieszkańców powiatów wejherowskiego i puckiego.
...
218. Struktura narodowościowa i etniczna Polski (plansza 11)
...
209. Struktura narodowościowa Polski. Grupy etniczne i mniejszości narodowe (plansza 4)
...
|