Krzyż
na placu Piastów Śląskich
Panorama jednego z osiedli
Piława Górna (
niem.
Gnadenfrei[2], do roku
1740
także jako Oberpeilau[3]) to
gmina miejska
w
województwie dolnośląskim
, w
powiecie dzierżoniowskim
. W latach 1945-54 siedziba
wiejskiej gminy Piława Górna
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa wałbrzyskiego
.
Według danych z 31 grudnia
2008
miasto liczyło 6736 mieszkańców.
Położone jest we wschodniej części
Kotliny Dzierżoniowskiej
na styku ze
Wzgórzami Niemczańskimi
. Posiada czytelny układ wsi dwurzędowej, wzbogacony w
XVIII
w. o czworokątny
rynek
. Na osi rynku, na wzgórzu, usytuowano duży zespół pałacowo-parkowy. Jest to obecnie reprezentacyjny
pałac
fabrykancki o eklektycznej, bardzo urozmaiconej bryle, otoczony
parkiem
.
W dolnej, starszej części
miasta
(dawna
wieś
) znajduje się romantyczny pałac otoczony rozległym parkiem z towarzyszącym
folwarkiem
. W tej części usytuowany jest
kościół
parafialny o
średniowiecznej
genezie, wielokrotnie przebudowywany, a rozbudowany w okresie powojennym. Zabudowa części starszej, wzdłuż ulicy
Sienkiewicza
, jest typu zagrodowego, o układzie przeważnie czworokątnym. Zabudowa części południowo-wschodniej, ukształtowanej już w
XVIII
i
XIX
w, to budynki jedno- i dwukondygnacyjne, wolno stojące, nakryte ceramicznymi dachami dwuspadowymi o charakterze miejskim. We wschodniej części miasta znajduje się zespół zabytkowy
dworca kolejowego
z końca
XIX
w.
Do rejestru zabytków nieruchomych został wpisany:
Główna część miasta w większość terenów zabudowanych znajduje się po lewej stronie rzeki
Piławy
.
Prawa miejskie uzyskała Piława Górna w
1962
r., a
herb
miastu został nadany w
1979
r.
Struktura powierzchni
Według danych z roku
2007
[4] Piława Górna ma obszar 20,93 km², w tym:
- użytki rolne: 87%
- użytki leśne: 3%
Miasto
stanowi 4,24% powierzchni
powiatu
.
Demografia
Dane z
30 czerwca
2008
[5]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 6 747 | 100 | 3 471 | 51,45 | 3 276 | 48,55 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 322,4 | 165,8 | 156,6 |
Według danych z roku
2002
[6] średni
dochód
na mieszkańca wynosił 1122,93 zł.
Historia
Początki osady Piława datuje się na I połowę
XII
w. Była ona typową
osadą służebną
, związaną z największym wówczas w tej części
Śląska
, grodem
Niemcza
.
Istnieją dwie teorie pochodzenia nazwy osady. Jedna z nich nawiązuje do charakteru osady, bowiem zamieszkiwali ja głównie pilarze, dostarczający
drewno
surowe. Druga wskazuje, że nazwa została przejęta od
rzeki
, którą wcześniej już zwano
Piławą
. W
XII
i
XIII
w. los Piławy był szczególny. Stała się ona miejscowością graniczną trzech piastowskich księstw: świdnickiego, ziębickiego i brzeskiego.
W
XII
-
XIV
w. Piława jak i cały Śląsk, stała się terenem intensywnej akcji osadniczej ludności niemieckojęzycznej, a w
XV
w. była miejscem pobytu
husytów
, którzy opanowali cały region i ustanowili
Niemczę
swoją lokalną siedzibą.
Wiek
XVII
i
XVIII
zaznaczył się licznymi wojnami prowadzonymi na tych terenach przez wojska pruskie, austriackie, a także
Napoleona I Bonaparte
.
Wiek
XIX
zmienił oblicze osady. Stała się ona miejscowością robotniczą w związku z szybkim rozwojem przemysłu włókienniczego na tych terenach. Miejscowość otrzymała połączenia kolejowe, sieć gazową i elektryczną. Najstarsze budynki pochodzą właśnie z tego okresu. Miejscowość stała się atrakcyjna ze względu na walory krajoznawcze i uznanie wartości wód leczniczych w pobliskim
Przerzeczynie-Zdroju
.
Po
II wojnie światowej
Piława została włączona do Polski, zaś jej dotychczasową ludność stopniowo wysiedlono do Niemiec. Pierwszymi polskimi mieszkańcami stali się więźniowie powracający z robót w
Niemczech
. Początkowo status miejscowości jest niejasny; teren jej został podzielony. Zachodnią część zajmował garnizon wojsk radzieckich. Część wschodnią nazwano Jerzchów, potem Zagórze. W 1947 r. przywrócona została
średniowieczna
nazwa Piława. Została ona podzielona na dwie gminy:
Piławę Dolną
i Piławę Górną. Piława Górna miała charakter
przemysłowy
.
Przemysł
Piława Górna jest jednym z największych ośrodków przemysłu obróbki kamienia w Polsce. Na terenie gminy i okolic działa około 300 zakładów obróbki kamienia. Rozwój przemysłu kamieniarskiego jest bezpośrednio związany z eksploatowanymi w pobliżu złożami sjenitów dolnośląskich Przedborowa i Kośmin (początki wydobycia 1740 rok) oraz przedwojenną historią miasta związaną z istniejącymi wówczas słynnymi zakładami kamieniarskimi. Miejscowe zakłady kamieniarskie posiadały prestiżowy tytuł dostawcy dworu królewskiego Króla Prus Wilhelma.
Kultura
W mieście jest Miejski Ośrodek Kultury, który zrzesza wiele amatorskich zespołów muzycznych, tanecznych itp. Do najsławniejszych należą "Górzanie" oraz "Siwy Włos". Poza nimi jest wiele zespołów młodzieżowych, takich jak m.in. "Pokój 5B" czy "Make Some Noise". MOK organizuje wiele koncertów i imprez kulturalnych. Niemal co roku są "Przedwakacyjki", bardzo wesoło obchodzi się w mieście "Dni Piławy Górnej".
Sport
Dzielnice
Te dwie dzielnice są integralnymi częściami
miasta
. Pozostały teren nie należy do żadnej
dzielnicy
, określany jest mianem
Centrum
.
Sąsiednie gminy
Dzierżoniów
,
Niemcza
,
Stoszowice
,
Ząbkowice Śląskie
.
Literatura
- Gerhard Meyer: Gnadenfrei. Eine Herrnhuter Siedlung des schlesischen Pietismus im 18. Jahrhundert. Hamburg 1950.
- Max Moritz Meyer: Berufen zur Verkündigung: Ein Herrnhuter Beitrag aus Peilau, Gnadenfrei, Niesky u. Gnadenfeld zur Geistes- u. Kulturgeschichte Schlesiens, München 1961 - autor opisuje swoje dzieciństwo w Piławie Górnej (Gnadenfrei) pod koniec XIX wieku.
- Richard Schueck: Vergangenheit und Gegenwart von Peilau-Gnadenfrei, Reichenbach in Schlesien, 1911.
- Birgit A. Schulte: Die schlesischen Niederlassungen der Herrnhuter Brüdergemeine Gnadenberg, Gnadenfrei und Gnadenfeld – Beispiele einer religiös geprägten Siedlungsform. Insingen bei Rothenburg o.d.T. 2005, .
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne