Antykoncepcja (anti conceptio - przeciw
poczęciu
) - wszelkie działania zapobiegające
zapłodnieniu
. Obecnie tą nazwą często niepoprawnie określa się także środki przeciwdziałające trwałemu zagnieżdżeniu się
zarodka
wewnątrz
macicy
, czyli faktycznie środki wczesnoporonne, które powodują jego obumarcie.
Stosowanie antykoncepcji ma na celu zapobiec niechcianej
ciąży
z powodów:
- wiekowych - zbyt młody lub zbyt zaawansowany wiek kobiety;
- ekonomicznych - brak środków do utrzymania zadowalającego statusu materialnego rodziny;
- zdrowotnych - duże prawdopodobieństwo pogorszenia stanu zdrowia kobiety;
- genetycznych - duże prawdopodobieństwo obciążenia dziecka nieuleczalną wadą genetyczną
- światopoglądowych - nieplanowanie posiadania potomstwa;
-
zgwałcenia
.
Żadna z dotychczas stosowanych metod nie jest w 100% pewna ani też możliwa do zastosowania w każdej sytuacji, niemniej każda osoba zainteresowana stosowaniem antykoncepcji może znaleźć środek i metodę optymalną w swojej sytuacji. Jednym z ważniejszych parametrów każdej metody antykoncepcji jest jej skuteczność określana
wskaźnikiem Pearla
. Im wskaźnik Pearla ma mniejszą wartość, tym antykoncepcja jest skuteczniejsza.
Skuteczność metod wg wskaźnika PearlaMetoda antykoncepcyjna [1] | Przy pełnym stosowaniu wszystkich zaleceń dotyczących stosowania danej metody | Przy niepełnym stosowaniu wszystkich zaleceń dotyczących stosowania danej metody |
---|
Tabletki dwuskładnikowe E+P | 0,1 | 6,0 – 8,0 |
Iniekcje hormonalne typu depo | 0,3 | 0,3 |
Tabletki jednoskładnikowe (P, skuteczność oceniana u kobiet w okresie laktacji) | 0,5 | 1,0 |
Tradycyjna wkładka domaciczna | 0,6 | 0,8 |
Hormonalna wkładka domaciczna | 0,1 | 0,1 |
Sterylizacja kobiet | 0,2 | 0,4 |
Metoda LAM
[2][3] | ok.1,0 (w pierwszych 6 miesiącach) | 2,0 (w pierwszych 6 miesiącach) |
Prezerwatywy męskie | 2,0 | 15,0 |
Stosunek przerywany
[4]. | 4,0 | 15,0-28,0 |
Środki plemnikobójcze | 6,0 | 26,0 |
Współżycie bez zabezpieczenia | 85,0 | 85,0 |
Metody naturalne
Metody kontroli urodzeń, niekiedy błędnie uznawane za metody antykoncepcji, czemu sprzeciwiają się zarówno zwolennicy tych metod jak i
WHO
. Zwolennicy podkreślają różnice o charakterze filozoficzno-etycznym pomiędzy antykoncepcją a
naturalnym planowaniem rodziny
(NPR).
Wg WHO, z kolei, antykoncepcją można nazwać tylko metodę, która nie wymaga powstrzymania się od współżycia w określone dni, co stanowi istotę większości metod naturalnych. Wyjątkiem jest
metoda LAM
, stosowana w pierwszym półroczu po porodzie, oparta na wpływie częstego karmienia piersią, które hamuje
owulację
.
Metody sztuczne
Nie wymagają od partnerów przestrzegania żadnych okresów abstynencji seksualnej, są uznawane przez WHO za metody antykoncepcyjne sensu stricto. Ich przeznaczenie, działanie, budowa są bardzo zróżnicowane. Zasadniczo dzielą się na metody mechaniczne, hormonalne, wkładki domaciczne, metody chirurgiczne oraz inne. Różne metody mają też różną skuteczność, co przedstawia tabela poniżej.
Metody mechaniczne
Prezerwatywa przed rozwinięciem
Polegają na mechanicznym blokowaniu, za pomocą izolujących błon gumowych, możliwości wniknięcia
spermy
do
macicy
i niedopuszczeniu do zapłodnienia. Do metod tych zalicza się
prezerwatywę
,
kapturek dopochwowy
. Wadą metod mechanicznych jest konieczność "zainstalowania" ich bezpośrednio przed albo nawet w trakcie stosunku. Ich zaletą jest natomiast możliwość natychmiastowego użycia bez wstępnych skomplikowanych zabiegów, brak wymogu lekarskiej konsultacji oraz zmniejszenie ryzyka zakażenia niektórymi
chorobami przenoszonymi drogą płciową
. W celu uzyskania lepszej skuteczności zaleca się łączenie metod mechanicznych z chemicznymi. Prezerwatywy są zwykle już fabrycznie pokrywane
środkiem plemnikobójczym
. W przypadku kapturka i diafragmy środki plemnikobójcze należy zakupić osobno.
Metody chemiczne
Polegają na stosowaniu preparatów, które unieszkodliwiają
plemniki
, pozbawiając je możliwości ruchu. Środki te stosuje się tuż (do 10-15 minut) przed stosunkiem, wprowadzając je do pochwy bezpośrednio w postaci globulek lub w postaci żelu, pianki, maści wraz z mechanicznymi środkami antykoncepcyjnymi. Już od starożytności jako nośnika płynnych środków chemicznych (np. roztworu octu) używano gąbek. Metody chemiczne nie zapobiegają zakażeniom chorobami roznoszonymi drogą płciową i stwarzają ryzyko uczuleń.
Metody hormonalne
Polegają na stosowaniu środków hormonalnych, które blokują wydzielanie hormonów odpowiedzialnych za dojrzewanie komórek jajowych i
owulację
, a także powodują zmiany w
śluzie szyjkowym
i błonie śluzowej macicy oraz jajowodów. Stosuje się preparaty jednoskładnikowe, zawierające
gestageny
lub dwuskładnikowe, zawierające
gestageny
,
octakalioestriol
i
etynyloestradiol
.
Preparaty jednoskładnikowe
Działanie antykoncepcyjne środków zawierających tylko gestagen polega głównie na zmienianiu właściwości śluzu w szyjce macicy i utrudnianiu wnikania plemników do dróg rodnych kobiety. Hormony te hamują również owulację, ale tylko u 70% kobiet. Tabletki tego typu są zatem mniej skuteczne od dwuskładnikowych. Jeśli jednak dojdzie do zapłodnienia, gestageny utrudniają zagnieżdżanie zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy, nie dopuszczając do ciąży.
Jednoskładnikowe środki antykoncepcyjne występują w formie
tabletek
lub zastrzyków, które należy powtarzać co trzy miesiące. Dostępne są również metody polegające na wszczepianiu implantów z hormonem lub przyklejaniu na skórę plastrów, wydzielających do wnętrza organizmu odpowiednie dawki środka.
Jednoskładnikowymi preparatami, zawierającymi tylko gestagen, są również środki nazywane
antykoncepcją postkoitalną
oraz
wkładki domaciczne
zapobiegające zagnieżdżeniu zarodka.
Preparaty dwuskładnikowe
Zawarty w tych preparatach estragenowo-gestagenowych
etynyloestradiol
hamuje wydzielanie
FSH
, uniemożliwiając dojrzewanie
pęcherzyków Graffa
i tym samym komórek jajowych. Natomiast
gestageny
(również obecne w tabletkach) hamują
owulację
, czyli uwolnienie komórki jajowej. Zmieniają też śluz szyjki macicy, utrudniając wnikanie plemników do dróg rodnych kobiety. W ten sposób hormonalne środki antykoncepcyjne uniemożliwiają zapłodnienie i powstanie zarodka. Dodatkowo składniki tabletek antykoncepcyjnych, działając razem, utrudniałyby zagnieżdżanie zapłodnionej komórki jajowej w błonie śluzowej macicy, gdyby taka komórka się pojawiła.
Najczęściej stosowane w hormonalnych środkach antykoncepcyjnych
gestageny
to:
Dezogestrel
, Lewonorgestrel,
Drospirenon
, Gestoden, Norelgestromin.
Metody hormonalne przeznaczone dla kobiet są bardzo skuteczne, a niebezpieczeństwo wywołania skutków ubocznych, spowodowanych ingerencją w system hormonalny kobiety, zwłaszcza przez
pigułki
jest minimalne. Warunkiem skuteczności jest ich systematyczne połykanie (zgodnie z instrukcją) w celu utrzymania potrzebnego stężenia hormonów. Skuteczność tych metod zależy ściśle od systematyczności w stosowaniu. Wymienione metody mogą być nieskuteczne w związku z niektórymi chorobami i zażywaniem specyficznych leków.
Środki hormonalne mogą wywoływać u kobiet stany zapalne pochwy, wzrost ryzyka zakażeń grzybiczych i bakteryjnych, powstania groźnych
zakrzepów
i
zatorów
oraz innych zachorowań [5], w tym
raka piersi
[6], ale zmniejszają prawdopodobieństwo zachorowania na raka jajnika i raka macicy [7].
Trwają intensywne prace nad stworzeniem hormonalnych środków antykoncepcyjnych dla mężczyzn. Problem jest złożony, gdyż istnieje niebezpieczeństwo wywołania feminizacji, a oprócz zahamowania samej produkcji plemników należy także unieczynnić plemniki już wyprodukowane [8].
Metody chirurgiczne
polegają na podwiązaniu/przecięciu
jajowodów
u kobiet, a
nasieniowodów
u mężczyzn. Sterylizacja jest jedną z najskuteczniejszych metod antykoncepcyjnych, jednak i ona nie zapewnia 100% skuteczności, zanotowano bowiem przypadki samoistnego udrożnienia podwiązanych przewodów. W przypadku mężczyzn staje się skuteczna dopiero po kilku tygodniach od zabiegu.
Wskaźnik Perla
wynosi dla mężczyzn 0,1, dla kobiet 0,5. Wadą jest też niska odwracalność metody – powrót do płodności następuje jedynie w ok. 70% przypadków.
Metody inne
Są to m.in.
stosunek przerywany
i płukanie
pochwy
bezpośrednio po stosunku. Płukanie pochwy jest bardzo zawodne, a więc nie nadaje się do bezpiecznego stosowania. Dla stosunku przerywanego wskaźnik Pearla ocenia się na 15-28%, a przy perfekcyjnym użyciu 4%[4]. Dawniej sądzono, że metoda ta jest zupełnie nieskuteczna, gdyż już przed ejakulacją uwalniane są plemniki, ale wyniki badań[9][10][11] wskazują, że
preejakulat
nie zawiera plemników, chyba że pozostały one w penisie z poprzedniego wytrysku, po którym mężczyzna nie oddawał moczu.
Antykoncepcja a religie
Antykoncepcja jest tematem kontrowersyjnym dla wyznawców niektórych religii, głównie z tego względu, że poszczególne metody są różnie oceniane, a co za tym idzie użycie ich przez wyznawców danej religii jest dopuszczalne lub moralnie naganne.
Kościół katolicki
Kościół katolicki
dopuszcza wyłącznie metody
naturalne
, odrzucając wszelkie inne jako sprzeczne z wyznawaną przez ten Kościół koncepcją osoby i płciowości ludzkiej. Kościół katolicki zaakceptował metody naturalne w okresie pontyfikatu
Piusa XII
.[]
Jan Paweł II
pisał, że antykoncepcja sztuczna jest sprzeczna z pełną prawdą aktu płciowego jako właściwego wyrazu miłości małżeńskiej[12]. Metody niepozwalające zagnieździć się zarodkowi uznawane są za
aborcję
.
Świadkowie Jehowy
Świadkowie Jehowy optują za poszanowaniem życia poczętego; za niedopuszczalne uznają więc jedynie te środki antykoncepcyjne, których działanie polega na usunięciu lub na niedopuszczeniu do zagnieżdżenia się zarodka w macicy. Oznacza to, że niedopuszczalna dla wyznawców jest np.
wkładka domaciczna
czy
antykoncepcja postkoitalna
i inne o tym samym skutku. Wszystkie inne sztuczne środki antykoncepcyjne są wg nich dopuszczalne, a ich stosowanie czyli tzw. regulacja urodzin nie narusza żadnych przykazań bożych. Uznają, że Bóg po stworzeniu Adama i Ewy, wobec ludzi zalecał: "Bądźcie płodni i stańcie się liczni ..."[13] jednakże w związku z tym, że nie powtórzył twierdzą iż nie obowiązuje.[14] Oznacza to, że dzietność rodziny jest prywatną sprawą, o ile stosowane środki antykoncepcyjne nie prowadzą do aborcji.
Przypisy
- ↑ Hatcher RA i inni, The Essentials of Contraception Technology, Baltimore, John Hopkin University, Population Information Program, 2001.
- ↑ Kennedy KI, Parenteau-Carreau S, Flynn A, Gross B, Brown JB, Visness C (1991) The natural family planninglactational amenorrhea method interface: Observations from a prospective study of breastfeeding users of natural family planning. Am J Obstet Gynecol 165: 2020-6. PMID: 1755462
- ↑ M. Vekemans. Postpartum contraception: the lactational amenorrhea method.. „Eur J Contracept Reprod Health Care”. 2 (2), ss. 105-11 (Jun 1997).
PMID 9678098
.
- ↑ 4,0 4,1 Collier, Aine (2007). The Humble Little Condom: A History. Amherst, NY: Prometheus Books. .
- ↑ Por. Spagnolo s. 143-145. Por. także: V. Beaumont, J. L. Beaumont. Le risque vasculaire des contraceptifs oraux: realite et mecanisme. L' Evaluation du risque. "La Presse Medicale" 1989 nr 18 (24) s. 1203-1206; Editorial. Whipping un panic about the Pill. "Nature" 1995 nr 377 s. 663. Dr Ellen Grant, "Sexual Chemistry – Understanding Our Hormones, The Pill and HRT"
- ↑ Hulka B. S., Moorman P. G., Breast cancer: hormones and other risk factors., Maturitas, 38(1):103-116, 2001
- ↑ Eksplozja hormonów 3 w: Vivienne Parry Cała prawda o hormonach, s. 167, Świat Książki, Warszawa
2007
- ↑ Janiec Waldemar (red.), Kompendium farmakologii Wydanie II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006,
- ↑ Zukerman, Z.; Weiss, DB; Orvieto, R (April 2003). "Short Communication: Does Preejaculatory Penile Secretion Originating from Cowper's Gland Contain Sperm?". Journal of Assisted Reproduction and Genetics 20 (4): 157–159. doi:10.1023/A:1022933320700.
PMID 12762415
.
- ↑ Free M, Alexander N (1976). "Male contraception without prescription. A reevaluation of the condom and coitus interruptus" (PDF). Public Health Rep 91 (5): 437–45.
PMID 824668
. PMC 1440560.
http://www.pubmedcentral.nih.gov/picrender.fcgi?artid=1440560&blobtype=pdf
- ↑ "Researchers find no sperm in pre-ejaculate fluid". Contraceptive Technology Update 14 (10): 154–156. October 1993. doi:10.1016/j.<a (inactive 2008-07-21).
PMID 12286905
.
- ↑
http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/encyclicals/documents/hf_jp-ii_enc_25031995_evangelium-vitae_pl.html
- Evangelium Vitae, p. 13
- ↑ Księga Rodzaju 1:28; 9:1
- ↑
Czy antykoncepcja jest sprzeczna z zasadami Bożymi? - Świadkowie Jehowy: oficjalna strona internetowa Watchtower Society
Linki zewnętrzne