Człowiekowate
CzłowiekowateCzłowiekowate, hominidy (Hominidae) –
rodzina
ssaków
naczelnych
obejmująca największe wśród naczelnych gatunki wykazujące dużą inteligencję, skłonność do przyjmowania spionizowanej, dwunożnej postawy oraz zdolność do wytwarzania i używania narzędzi.
Gatunkiem typowym
rodziny jest Homo sapiens Linnaeus, 1758. Najstarszy znany z zapisów kopalnych hominid
Sahelanthropus
tchadensis pochodzi z
miocenu
, 7 mln lat temu. Historia klasyfikacjiKryteria klasyfikowania gatunków do rodziny Hominidae są kontrowersyjne[2]. Przez wiele lat za główne kryteria odróżniające ludzi od małp przyjmowano
dwunożność
, różnie rozumianą
inteligencję
, zdolność do wytwarzania narzędzi,
mowy
i
kultury
. Niedostateczna wiedza o
ekologii
i
etologii
poszczególnych gatunków małp powodowała, że w historii
taksonomii zwierząt
ścierały się dwa poglądy. - Według pierwszego, konserwatywnego poglądu podkreślającego szczególną pozycję człowieka w przyrodzie, do człowiekowatych zaliczany był tylko człowiek i blisko z nim spokrewnione gatunki wymarłe. Pozostałe wielkie małpy wraz z
gibonami
zaliczano do rodziny Pongidae rozumianej jako małpy człekokształtne, dawniej zwane ludomałpami[3].
- Drugi pogląd opierający się na wynikach badań molekularnych uznaje bliskie pokrewieństwo człowieka ze współcześnie żyjącymi gatunkami wielkich małp naczelnych:
orangutana
,
szympansa
i
goryla
– i wraz z człowiekiem (współczesnym i jego wymarłymi formami) klasyfikuje je w rodzinie człowiekowatych[4]. Badania wykazują, że pokrewieństwo pomiędzy tymi gatunkami człowiekowatych jest znacznie bliższe niż pomiędzy którymkolwiek z nich a innymi gatunkami naczelnych.
CharakterystykaCzłowiekowate są dużymi
ssakami
lądowymi. Najmniejsze
bonobo
ważą 30–60 kg, a największe osobniki
goryli
zachodnich
osiągają do 275 kg masy ciała. Od pozostałych
człekokształtnych
odróżnia je skłonność do przyjmowania postawy wyprostowanej (pionowej) i dwunożnej lokomocji, długotrwały rozwój osobniczy, a przede wszystkim znacznie bardziej rozwinięty
mózg
. Ciało człowiekowatych jest masywne, z dobrze rozwiniętymi
ramionami
i
barkami
, których budowa umożliwia zawieszanie się na gałęziach. Większość gatunków (poza człowiekiem) dobrze się wspina po drzewach, ale jedynie
orangutan
prowadzi w pełni nadrzewny tryb życia. Spionizowana postawa wymusiła szereg modyfikacji szkieletu, głównie esowaty kształt
kręgosłupa
, wydłużenie tylnych kończyn, przekształcenie
miednicy
, zmianę funkcji
rąk
.
Kciuk
i
paluch
są przeciwstawne (z wyjątkiem człowieka, u którego paluch utracił przeciwstawność, przez co palce
stopy
straciły pierwotną chwytność). Wszystkie
palce
są zakończone płaskimi
paznokciami
. Żaden z gatunków człowiekowatych nie ma ogona ani nagniotów pośladkowych, wszystkie natomiast mają dużą puszkę mózgową. Najważniejszymi zmysłami człowiekowatych są
wzrok
i
słuch
.
Oczy
przesunięte na przednią część głowy umożliwiają
widzenie stereoskopowe
. Pomiędzy
samcem
a
samicą
większości człowiekowatych wyraźnie zaznaczony jest
dymorfizm płciowy
. Np. u goryli samce są znacznie większe i masywniejsze od samic, i w grupie jest zwykle jeden dominujący samiec, wokół którego skupionych jest kilka samic. Jest to cecha odróżniająca gatunki należące do człowiekowatych od
człowieka
. Nie występuje ona u szympansów, natomiast w trakcie wykopalisk w 2007 r. w Ileret w
Kenii
odkryto ją u hominida homo erectus, uznawanego do tej pory za najbliższego ludziom[5][6]. U samic występuje
menstruacja
. Człowiekowate są
wszystkożerne
, żywią się głównie owocami i liśćmi, niektóre również
owadami
, a szympansy i ludzie – także mięsem upolowanych przez siebie dużych kręgowców. Wszyscy przedstawiciele rodziny wyróżniają się wśród naczelnych złożonością zachowań socjalnych. Żyją w grupach rodzinnych, budują gniazda.
Ciąża
trwa 8-9 miesięcy. Samice rodzą zazwyczaj jedno młode, rzadko więcej. Nowo narodzony osobnik jest bezradny, nieprzystosowany do samodzielnego życia i przez długi okres wymaga opieki matki. Umiejętność wytwarzania narzędzi – do niedawna przypisywana wyłącznie człowiekowi – została potwierdzona badaniami terenowymi u przedstawicieli wszystkich współcześnie żyjących wielkich małp. SystematykaW rodzinie człowiekowatych wyróżniane są podrodziny
Ponginae
i
Homininae
. (Według niektórych systematyków do rodziny człowiekowatych należy zaliczyć cztery podrodziny:
Ponginae
, Gorillinae, Paninae i
Homininae
[7]). Do pierwszej zaliczany jest tylko jeden
rodzaj
–
orangutan
, do drugiej pozostałe 3 rodzaje żyjące współcześnie i kilka wymarłych. Do żyjących współcześnie zaliczono
szympansa
,
goryla
i
człowieka
. Wszystkie wymienione rodzaje były wcześniej klasyfikowane w randze gatunków. Badania wykazały jednak istotne różnice pomiędzy populacjami każdego z nich, co doprowadziło do rewizji systematycznej, w wyniku której obecnie wyróżnia się po dwa gatunki orangutanów, goryli i szympansów, natomiast klasyfikacja gatunków z rodzaju Homo nie została jednoznacznie ustalona. Przypisy- ↑
Hominidae
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑ Gyula Gyenis, New findings – new problems in classification of hominids, Acta Biol Szeged 46(1-2):57-60 (2002)
format pdf
(en)
- ↑ Mały słownik zoologiczny: ssaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1978.
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.):
Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.)
(
ang.
). Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 21 maja 2008].
- ↑ Por.
Rozmowa
Małgorzaty Minty z Fredem Spoor'em, członkiem zespołu badającego znaleziska Ileret, profesorem anatomii ewolucyjnej University College w Londynie (dostęp 10-08-2010), w: Fałszywy przodek człowieka, gazeta Dziennik z 2007-08-09, cytat: Traktowaliśmy Homo erectusa jako gatunek już dość "ludzki", tj. u którego dymorfizm płciowy był dość słaby. Teraz jednak dowiedzieliśmy się, że było odwrotnie - samce i samice Homo erectusa mocno się między sobą różniły, a człowiekowi wyprostowanemu bliżej było do małp niż do ludzi.
- ↑ Por. Komentarz na temat publikacji wyników pracy zespołu z Ileret w tygodniku Nature, (wyd. Aug. 9, 2007) dwóch członków zespołu, geologów z Uniwersytetu Utah, Franka Browna, profesora geologii i geofizyki i dziekana College'u Nauk Górniczych i Ziemi uniwerystetu Utah oraz Patricka Gathogo
Early human fossils change concepts of human evolution
- ↑
"Hominid Adaptations and Extinctions" Reviewed by MONTE L. McCROSSIN
. [dostęp 14-02-2010].
Bibliografia
Linki zewnętrzne Zobacz też
Inne hasła zawierające informacje o "Człowiekowate":
Ziemia
...
Człowiek
...
Australopitek
...
Datowanie metodą potasowo-argonową
...
Historia Ziemi
...
Małpy człekokształtne
...
Człowiekowate
Człowiekowate
Systematyka
Domena
eukarionty
Królestwo
zwierzęta
Typ
strunowce
Podtyp
kręgowce
Gromada
ssaki
Podgromada
łożyskowce
Rząd
naczelne
Podrząd
Haplorrhini
Nadrodzina
małpy człekokształtne
Rodzina
Człowiekowate
Nazwa systematyczna
Hominidae
Gray
, 1825 Człowiekowate, hominidy (Hominidae) –
rodzina
ssaków
naczelnych
...
Homininae
...
Hominini
...
Hominina
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Człowiekowate":
101. Elementy antropologii (plansza 8)
...
101. Elementy antropologii (plansza 4)
orangutany i gibbony, a ok. 10 mln lat temu wyewoluowały kolejne linie (Człowiekowate i gorylowate). Driopiteki (najprawdopodobniej potomkowie wczesnych prokonsuli) zapoczątkowali pierwszych człowiekowatych, których ...
101. Elementy antropologii (plansza 10)
...
|