Biblia Brzeska |
---|
Pełna nazwa | Biblia święta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone. |
Inne nazwy | Biblia Radziwiłłowska, Biblia Pińczowska |
Skrót(y) | BB |
Kanon
|
Protestancki
|
Język |
Polski
|
Opublikowanie kompletnego przekładu |
1563
|
Tłumacz(e) |
Grzegorz Orszak
, Pierre Statorius, Jean Thenaudus,
Jan Łaski
,
Jerzy Szoman
,
Jakub Lubelczyk
,
Szymon Zacjusz
(Żak),
Andrzej Trzecieski
,
Marcin Krowicki
, Grzegorz Pawełtach i inni |
Źródła przekładu | Oryginały hebrajskie i greckie (przede wszystkim) oraz
Wulgata
|
Wydawca pierwszego wydania | Bernard Wojewódka |
Przynależność religijna |
Protestantyzm
|
Wersja online |
Nowy Testament
|
Ewangelia Jana 3:16
|
Abowiemci Bóg tak umiłował świat, iż Syna swego jednorodzonego dał, aby wszelki kto wierzy weń nie zginął, lecz aby miał żywot wieczny. |
Biblia Brzeska (nazwa pochodzi od miejsca wydania; inne nazwy: Biblia Radziwiłłowska – od nazwiska fundatora i Biblia Pińczowska – od miejsca dokonania tłumaczenia) – drugi (po
katolickiej
Biblii Leopolity
) przekład całości
Pisma Świętego
na
język polski
, dokonany przez polskich
kalwinów
w
1563
. Jest to jednocześnie jeden z pierwszych na świecie nowożytnych przekładów całej Biblii z
języków
oryginalnych:
hebrajskiego
i
greckiego
(posiłkowano się także wersją
łacińską
). Wcześniej od Biblii Brzeskiej powstały np.
Biblia Lutra
(
1534
) czy
Biblia genewska
(
1560
).
Opis
Jest zatytułowana:
Biblia święta, tho iest, Księgi Starego y Nowego Zakonu, właśnie z Żydowskiego Greckiego y Łacińskiego, nowo na Polski ięzyk, z pilnością y wiernie wyłożone.
Ma wymiary 255 na 401 mm, zawiera starannie wykonane
drzeworyty
na stronie tytułowej i w części
starotestamentowej
. Tekst jest drukowany dużymi gotyckimi czcionkami, a przypisy i objaśnienia (na brzegach i na dole stron)- drobniejszą czcionką .
Rozpoczyna się dedykacją dla króla
Zygmunta II Augusta
, która zawiera pochwałę studiowania Biblii, informacje o przekładzie, streszczenie, spis treści oraz tablicę, wskazującą jak czytać Biblię przez cały rok. Po raz pierwszy podaje numerację wersetów.
Przekład jest staranny i precyzyjny, wierny oryginałowi (zastosowano nowatorską metodę oddawania sensu zdań, a nie tłumaczenia "słowo w słowo"). Napisana jest piękną XVI-wieczną polszczyzną o wysokim poziomie artystycznym i literackim. Język jej jest zwięzły, potoczysty i bogaty literacko.
Krytyka tekstu Biblii Brzeskiej opierała się na fakcie, że do przekładu posłużono się również łacińską Wulgatą a także przekładem francuskim (stąd udział w tłumaczeniu Thenaudusa).
Historia
Zgodnie z zaleceniem
Jana Kalwina
, Biblia musiała być czytana w języku ojczystym. Z tego powodu również polscy
protestanci
potrzebowali własnego tłumaczenia Biblii.
Nowy Testament
wydany w
1552
przez
Jana Seklucjana
w
Królewcu
był niewystarczający. Mało dokładna (bo oparta na średniowiecznym przekładzie) była katolicka
Biblia Leopolity
(Szarffenbergów) z
1561
.
Problemem nowego polskiego przekładu zajął się w
1557
ewangelicki
synod
małopolski we
Włodzisławiu
, gdzie powołano w tym celu specjalną komisję. Na synodzie w
Pińczowie
- głównym ośrodku
Reformacji
polskiej, w roku
1559
wyznaczono jako tłumaczy wybitnych
teologów
:
Grzegorza Orszaka
, rektora szkoły pińczowskiej,
Pierre Statorius
'a z
Thionville
i Jean Thenaudus'a z
Bourges
we
Francji
. W
1560
r. dołączyli do nich:
Jan Łaski
,
Jerzy Szoman
, pastor-poeta
Jakub Lubelczyk
,
Szymon Zacjusz
,
Andrzej Trzecieski
,
Marcin Krowicki
, Grzegorz Pawełtach,
Franciszek Stankar
i inni. Po 3 latach (od
1557
) ukończono przekład
Pięcioksięgu
, a po następnych 3 latach prace zakończono.
Prace nad przekładem od maja
1560
finansował
książę
Mikołaj Radziwiłł Czarny
(koszt wyniósł około 3000 czerwonych złotych), a patronował im właściciel Pińczowa -
Mikołaj Oleśnicki
.
Wydrukowana w
Brześciu Litewskim
w nakładzie około 500 egzemplarzy przez Bernarda Wojewódkę
4 września
1563
. Stała się podstawowym dziełem w
zborach
ewangelickich na terenie
Wielkiego Księstwa
i
Korony
(było wówczas 720 zborów, z tego 251 reformowanych i 64
braci czeskich
). Nie wydano jej ponownie w całości; częściowe wznowienia wydano w
1564
w
Brześciu
(
Psałterz
),
1580
i
1593
w
Wilnie
(
Nowy Testament
) oraz
1585
w
Toruniu
(
Ewangelie
i
Dzieje Apostolskie
). Inne polskie tłumaczenia całości Biblii ukazały się dopiero znacznie później (
ariańska
Biblia Nieświeska
Szymona Budnego
w
1572
i katolicka
Biblia Wujka
w
1599
).
Jednak syn fundatora Biblii Brzeskiej, konwertowany przez
jezuitów
na
katolicyzm
Mikołaj Krzysztof Radziwiłł (Sierotka)
, jako
pokutę
za "grzechy ojca-heretyka" postanowił wykupić i zniszczyć wszystkie egzemplarze Biblii Brzeskiej. Mimo wydania na ten cel ogromnej sumy 5000 czerwonych złotych, udało mu się zniszczyć nie wszystkie, ale większość biblii, które uroczyście spalił na rynku w
Wilnie
. Pozostałe egzemplarze zostały zniszczone w okresie
kontrreformacji
; ocalało zaledwie 20 do 40 sztuk.
W
1926
r. jeden egzemplarz przekazano do zbiorów
Muzeum Narodowego w Warszawie
; inne (uszkodzone w różnym stopniu) obecnie znajdują się w muzeach lub bibliotekach uniwersyteckich (
Archiwum Główne Akt Dawnych
, Muzeum Ziemi
Wieluńskiej
(Dział Historii), Muzeum Podlaskie w Białymstoku (Biblioteka), Biblioteka Uniwersytetu
Zielonogórskiego
, Uniwersytet w Poznaniu, Ossolineum we Wrocławiu), Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna w Rzeszowie oraz w zbiorach kościelnych i prywatnych.
W
2003
r. Kalwin Publishing wydał uwspółcześnioną transkrypcję Biblii Brzeskiej. Przed publikacją całości, w
2000
r., w Wydawnictwie Duch Czasów opublikowano Brzeski Nowy Testament.
Zobacz też
Linki zewnętrzne