Rzeka
Orzyc
w Makowie Maz.
Maków Mazowiecki (do 1928 Maków nad Orzycem[1]) –
miasto
powiatowe
w
województwie mazowieckim
położone nad
rzeką
Orzyc
, o powierzchni 10,3
km²
, 77 km na północ od
Warszawy
. Znajduje się na skrzyżowaniu
drogi krajowej nr 60
z
drogą krajową nr 57
, trasą turystyczną z Warszawy na
Pojezierze Mazurskie
.
W mieście znajduje się
zalew
o powierzchni 17 ha, który stwarza wszechstronne możliwości wypoczynku, uprawiania
sportów wodnych
, turystyki i wędkarstwa. W 2010 roku sanepid wydał pozytywną opinię o przydatności wody do kąpieli w makowskim zbiorniku.
Demografia
Historia
Maków uzyskał prawa miejskie w
1421
od mazowieckiego
księcia
Janusza I Starszego
, ale jako
osada
istniał już dużo wcześniej[]. W
XVII wieku
nastąpił upadek miasta. Spowodował to wielki
pożar
w
1620
. Prace przy odbudowie postępowały bardzo powoli. Następny pożar w
1787
zniszczył połowę miasta. W tym czasie Maków znalazł się pod
zaborem pruskim
. Miasto należało w swojej historii do kilku różnych okręgów, m.in.
Księstwa Warszawskiego
, potem do okręgu płockiego i łomżyńskiego. W mieście rozwijały się powoli różne rzemiosła. Powstały
garbarnie
,
browar
i wytwórnia
miodu pitnego
. W czasie
wojen napoleońskich
wojska francuskie w kościele pod wezwaniem Bożego Ciała urządziłu młyn połączony z piekarnią oraz stajnie. Świadectwem tej obecności jest koło młyńskie wmurowane w ścianę kościoła tuż przy wejściu do zakrystii.
W trakcie
wojny polsko-bolszewickiej
linią
Orzyca
przebiegała przez kilka dni linia frontu. W okresie międzywojennym w Makowie zamieszkiwało wielu
Żydów
(ok. 3000 osób na 7 tys. mieszkańców). Zajmowali się oni przede wszystkim handlem i rzemiosłem. Jedyne źródło energii elektrycznej dla zamożniejszym mieszkańców miasta stanowiła elektrownia wodna na Orzycu. Jej pozostałości, w postaci progu spiętrzającego wodę, można oglądać z kładki pieszej przez rzekę. W rękach żydowskich przedsiębiorców znajdowały się m.in. 3
młyny
na terenie Makowa. Zagładę tej społeczności przyniosła
II wojna światowa
. Najpierw
hitlerowcy
utworzyli
getto
w kwartale ulic: Przasnyska, północna krawędź Rynku, rzeka Orzyc, teren obecnego dworca
PKS
.
W
1942
na rozkaz władz okupacyjnych miejscowi rolnicy zmuszeni zostali do podstawienia zaprzęgów konnych na teren getta i wywiezienia, pod strażą, pozostałych przy życiu Żydów na stację kolejową do Mławy. Stamtąd wywiezieni oni zostali do
obozów zagłady
.
Macewy
z dwóch istniejących w mieście żydowskich cmentarzy Niemcy wykorzystali jako
krawężniki
. Jeszcze wiele lat po wojnie część z nich poniewierała się rozrzucona po mieście.
W
1986
zebrano je i zbudowano
lapidarium
. Znajduje się ono na terenie dworca PKS, gdzie istniał stary cmentarz. W
1897
w mieście powstał drugi cmentarz żydowski. Znajdował się on na terenie nieistniejących już zakładów ZREMB, przylegając do ulicy Ciechanowskiej.
Brutalnemu terrorowi podlegała także ludność polska.
Kara śmierci
groziła za samowolne zabicie
świniaka
, za niezejście z chodnika przed nadchodzącym Niemcem, a w niektórych okresach okupacji nawet za posiadanie
psa
(w ten sposób
narodowi socjaliści
walczyli z epidemią
wścieklizny
).
Zabronione było zawieranie
małżeństw
przez kobiety poniżej 25., a mężczyzn – 28. roku życia. Lepsze domy i gospodarstwa rolne były zajmowane wprost przez Niemców, z całym znajdującym się w nich majątkiem, dając Polakom kilka minut na wyprowadzkę donikąd. Przy użyciu ciężkiego sprzętu hitlerowcy zrównali z ziemią cmentarz
rzymskokatolicki
przy ulicy Moniuszki i urządzili w tym miejscu park. Wzdłuż Orzyca urządzili żwirową alejkę spacerową, z ławkami i młodymi drzewkami, po której chodzić mogli wyłącznie Niemcy. Wszelkie próby czynnego oporu były kolejnym pretekstem do masowych rozstrzeliwań. W tych warunkach ruch oporu musiał przybrać bardziej zakamuflowane formy. Jedną z nich było wsypywanie do kieszeni płaszczy należących do Niemców proszku z
bakteriami
gruźlicy
lub
tyfusu
. Miejscowy aparat okupacyjny składał się w większości z
volksdeutschy
, przedstawicieli lokalnej mniejszości niemieckiej zamieszkującej tereny północnego
Mazowsza
. W jakimś sensie pomagało to zdobywać broń. Pijanych Niemców, jeżeli tacy nieopatrznie zapuścili się poza zamieszkane przez nich okolice, zabijano, zabierano broń, ukrywano ciało, a do władz wysyłano list, w którym pisano, iż dany hitlerowiec przeszedł na stronę partyzantów. W ten sposób unikano zemsty ze strony Niemców. W zamyśle okupantów Maków miał zostać zasiedlony przez Niemców. W tym celu, siłami polskich niewolników, wybudowali oni wzdłuż ulicy Mickiewicza rząd bloków mieszkalnych a nawet doprowadzili do nich z Ciechanowa prąd. Niekorzystny przebieg wojny nie pozwolił im jednak na pełne zasiedlenie budynków.
W czasie zdobywania miasta
14 stycznia
1945
zniszczono 90% zabudowań. Tereny na wschód od miasta i samo miasto zostały silnie
zaminowane
. Wycofując się, poza klasycznymi minami zakopanymi w ziemi, Niemieccy
saperzy
pozostawiali także miny-pułapki wymierzone przeciwko ludności cywilnej, szczególnie dzieciom. Ładunki wybuchowe zamontowane były np. pod porzuconymi celowo zabawkami, przyborami do pisania, butami i eksplodowały przy próbie podniesienia.
Mało zbadanym fragmentem historii Makowa jest okres lat 1945–1989. Rok po wojnie liczba mieszkańców wynosiła ok. 3000. Na terenie powiatu makowskiego działały po wojnie organizacje niepodległościowe. Świadectwem ich aktywności była chociażby tablica pamiątkowa wmurowana przy Komendzie Powiatowej Policji w Makowie z nazwiskami funkcjonariuszy MO i UB poległych w walkach z tzw. "reakcyjnym podziemiem", zdemontowana w
2006
. W pierwszych powojennych latach w dawnej siedzibie Urzędu Miasta przy ulicy Moniuszki znajdowała się siedziba UB, a w jej piwnicach ciężkie więzienie. W końcu lat dziewięćdziesiątych powstało kilka zakładów produkcyjnych, m.in. w 2003
Dr. Oetker
.
Dni Makowa
Co roku w mieście w czerwcu odbywają się Dni Makowa. Organizowane są wtedy koncerty i wesołe miasteczka. Z okazji Dni Makowa w mieście gościły takie gwiazdy:
- Szymon Wydra & Carpe Diem
- Łzy
- Doda
- Akcent
- Robert Janowski
- Marcin Rozynek
- Golec uOrkiestra
- Trubadurzy
- Kombi
- Lombard
Życie religijne
Kościoły
rzymskokatolickie
protestanckie
Cmentarze
rzymskokatolickie
- Cmentarz parafialny,
- Stary Cmentarz Chrześcijański
wojskowe
- Cmentarz Żołnierzy Armii Radzieckiej
Zlokalizowany jest w południowo-wschodniej części miasta. Należy do największych w Polsce. Jego powierzchnia zajmuje 3,1 ha. Spoczywa na nim obecnie 15549 żołnierzy w 614 mogiłach zbiorowych i 50 pojedynczych mogiłach oficerów, którzy zginęli w 1944 – 1945 na terenie powiatów: makowskiego, przasnyskiego i częściowo ostrowskiego. Ekshumacji zwłok dokonano w
1950
r. Ostatnią ofiarę wojny znaleziono niedaleko Krzyżew-Borowych i pochowano w 2008 r.
żydowskie
Pomniki
- Pomnik Chwały Poległym Saperom,
- Pomnik w hołdzie nauczycielom miasta i powiatu pomordowanym i umęczonym w obronie mowy ojczystej,
- Pomnik Ofiar II Wojny Światowej,
- Lapidarium poświęcone pamięci makowskich Żydów, poległych w czasie okupacji hitlerowskiej,
- Pomnik poświęcony żołnierzom poległym w latach 1914 – 1920 w walkach o odzyskanie niepodległości,
- Obelisk upamiętniający 550. rocznicę uzyskania praw miejskich przez Maków
Ważniejsze obiekty
- Urząd Miasta
- Fabryka Elementów Złącznych MGT Bolt
- Fabryka Dr. Oetker
- Mieszalnia pasz Dossche
- Stadion Miejski
- Hala Sportowa im. Władysława Pomaskiego przy ZS nr 2
Gospodarka
Ośrodek usługowy i przemysłowy. W mieście znajduje się zakład produkcyjny
Dr. Oetker
oraz dwa niewielkie tartaki. Jest również fabryka elementów złącznych M.G.T BOLT. Głównie przemysł spożywczy, odzieżowy i urządzeń elektrotechnicznych.
Banki
Sklepy wielkopowierzchniowe
Małe i średnie Centra Handlowe
- Milea + inne sklepy zamieszczone w budynku Milei.
-
Tesco
+ inne sklepy zmieszczone w budynku (powstający)
Zakłady przemysłowe
- Dossche – ul. Przemysłowa → jeden z zakładów koncernu produkującego pasze dla zwierząt.
- Dr. Oetker – ul. Przasnyska → jeden z zakładów niemieckiego koncernu w którym wytwarzane są produkty mleczarskie. Wcześniej zakład spółki Onken-Andex.
- MGT Bolt – ul. Przasnyska → producent części dla przemysłu motoryzacyjnego (Isuzu Motors Polska, Zaset), podzespołów dla GE. Część produkcji wykonywana jest na tokarkach CNC marki Hass, np. specjalne śruby.
- SZiZ (Spółdzielnia Zaopatrzenia i Zbytu) – ul. Spółdzielcza → firma zajmująca się produkcją chleba (piekarnia), sprzedażą węgla, sprzedażą części zamiennych do maszyn rolniczych i ciągników. Posiadająca dużą bazę lokalową, którą wynajmuje na lokale handlowe i biurowe.
Media
Prasa
- Kurier Makowski
- Tygodnik Ostrołęcki (wydanie makowskie)
- Nowy Tygodnik Makowski*
Edukacja
Szkoły podstawowe
- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Władysława Broniewskiego → ul. Sportowa 9
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Jana Kochanowskiego → ul. Gen. Pułaskiego 15
- Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy (dawna Szkoła nr 3) → ul. Mickiewicza 39A
Gimnazja
ul. Sportowa 9
ul. Gen. Pułaskiego 15
- Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy (dawna Szkoła nr 3)
ul. Mickiewicza 39A
Szkoły ponadgimnazjalne
- Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie
ul. Mikołaja Kopernika 6
- Zespół Szkół im. Żołnierzy Armii Krajowej
ul. Adama Mickiewicza 39
Szkoły policealne
- Policealne Studium Zawodowe Ochrony Osób i Mienia "VIP"
ul.Adama Mickiewicza 39B
Kultura
Biblioteki
- Miejska Biblioteka Publiczna w Makowie Mazowieckim ul. Moniuszki 6
- Filia nr 1, ul. Sportowa 11
Domy i ośrodki kultury
- Miejski Dom Kultury ul. Stanisława Moniuszki
- Osiedlowy Dom Kultury ul. Mikołaja Kopernika 24
Stowarzyszenia regionalne
Kultura niezależna
- Ancient Desire,
- Basium Camoris,
- Miejska Orkiestra Dęta,
- Teatr Tańca z Ogniem "Mantra"
- Grupa taneczna Planet Step Squad
- Grupa Tańca z Ogniem "Virtus"
Transport
Transport drogowy
Znaczący węzeł drogowy. Przez miasto przebiegają dwie drogi krajowe i droga wojewódzka:
60
Łęczyca
–
Płock
–
Ostrów Mazowiecka
,
57
Bartoszyce
–
Szczytno
–
Pułtusk
626
Maków Mazowiecki –
Nowa Wieś
Odległości drogowe od wybranych miast:
- Ciechanów – 37 km;
- Ostrołęka – 48 km;
- Ostrów Mazowiecka – 57 km;
- Przasnysz – 25 km;
- Pułtusk – 20 km;
- Warszawa – 81 km.
- Sypniewo – 21 km
- Nowy Jork – 6 836,29 km (linia prosta)
Osiedla
- os. 1 Maja
- os. Ciechanowska,
- os. Grabówka (w latach 1939-45 Getto),
- os. Grzanka,
- os. Królów Polskich,
- os. Pomowskie,
- os. Polna,
- os. Południe
- os. Rzemiosła.
Sport
W mieście swą siedzibę ma klub piłkarski MKS Makowianka. Aktualnie występuje w
klasie okręgowej
, w grupie ostrołęcko-ciechanowskiej.
- Pełna nazwa: Miejski Klub Sportowy Makowianka
- Adres: ul. Sportowa 5, 06-200 Maków Mazowiecki
- Stadion: Stadion w Makowie Mazowieckim
- pojemność: 1200
- oświetlenie: brak
- Prezes: Jarosław Piątek
- Trener: Witold Obłudka
W drużynie grali m.in.: Tony Uzoma Chukwuemeka, Kamil Majkowski, Rafał Majkowski, Krzysztof Napiórkowski
- Pełna nazwa: Stowarzyszenie Sportów Siłowych "START"
- Adres: ul. Ciechanowska 44, 06-200 Maków Mazowiecki
- Prezes: Ireneusz Pepłowski
- Trener: Ireneusz Pepłowski
- UKS "Mak"
- UKS "Dwójka"
- PUKS Albert
Ludzie
Ludzie urodzeni w Makowie Mazowieckim
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Publikacje
Maków Mazowiecki i ziemia makowska, redakcja naukowa Anna Słoniowa, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984.
Przypisy