Plan Cmentarza Łyczakowskiego
Cmentarz Łyczakowski - główna brama (około 1900)
Cmentarz Łyczakowski (2007)
Cmentarz Łyczakowski (2007)
Cmentarz Łyczakowski (2004)
Cmentarz Łyczakowski − najstarsza zabytkowa nekropolia
Lwowa
, położona we wschodniej części miasta na malowniczych wzgórzach wśród pięknego, specjalnie zaprojektowanego, starego drzewostanu tworzącego szereg alei. Jest miejscem pochówku wielu wybitnych, zasłużonych dla
Polski
i
Ukrainy
ludzi kultury, nauki i polityki. Na cmentarzu znajduje się wiele zabytkowych nagrobków o wysokiej wartości artystycznej, przedstawiających
alegoryczne
postaci i wizerunki zmarłych, a także liczne
kaplice
,
edykuły
,
kolumny
i
obeliski
, w różnych stylach.
Historia
Został założony w
1786
. Jest jedną z najstarszych
nekropolii
istniejących w Europie do dziś. Dla porównania:
Powązkowski
w
Warszawie
w
1790
,
Cmentarz na Rossie
w
Wilnie
został oficjalnie otwarty
6 maja
1801
r.[1],
Rakowicki
w
Krakowie
i
Père-Lachaise
w
Paryżu
w
1803
.
W miejscu obecnego cmentarza istniał już w
XVI wieku
cmentarz dla zmarłych na
dżumę
, podczas gdy innych zmarłych, aż do czasów cesarza
Józefa II
, grzebano na cmentarzach przykościelnych[2]. Po
I rozbiorze Polski
Lwów znalazł się w zaborze austriackim. W
1783
wydano dekret cesarski nakazujący likwidację dotychczasowych cmentarzy i wytyczenie nowych, poza obrębem miast. Każda z dzielnic Lwowa miała swój cmentarz - w ten sposób powstały cmentarze: Łyczakowski,
Gródecki
,
Stryjski
i
Żółkiewski
(po 100 latach trzy ostatnie zlikwidowano, otwierając w ich miejsce największy terytorialnie lwowski
Cmentarz Janowski
, zajmujący 45 ha). Powiększany wielokrotnie zajmuje ponad 40
ha
i podzielony jest na 80 pól grobowych. Obecny wygląd cmentarz otrzymał w
1855
[2], a od
1885
zaczęto prowadzić dokładne księgi cmentarne, pozwalające ustalić miejsce pochówku.
Rzeźbiarze
Groby wybitnych osób znajdują się przy alei głównej, obiegającej
eliptycznie
cały cmentarz. Najstarsze nagrobki pochodzą z
XVIII
wieku. Na niektórych zachowały się piękne empiryczne i klasycystyczne rzeźby Antona, Jana i Leopolda Schimserów oraz Hartmana Witwera. Nowsze nagrobki są autorstwa
Tomasza Dykasa
, Abla Periera,
Leonarda Marconiego
,
Juliana Zachariewicza
, Parysa Filippiego,
Cypriana Godebskiego
,
Tadeusza Barącza
, B. Wiktora, J. Lewandowskiego,
Juliana Markowskiego
i innych.
Pochowani na cmentarzu
Groby Polaków
Naprzeciw głównego wejścia stoi kilka okazałych grobowców znanych lwowskich rodzin, wśród nich neoromantyczna kaplica przemysłowców
Baczewskich
i Morawskich.
Na lewo od głównego wejścia stoi pomnik poety
Seweryna Goszczyńskiego
z wyrzeźbiona siedzącą postacią
wieszcza
, dalej grupa pomników zasłużonych obywateli, wśród nich pomnik prof.
Piotra Chmielowskiego
dłuta Stanisława Ostrowskiego, obelisk z lwem (dłuta Juliana Markowskiego i Tadeusza Barącza) poświęcony pułkownikowi
Julianowi Konstantemu Ordonowi
, prezydenta miasta Michała Michalskiego, działacza narodowego
Stanisława Szczepanowskiego
, jednego z twórców
"Sokoła"
Antoniego Durskiego, autora "
Katechizmu Polskiego Dziecka
", wieloletniego zasłużonego pracownika
Ossolineum
−
Władysława Bełzy
, artystki dramatycznej
Anny Gostyńskiej
.
Na prawo od głównego wejścia pozostawiono miejsce dla grobów wybitnych uczonych, literatów i działaczy
ruskich
. Znajduje się tu grobowiec jednego z pierwszych poetów ukraińskich
Markiana Szaszkiewicza
(1811−1843), pisarza Włodzimierza Barwińskiego (zm. 1855), uczonych:
Izydora Szaraniewicza
, Iwana Lewińskiego, Edgarda Ogonowskiego,
Jevhena Petruszewycza
(prezydenta
ZURL
), studenta Adama Kocki − ofiary walk na
Uniwersytecie Lwowskim
w
1910
. Na Cmentarzu Łyczakowskim spoczęli też w specjalnym grobowcu
metropolici
greckokatoliccy
.
Za grobami działaczy ruskich znajduje się duży grobowiec (autorstwa Parysa Filippiego i Abla Periera) pisarza i historyka
Karola Szajnochy
, a po przeciwnej stronie ukraińskiego poety
Iwana Franki
, zaś nieco dalej dwa groby arcybiskupów ormiańskich:
Izaaka Isakowicza
i
Samuela Cyryla Stefanowicza
.
W polu 14 jest zlokalizowany grób
Wincentego Szeptyckiego
, generała z roku
1831
i oficera wojsk napoleońskich, gen. Benedykta Kołyszki (zm. w
1834
), w polu 4 zaś groby dwóch weteranów, którzy żyli powyżej 100 lat − Franciszka Zaręby (zm.
1863
) i Antoniego Pióreckiego (zm.
1870
).
Wiele wartościowych pomników znajduje się w południowo-zachodniej części cmentarza, między główną aleją a ulicą św. Piotra. W polu 69 zwraca uwagę rzeźba młodej kobiety na łożu śmierci dłuta J. Markowskiego.
W polu 70 znajduje się pomnik z oryginalnym krzyżem kamiennym na miejscu śmierci 14-letniego
Jurka Bitschana
, jednego z
Orląt Lwowskich
, poległego 21 listopada
1918
w
obronie Lwowa
. Nieco dalej znajdziemy okazałe, pseudoromańskie mauzoleum rodziny Barczewskich, projektowane przez Halickiego[2].
W kwaterze 71 znajdują się groby
powstańców z 1831
ze skromnymi żelaznymi krzyżami oraz zbiorowym sarkofagiem z napisem "
Weteranom
wojska polskiego
1830
−
1831
".
W tylnej części cmentarza aleja główna okrąża "Górkę"
powstańców 1863
, gdzie w oddzielnej kwaterze, znaczonej oryginalnymi stalowymi krzyżami, pochowani są uczestnicy powstania styczniowego, między innymi
Bronisław Szwarce
, członek
Rządu Narodowego
, chorąży Szymon Wizunas Szydłowski, wybitny zoolog
Benedykt Dybowski
.
Na cmentarzu znajduje się także kilka grobów weteranów
powstania kościuszkowskiego
. Chodzi w szczególności o grób Wincentego Szeptyckiego − generała z 1831 roku i oficera wojsk napoleońskich, oznaczonego żelaznym sarkofagiem empirowym. Za nim znajduje się krzyż kamienny wskazujący grobowiec gen. Benedykta Kołyszki (†1834). Niedaleko znajdują się także groby dwóch weteranów Insurekcji Kościuszkowskiej: Franciszka Zaręby (†1863) i Antoniego Pióreckiego (†1870), którego pogrzeb stał się ogromną manifestacją patriotyczną[2]. Groby te były otoczone szczególną czcią w okresie międzywojennym.
Od wiosny
1919
w części cmentarza od strony Pohulanki utworzono
Cmentarz Obrońców Lwowa
(potocznie zwany "Cmentarzem Orląt Lwowskich") dla poległych w wojnach z Ukraińcami i
bolszewikami
w latach
1918
−
1920
.
Zasłużeni Polacy
-
Władysław Abraham
-
prawnik
-
Ernest Adam
- architekt
-
Karol Baliński
- literat
-
Oswald Balzer
- prawnik
-
Stefan Banach
-
matematyk
-
Tadeusz Barącz
-
rzeźbiarz
- Maria Bartus -
poetka
-
Władysław Bełza
-
poeta
-
August Bielowski
-
literat
- Bronisław Czerwiński -
muzyk
-
Jan Dobrzański
- literat
-
Luna Drexlerówna
-
rzeźbiarka
-
Tomasz Dykas
- rzeźbiarz.
-
Maurycy Dzieduszycki
- poseł na
Sejm Krajowy Galicji
-
Marcin Ernst
- astronom
-
Jan Gall
- polski kompozytor i dyrygent
-
Mieczysław Gębarowicz
- historyk sztuki
-
Włodzimierz Gniewosz
- polityk galicyjski
-
Franciszek Ksawery Godebski
-
kustosz
Ossolineum
-
Zygmunt Gorgolewski
-
architekt
, twórca
Teatru Wielkiego we Lwowie
-
Seweryn Goszczyński
- literat
-
Artur Grottger
-
malarz
-
Franciszek Jaworski
- historyk Lwowa
-
Antoni Kalina
- slawista, profesor
Uniwersytetu Lwowskiego
, radny Lwowa
-
Jan Nepomucen Kamiński
- twórca polskiego
teatru
we Lwowie
-
Wojciech Kętrzyński
- kustosz Ossolineum
-
Maria Konopnicka
-
poetka
-
Ludwik Kubala
- historyk
-
Jan Lam
- pisarz
-
Ksawery Liske
- historyk
-
Walery Łoziński
- literat
-
Władysław Łoziński
-
historyk
sztuki
-
Julian Markowski
- rzeźbiarz
- Piotr Mikolasch - właściciel apteki, w której
Ignacy Łukasiewicz
przeprowadził pierwszą w świecie rafinację ropy naftowej
-
Domicjan Mieczkowski
- pisarz historyczno-religijny
-
Henryk Mosing
-
lekarz
, bakteriolog i
kapłan
-
Stanisław Niewiadomski
- muzyk
-
Leon Piniński
- profesor prawa rzymskiego, rektor
Uniwersytetu Jana Kazimierza
w roku akademickim
1928
/
1929
, historyk sztuki, dyplomata
-
Henryk Rewakowicz
– galicyjski działacz ludowy, polityk, dziennikarz, uczestnik powstania styczniowego.
-
Michał Rolle
- polski dziennikarz, historyk i pisarz.
-
Grzegorz Józef Romaszkan
- polski duchowny
katolicki
,
arcybiskup
lwowski
obrządku ormiańskiego
-
Jan Ruckgaber
- muzyk
-
Tadeusz Rutowski
- wiceprezydent Lwowa, zasłużony dla obrony miasta w czasie inwazji rosyjskiej 1914-1915
-
Franciszek Smolka
-
prezydent
parlamentu
, inicjator usypania
Kopca Unii Lubelskiej
-
Franciszek Stefczyk
- twórca spółdzielczych kas oszczędnościowych (SKOK-ów)
-
Karol Szajnocha
- literat
-
Władysław Szajnocha
- geolog, paleontolog
-
Józef Teodorowicz
- arcybiskup lwowski obrządku ormiańskiego, senator II RP.
- Ludwik Włościborski - przemysłowiec wielkopolski, uczestnik
powstania listopadowego
,
Wiosny Ludów
i
powstania styczniowego
-
Julian Zachariewicz
- architekt, profesor i rektor
Politechniki Lwowskiej
-
Jan Zahradnik
-
poeta
, obrońca Lwowa
-
Wacław Zaleski
-
namiestnik
Galicji, pisarz, krytyk literacki, badacz folkloru
-
Gabriela Zapolska
-
pisarka
-
Tadeusz Żuliński
- pierwszy komendant
Polskiej Organizacji Wojskowej (POW)
Zasłużeni Ukraińcy
-
Ihor Biłozir
- kompozytor
-
Iwan Franko
- pisarz, poeta, naukowiec Uniwersytetu Lwowskiego
-
Nazar Honczar
- poeta, aktor, performer
-
Wołodymyr Iwasiuk
-
kompozytor
- Adam Kocko -
student
-
Salomea Kruszelnicka
-
śpiewaczka
operowa
- Iwan Lewynśki - uczony, architekt
-
Stanisław Ludkewycz
- kompozytor
- Mychajło Matczak - członek
UWO
, deputowany sejmu RP, wydawca.
-
Jewhen Petruszewycz
- prezydent
ZURL
(
1918
-
1919
)
-
Izydor Szaraniewicz
- historyk (prof. Uniwersytetu Lwowskiego, uczony)
-
Markijan Szaszkewycz
- pisarz, poeta,
duchowny
- Iryna Wilde - pisarka
- Roman Fedoriw - pisarz
-
Dmytro Witowski
-
oficer
USS,
komisarz
rządu
ZURL
-
Iwan Trusz
- malarz
Okres powojenny
W okresie powojennym, po ekspatriacji polskiej ludności Lwowa stanowiącej przed
1939
ok. 60% mieszkańców miasta, na cmentarzu Łyczakowskim odbywały się nowe pochówki, często na miejscu poprzednich grobów lub też do istniejących starych grobowców.
Z tego okresu pochodzi szereg wartościowych nagrobków wybitnych Ukraińców: śpiewaczki operowej
Salomei Kruszelnickiej
(ukr. Соломія Крушельницька, Sołomija Kruszelnycka), kompozytora Stanisława Ludkewycza, malarza
Iwana Trusza
, mistrza olimpijskiego − gimnastyka
Wiktora Czukarina
.
Groby pozbawione opieki rodzin były celowo dewastowane i stopniowo ulegały zniszczeniu. W ostatnich latach staraniem polskich władz i rodzin odnowiono wiele zniszczonych zabytkowych nagrobków.
Obecnie Cmentarz Łyczakowski ma status muzeum. Nowe pochówki mogą odbywać się tylko za specjalnym zezwoleniem dyrekcji cmentarza.
Galeria
| | | |
| | | |
| | | |
| | | Kaplica-grobowiec Baczewskich |
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne