Żyworodność, żyworództwo, wiwiparia (
łac.
viviparia, od vivus – żyć oraz parire – urodzenie) – rodzaj
reprodukcji
polegający na tym, że
komórki jajowe
zapładniane są w obrębie dróg rodnych samicy i przechowywane w obrębie jej układu rozrodczego, rozwój zarodkowy przebiega w organizmie matki, zarodek jest odżywiany za pośrednictwem
łożyska
lub funkcjonalnie podobnych struktur, zarodki wylęgają się przed opuszczeniem organizmu matki i przychodzą na świat zwykle w pełni ukształtowane. Dzięki temu rozwój
płodu
przebiega pod osłoną ciała matki, niezależnie od czynników zewnętrznych, a rodzice nie są zmuszeni do wyszukiwania podłoża odpowiedniego do złożenia
ikry
, co zwierzętom żyworodnym umożliwia zasiedlenie wielu
środowisk
.
W klasyfikacji form rozrodu
kręgowców
przyjmowane są dwa kryteria[1]:
- sposób, w jaki organizm potomny opuszcza ciało matki – stosowany od czasów
Arystotelesa
i jego Historia Animalium ("Historia Zwierząt") podział na zwierzęta składające jaja oraz zwierzęta rodzące młode wolne od osłonek jajowych,
- źródło energii pobieranej przez zarodek – tylko z żółtka (lecytotrofia) lub najpierw ze zredukowanego żółtka, a następnie z organizmu matki (matrotrofia).
Na początku XIX wieku termin żyworodność część zoologów zaczęła stosować wyłącznie w odniesieniu do ssaków łożyskowych. Dla formy rozrodu organizmów lecytotroficznych pozostających w ciele matki wprowadzono termin jajożyworodność. Termin ten był później przez niektórych biologów (m.in.
Richard Owen
) przypisywany formom jajorodnym lub o słabo wykształconym łożysku (np.
torbacze
). W drugiej połowie XX wieku definicja żyworodności była różnie przedstawiana w literaturze przez różnych autorów i obejmowała:
- wszystkie przypadki żyworodności,
- reprodukcję, w czasie której nie występują osłony jajowe zarodków,
- składanie częściowo rozwiniętych jaj (
stekowce
i
łuskonośne
),
- wszystkie przypadki zapłodnienia wewnętrznego.
W wyniku wielu długich dyskusji wśród naukowców termin jajożyworodność został ostatecznie odrzucony jako przestarzały, a jego stosowanie jest niezalecane[1].
Żyworodność
wyewoluowała
z
jajorodności
we wszystkich
gromadach
kręgowców
, z wyjątkiem
ptaków
[1][2]. Występuje u
ssaków łożyskowych
,
torbaczy
, ryb
chrzęstnoszkieletowych
i
kostnoszkieletowych
,
płazów
,
gadów
oraz nielicznych
bezkręgowców
. Wyróżnia się żyworodność fakultatywną i obligatoryjną. Znane są przypadki jajorodności u ryb żyworodnych i odwrotnie[3].
Ssaki (z wyjątkiem
stekowców
) rozwijają się bez osłonek jajowych i rodzą w pełni rozwinięte. Rozwój żyworodności u ryb przebiegał w dwóch kierunkach: zarodki
spodoustych
rozwijają się w jajowodach, a
kostnoszkieletowych
w jajnikach. U ryb o bardziej zaawansowanym stopniu żyworodności występują różne typy łożysk przypominające łożysko ssaków[4], a
woreczek żółtkowy
zarodka jest silnie zredukowany.
U zwierząt żyworodnych, których zarodki odżywiają się żółtkiem (lecytotrofia) i zachowują całkowitą autonomię podczas rozwoju występuje żyworodność lecytotroficzna, wcześniej nazywana
jajożyworodnością
[2][5].
W
entomologii
żyworodność definiowana jest jako rodzenie larw (larworodność)[6].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Daniel G. Blackburn. Classification of the reproductive patterns of amniotes. „Herpetological Monographs”. 14, ss. 371-377 (2000) (
ang.
).
- ↑ 2,0 2,1 Anna Pecio. Ewolucja żyworodności wśród ryb (Pisces). „Przegląd Zoologiczny”. 1-2, ss. 29-47 (2001).
- ↑ Karol Opuszyński: Podstawy biologii ryb. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, 1983.
- ↑ Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa:
Wiedza Powszechna
, 1976.
- ↑ Joseph S. Nelson: Fishes of the World. Wyd. 4. John Wiley & Sons, 2006. . (
ang.
)
- ↑ Józef Razowski: Słownik entomologiczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987. .
Bibliografia
- Encyklopedia Biologia. Greg, 2008. .
- Mały słownik zoologiczny: ryby. Warszawa:
Wiedza Powszechna
, 1976.
- Daniel G. Blackburn. Classification of the reproductive patterns of amniotes. „Herpetological Monographs”. 14, ss. 371-377 (2000) (
ang.
).
- Karol Opuszyński: Podstawy biologii ryb. Warszawa: Państwowe Wydawnictwa Rolnicze i Leśne, 1983.
- Anna Pecio. Ewolucja żyworodności wśród ryb (Pisces). „Przegląd Zoologiczny”. 1-2, ss. 29-47 (2001).