Jèrriais jest uznawany za odrębny język, najbliższy
językowi normandzkiemu
lub za
dialekt
tego języka. Jest używany na
Jersey
, jednej z
Wysp Normandzkich
. W ciągu ostatniego wieku jest coraz bardziej wypierany przez
angielski
zarówno w oświacie, handlu jak i administracji. Podobny do niego język
dgèrnésiais
jest używany na sąsiedniej wyspie
Guernsey
. Na wyspie
Sark
(kolejnej z Wysp Normandzkich), na której w XVI w. osiedlili się koloniści z
Jersey
, istnieje odmiana Jèrriais, zwana
sercquiais
. Osoby posługujące się tymi językami mogą zrozumieć zarówno siebie nawzajem, jak i tych pochodzących z kontynentalnej
Francji
mówiących
językiem normandzkim
.
Jèrriais bywa często nazywany przez osoby anglojęzyczne "Jersey French" (Jersey-Francuski) lub "Jersey Norman French", jako że nie istnieje odpowiedni angielski przymiotnik nazywający ten język. Należy jednak uważać, aby nie pomylić tego języka z "Jersey Legal French" (francuski do celów prawnych Jersey), używanym w umowach, zarządzeniach prawnych oraz administracji rządowej.
W języku polskim, jak dotąd również nie utrwaliła się odpowiednia nazwa przymiotnika. W potocznym użyciu funkcjonują: jerseyski, jersejski, dżersejski a nawet jersjański. Ten ostatni zwłaszcza upodobali sobie mieszkający na
Jersey
Polacy.
Użycie
Ostatni spis powszechny (w 2001 r.), pokazał że tylko około 3% mieszkańców wyspy posługuje się jèrriais na co dzień w osobistych kontaktach. Jednakże zanotowano równocześnie po raz pierwszy wzrost popularności tego języka wśród dzieci. Ma to związek zarówno z wprowadzeniem Jèrriais do szkół, jak i panującą wśród rodziców obecnie modą na powrót do tradycji i poszukiwanie własnej tożsamości.
States of Jersey (rząd wyspy) finansuje program nauczania jèrriais w szkołach, oraz wspiera prywatnych przedsiębiorców, wywieszających napisy i reklamy w jèrriais. Debatowane jest podpisanie Europejskiej Karty Języków Regionalnych i Języków Mniejszości, nakładającej obowiązki dalszego chronienia i wspierania ginącego języka.
Obecnie dostępne są w tym języku audycje radiowe oraz prasa.
Historia
Do
XIX wieku
, był to ojczysty i pierwszy język większości mieszkańców wyspy. W czasie II wojny światowej posługiwała się nim nawet połowa mieszkańców. Co prawda nawet do dziś nie została nań przetłumaczona cała
Biblia
(jedynie fragmenty), jako że francuski był do
XX wieku
dominującym językiem kościoła na Jersey (choć np. w rejonach wiejskich kazania były wygłaszane w jèrriais).
Koła inteligenckie zauważyły wymieranie języka w XIX wieku. Z zagranicznych językoznawców,
Lucjan Bonaparte
, odwiedził wyspę i zainteresował się jej językiem i literaturą.
Victor Hugo
przebywający na Jersey w trakcie swojego wygnania, miał kilku pisarzy języka jèrriais za przyjaciół.
Dwujęzyczny banner: angielskie "Make poverty history" sąsiaduje z napisem w Jèrriais: "Nânnîn à la pouôrreté" - biedzie (mówimy) nie |
Dwujęzyczna informacja na parkingu |
Tablica z nazwą placu: w Jèrriais i po francusku |
Wpływ Sir Roberta Pipon Maretta pomógł wytworzyć ruch ku standaryzacji zapisu, w oparciu o ortografię francuską. Trend ten, przelał się później na Normandię, wpływając na posługujących się normandzkim Francuzów, doprowadził do odnowy twórczości literackiej w tym języku. Ostatecznie zaadaptowano nieco odmienne (choć wzajemnie zrozumiałe) formy zapisu w Jersey, Guernsey i Normandii.
Język angielski zaczął dominować w XX wieku, wtedy też zaczęto nawoływać do zachowania języka. Podjęto odpowiednie środki: przejrzano i poszerzono XIX-wieczne glosariusze (autorstwa: Philippe'a Langlois, A. A. Le Gros i Thomasa Gaudina), wydając w 1924 Glossaire du Patois Jersiais. Zaczęto wydawać kwartalnik w 1952. Słownik Jèrriais-francuski opublikowano w 1966. Słownik angielsko-jèrriais w 1972. Kompletną gramatykę w 1985. Od tego momentu wydano także kasety, podręczniki i inne materiały.
Wiele osób pochodzących z Jersey było zaangażowanych w gospodarczy rozwój i eksploatację Nowego Świata (stąd np. New Jersey), zwłaszcza na półwyspie Gaspé w Quebecu, gdzie większość przemysłu rybnego była jeszcze na początku XX wieku kontrolowana przez firmy z Jersey. Zatrudniały one ludzi z Jersey, język jèrriais stał się popularny także i tam. W latach 60. nadal można się tam było nim porozumieć.
Należy także odnotować, że w trakcie II wojny światowej mieszkańcy używali jèrriais między sobą, jako języka niezrozumiałego zarówno dla niemieckich okupantów wyspy, jak i ich francuskich tłumaczy.
Inne źródła wiedzy
- Lé Jèrriais Pour Tous Paul W. Birt, 1985
- Dictionnaire Jersiais-Français, 1966
- Jèrriais: Jersey's Native Tongue Mari C. Jones, 2003 ISBN 1-904210-3-1
- Dictionnaithe Jèrriais-Angliais, 2005
- Les Chroniques du Don Balleine/Les Nouvelles Chroniques du Don Balleine, (magazine), Jersey 1979 – current
Linki zewnętrzne