Pierwsza Intifada (
hebr.
האינתיפאדה הראשונה,
arab.
انتفاضة فلسطينية أولى), zwana również "wojną kamieni", była masowym powstaniem
Palestyńczyków
przeciwko
izraelskiej
okupacji
Palestyny
[1]. Powstanie rozpoczęło się
9 grudnia
1987
w obozie palestyńskich uchodźców Jabalaya w
Strefie Gazy
i szybko rozprzestrzeniło się na
Zachodni Brzeg Jordanu
i
Wschodnią Jerozolimę
[2].
Palestyńskie działania obejmowały kilka form
nieposłuszeństwa obywatelskiego
, takich jak:
strajki
,
bojkot
izraelskich towarów, malowanie
graffiti
oraz demonstracje, podczas których dochodziło do starć z
izraelską armią
. Prasowe zdjęcia ukazujące palestyńskich młodzieńców rzucających kamieniami w ciężko uzbrojonych izraelskich żołnierzy przyniosły
Intifadzie
międzynarodowy rozgłos[3].
Podczas pierwszej Intifady zginęło 1162 Palestyńczyków i 160 Izraelczyków. Kolejnych ponad 1000 Palestyńczyków zostało zabitych przez swoich własnych ludzi, w wyniku oskarżenia o
kolaborację
z izraelskimi władzami[4].
Wprowadzenie
W wyniku
wojny sześciodniowej
1967
Izrael zajął Zachodni Brzeg Jordanu i Strefę Gazy. W Strefie Gazy żyło 381 tys., a na Zachodnim Brzegu Jordanu około 586 tys. Arabów, którzy od tego momentu zostali poddani wojskowej administracji Izraela. Izraelczycy starali się przestrzegać czterech głównych zasad:
- ograniczenie bezpośredniej wojskowej obecności,
- nie interweniowanie i normalizacja codziennego życia,
- poprawa standardów życia i
- dążenie do otworzenia mostów na rzece Jordan.
Wprowadzanie tych zasad w życie było w interesie lokalnej społeczności arabskiej, a pomimo to wśród Palestyńczyków narastało poczucie frustracji. Uważali oni, że znajdują się pod izraelską okupacją i o wszystkie niepowodzenia oskarżali Izrael. Niewątpliwie korzenie tego sięgały okresu
pierwszej wojny izraelsko-arabskiej
1948
i licznych masakr Arabów dokonanych przez żydowskie oddziały. Zniszczono wówczas około 500 arabskich wiosek, a 750 tys. Palestyńczyków uciekło z kraju[5].
Od
1964
przeciwko Izraelowi rozpoczęła walkę
Organizacja Wyzwolenia Palestyny
, która uważała siebie za oficjalnego przedstawiciela interesów narodu palestyńskiego. W następstwie
wojny libańskiej
w
1982
siły OWP musiały opuścić
Liban
. Od tego momentu główna kwatera
Jasera Arafata
znajdowała się w
Libii
. Stamtąd kierowano licznymi
zamachami w Izraelu
i większością
ataków na cele izraelskie na świecie
. Pomimo to Palestyńczycy odczuwali, że poparcie dla ich walki z Izraelem nieustannie słabnie. Potwierdzeniem tego mógł być przebieg IV Nadzwyczajnego Szczytu
Ligii Arabskiej
w
Ammanie
(
8
-
12 listopada
1987
). Obrady skoncentrowały się głównie na
wojnie iracko-irańskiej
, odsuwając problem palestyński na dalszy plan[6]. Rodziło to poczucie rosnącego niezadowolenia i pogłębiającą się frustrację Palestyńczyków.
Palestyńczycy i ich zwolennicy twierdzą, że Intifada była odpowiedzią na "brutalny ucisk" ze strony Izraela, który rzekomo obejmował zabójstwa, masowe aresztowania, rozbiórki domów, deportacje itp.[7], jednak w rzeczywistości przed wybuchem palestyńskiego powstania rzadko dochodziło do podobnych wydarzeń. Do tego momentu Izraelczycy uważali rozbiórkę domów za niewyobrażalną karę i nie stosowano takich represji (od czasu Wojny o Niepodległość
1948
). Po wybuchu Intifady, gdy OWP zaczęła wypłacać odszkodowania pokrzywdzonym palestyńskim rodzinom, rozbiórki domów "zostały uznane jako kolejny bodziec pobudzający opór"[8].
Palestyńczycy czuli się opuszczeni przez swoich arabskich sojuszników. Wielu Palestyńczyków było zgorzkniałych i nie chciało pogodzić się z perspektywą życia jako obywatele drugiej klasy, pozbawieni większości politycznych praw. Czynnik społecznego niezadowolenia był tak duży, że wystarczyła niewielka iskra do wybuchu powstania. Oddalenie przywódców OWP z łatwością mogli wykorzystać duchowi
muzułmańscy
przywódcy, którzy coraz aktywniej działali w Strefie Gazy. W
1987
członkowie radykalnej islamskiej organizacji
Hamas
założyli w
Gazie
Centrum Islamskie. Stało się ono siedzibą młodych Muzułmanów, którzy byli gotowi poświęcić swoje życie za wiarę. Kierujący przebiegiem wydarzeń Hamas, w odróżnieniu od świeckiego OWP, kategorycznie odrzucał możliwość jakichkolwiek rozmów pokojowych z Izraelem, uznając zbrojną walkę za sposób realizacji głównego celu, jakim było wyzwolenie całej Palestyny z okupacji izraelskiej.
Katalizator
Wzrost niezadowolenia społecznego wykorzystali muzułmańscy duchowni
ulemowie
, którzy zaczęli w grudniu
1987
w
meczetach
Strefy Gazy wzywać do rozpoczęcia powstania antyizraelskiego. Wykorzystano przy tym wydarzenie z
1 października
, kiedy to izraelscy komandosi zastawili w pobliżu Gazy zasadzkę na terrorystów z
Islamskiego Dżihadu
. W zasadzkę wpadła jednak grupa przypadkowych Palestyńczyków i zginęło 7 cywilów.
Nawoływanie duchownych w meczetach wywołało gniew i drobne starcia uliczne z izraelskimi żołnierzami, jednak do wybuchu powstania potrzebnych było jeszcze więcej katalizatorów. Tak się złożyło, że
6 grudnia
palestyńscy terroryści zasztyletowali żydowskiego osadnika, który robił zakupy w Gazie. Powodowało to wzrost napięcia i wzajemną nieufność Izraelczyków i Palestyńczyków.
8 grudnia
1987
doszło do nieszczęśliwego wypadku samochodowego w obozie uchodźców palestyńskich Jabalaya w Strefie Gazy. Kierowca wojskowej ciężarówki stracił kontrolę nad samochodem i w wypadku zginęło 4 Palestyńczyków. Stało się to pretekstem do wybuchu gwałtownych zamieszek w obozie uchodźców i przy przejściu granicznym Eretz. Podczas zamieszek izraelscy żołnierze dodatkowo zastrzelili 18-letniego Palestyńczyka. Wywołało to wybuch gniewu w Strefie Gazy, który szybko rozprzestrzenił się na cały Zachodni Brzeg Jordanu i Wschodnią Jerozolimę.
Intifada
Znaczek Intifady z 1990 r., ukazujący izraelski wojskowy but usiłujący zdeptać palestyńskie terytorium pod izraelską okupacją.
9 grudnia
1987
wybuchły palestyńskie zamieszki w obozie uchodźców Jabalaya (około 60 tys. mieszkańców) w Strefie Gazy. W następnych dniach zamieszki objęły swoim zasięgiem całą Strefę Gazy oraz Zachodni Brzeg Jordanu. Rozpoczęło się palestyńskie powstanie Intifada, której celem było wywalczenie prawa do proklamowania niepodległego
państwa Palestyna
.
Początkowo starcia palestyńsko-izraelskie wybuchały bardzo spontanicznie i przebiegały całkowicie chaotycznie. Młodzi Palestyńczycy zazwyczaj atakowali kamieniami izraelskich policjantów, którym na pomoc przybywali żołnierze. Jednak z czasem Palestyńczycy zmienili taktykę działania, wykorzystując do atakowania
butelki zapalające
i
granaty ręczne
. Bardzo często zza pleców rzucających kamieniami dzieci, z ukrycia strzelali palestyńscy terroryści. Izraelscy żołnierze odpowiadali ogniem na ostrzał i wówczas ofiarą padały najczęściej dzieci. Stawało się to tematem reportaży, które pozyskiwały Palestyńczykom poparcie Zachodu. Arabskie wioski, miejscowości i obozy uchodźców zostały otoczone barykadami, za którymi ukrywali się młodzi bojownicy atakujący kamieniami izraelskie patrole wojskowe. Mieszkańcy osiedli mogli się cieszyć poczuciem względnej wolności, której nie naruszała obecność izraelskich żołnierzy. Palestyńskimi działaniami starali się kierować muzułmańscy przywódcy duchowi wywodzący się z Centrum Islamskiego przy Uniwersytecie w Gazie. Jako zbrojne ramię wystąpił wówczas po raz pierwszy
Hamas
. Wsparcie zapewniali dysydenci OWP i radykalne organizacje islamskie działające poza granicami kraju.
Początkowo izraelscy żołnierze tłumili zamieszki
pałkami
[9]. Ówczesny minister obrony
Icchak Rabin
w styczniu
1988
zachęcał żołnierzy i policjantów do łamania kości Palestyńczyków. Mówił on: "pierwszym priorytetem sił bezpieczeństwa ma być stanięcie na przeszkodzie agresywnym demonstracjom z siłą, mocą i ciosami ... Damy jasno do zrozumienia gdzie przebiegają terytoria"[10]. Izraelscy żołnierze stosowali także gumowe kule, które zmniejszały liczbę ofiar. Latem
1988
izraelskie władze podjęły decyzję o zamknięciu wszystkich arabskich szkół w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu Jordanu. Uczyniono tak, aby stłumić Intifadę, jednak budzi to duże wątpliwości, gdyż palestyńskie dzieci nie będąc na lekcjach w szkołach wychodziły na ulice i dawały się wciągnąć w demonstracje oraz zamieszki. Decyzja o zamknięciu szkół miała obowiązywać aż do odwołania.
Szwedzka
organizacja
Save the Children
oceniła, że w dwóch pierwszych latach trwania Intifady od 23600 do 29900 palestyńskich dzieci potrzebowało pomocy medycznej (jedna trzecia tych dzieci miała poniżej 10 lat)[11].
Eskalacja przemocy była tak duża, że
22 grudnia
1987
Rada Bezpieczeństwa ONZ
przegłosowała Rezolucję nr 605, potępiającą Izrael za spowodowanie śmierci tak dużej liczby palestyńskich cywilów[12].
Ofiary Intifady
Rok | Izraelscy cywile zabici przez Palestyńczyków | W tym poniżej 17-lat | Izraelscy żołnierze zabici przez Palestyńczyków |
---|
9-31 grudnia
1987
| 0 | 0 | 0 |
1988
| 8 | 3 | 4 |
1989
| 20 | 1 | 11 |
1990
| 17 | 0 | 5 |
1991
| 14 | 0 | 5 |
Źródło danych:
B'Tselem
.
Rok | Palestyńczycy zabici przez izraelską armię | W tym poniżej 17-lat | Palestyńczycy zabici przez izraelskich cywilów | W tym poniżej 17-lat |
---|
9-31 grudnia
1987
| 22 | 5 | 0 | 0 |
1988
| 290 | 48 | 20 | 2 |
1989
| 286 | 78 | 19 | 5 |
1990
| 126 | 23 | 19 | 2 |
1991
| 96 | 24 | 8 | 3 |
Źródło danych:
B'Tselem
.
Płaszczyzna polityczna konfliktu
Różne państwa świata zajmowały odmienne stanowisko względem Intifady w różnych okresach jej trwania. Państwa arabskie tradycyjnie już udzieliły poparcia politycznego i finansowego Palestyńczykom, uznając powstanie za część
wojen izraelsko-arabskich
. Dlatego w lutym
1988
arabskie państwa
Zatoki Perskiej
zaoferowały kilka
milionów
dolarów
pomocy dla
Hamasu
, który rozwijał swoją działalność w Strefie Gazy. Na czele Hamasu stał charyzmatyczny duchowy przywódca
szejk
Ahmed Jassin
, który zachęcał Palestyńczyków do nienawiści i walki przeciwko Izraelowi.
Latem
1988
Palestyńczycy stworzyli Zjednoczone Narodowe Kierownictwo Powstania, składające się z przedstawicieli wszystkich palestyńskich organizacji, w tym OWP i Hamasu, które rywalizowały ze sobą o wpływy wśród Arabów. Teraz palestyńskie organizacje miały ze sobą współdziałać, tworząc jeden wspólny front walki z Izraelczykami.
Tymczasem przywódcy Izraela stopniowo dochodzili do zrozumienia, że nie ma możliwości siłowego rozwiązania
konfliktu izraelsko-arabskiego
i należy poszukiwać możliwości negocjacji pokojowych. Dlatego
1 sierpnia
1988
minister
Ezer Weizman
zadeklarował gotowość do rozmów z Organizacją Wyzwolenia Palestyny, jeśli ta "uzna państwo Izrael".
Państwo Palestyna
15 listopada
1988
Palestyńska Rada Narodowa przyjęła w
Algierze
deklarację niepodległości
państwa Palestyna
na terytorium Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy. Ogłoszenie niepodległości nie tworzyło państwa Palestyna, dotyczyło przede wszystkim struktury politycznej
in statu nascendi
proklamowanej na podstawie deklaracji niepodległości. Państwo Palestyna, jako niepodległy organizm polityczny, nie zostało formalnie uznane ani przez
Izrael
, ani przez
ONZ
. Jednak około 100 państw (w tym
Polska
) utrzymuje kontakty dyplomatyczne z
Autonomią Palestyńską
, choć w niektórych przypadkach, np. na forum ONZ, używa się obecnie nazwy Palestyna, a nie Autonomia Palestyńska dla tego obszaru. Również
Liga Państw Arabskich
, przyjęła Palestynę jako swojego członka pod nazwą "Państwo Palestyny"[13].
Przełomowym wydarzeniem okazała się wypowiedź przewodniczącego OWP, Jasera Arafata, jaką wygłosił w grudniu
1988
w
Genewie
(
Szwajcaria
). Oświadczył on, że OWP poprze rozwiązanie konfliktu arabsko-izraelskiego w oparciu o Rezolucje Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 242 i 338. Tym samym OWP uznała prawo do istnienia państwa Izrael w granicach sprzed
1967
roku.
Stany Zjednoczone
zaakceptowały oświadczenie Jasera Arafata i zezwoliły swoim politykom na podjęcie kontaktów dyplomatycznych z OWP. Był to przełom, umożliwiający poszukiwanie drogi pokojowego rozwiązania konfliktu.
Zmiana taktyki Palestyńczyków
Rok
1989
charakteryzował się poszukiwaniem nowych metod walki przez Palestyńczyków. Początkowo zastosowali oni metodę porywania Izraelczyków, których następnie najczęściej mordowano. Miało to na celu zastraszenie izraelskiej opinii publicznej i zwrócenie na siebie uwagi przez międzynarodowe media. Jednak największa zmiana była związana z mocnym zaangażowaniem się radykalnych islamskich organizacji
Hamas
i
Islamski Dżihad
w przeprowadzanie zamachów terrorystycznych w Izraelu.
6 lipca
1989
terrorysta z Islamskiego Dżihadu uprowadził autobus linii nr 405 pomiędzy Tel Awiwem a Jerozolimą, zjechał z drogi i wpadł do głębokiego wąwozu. Zginęło 16 Izraelczyków, a 27 osób zostało rannych. Był to pierwszy zamach samobójczy w Izraelu[14].
W odpowiedzi izraelskie siły bezpieczeństwa zwiększyły swoje działania, tworząc dużą siatkę tajnych współpracowników i przeprowadzając liczne aresztowania palestyńskich przywódców. Starano się rozbić strukturę dowodzenia palestyńskich organizacji i w ten sposób stłumić Intifadę. W toku tych operacji, pod koniec
1989
aresztowano duchowego przywódcę Hamasu, szejka Ahmeda Jasina, którego następnie skazano na dożywotnie więzienie za nakłanianie do zabijania Izraelczyków.
Izraelski historyk Benny Morris twierdzi, że w czerwcu
1990
"Intifada zaczęła wygasać. Przejawem frustracji OWP był znaczny wzrost zabójstw współpracowników; w 1991 Izraelczycy zabili mniej Palestyńczyków - około 100 - niż Palestyńczycy zabili siebie - około 150"[15].
Sprawa Iraku
Kolejnym przełomowym wydarzeniem dla Intifady okazała się inwazja wojsk
irackich
na
Kuwejt
(
2 sierpnia
1990
). Stworzyło to realne zagrożenie dla sąsiedniej
Arabii Saudyjskiej
i doprowadziło do utworzenia wielkiej międzynarodowej koalicji, która zgromadziła swoje wojska w
Zatoce Perskiej
, przygotowując się do wojny z Irakiem. Tymczasem
5 sierpnia
1990
przewodniczący OWP
Jaser Arafat
przyleciał do Iraku, okazując publicznie swoje poparcie dla inwazji na Kuwejt. Arafat gorąco obcałował się z irackim prezydentem
Saddamem Husajnem
, który udzielał miesięcznie 4
mln
USD
pomocy finansowej OWP.
17 stycznia
1991
wojska sprzymierzonych rozpoczęły
Operację "Pustynna Burza"
, w trakcie której do
28 lutego
zniszczona została większość wojsk irackich. Opowiedzenia się Jasera Arafata po przegranej stronie Iraku bardzo osłabiło pozycję OWP. Przegrana iracka spowodowała osłabnięcie siły Intifady i zmusiła Palestyńczyków do wyrażenia zgody na rozpoczęcie negocjacji pokojowych z Izraelem. W
1991
odbyła się konferencja pokojowa w
Madrycie
.
Wyniki
Ogółem podczas Pierwszej Intifady zginęło 1162 Palestyńczyków (w tym 241 dzieci) i 160 Izraelczyków (w tym 5 dzieci)[16]. Dodatkowo około 1 tys. Palestyńczyków zostało zabitych przez Palestyńczyków, za domniemaną współpracę z izraelskimi władzami. Jednak w rzeczywistości zaledwie 40-45
%
z zabitych współpracowało z Izraelem[17].
Palestyńskie powstanie Intifada nigdy nie przybrało formy regularnych starć zbrojnych lub partyzanckich, ponieważ rola i siły OWP były w znacznym stopniu ograniczone. Palestyńczycy nigdy nie oczekiwali, że ich powstanie osiągnie jakieś bezpośrednie korzyści w walce z izraelskim państwem, jednak osiągnięto kilka pozytywnych dla strony palestyńskiej rezultatów:
- Palestyńczycy zdołali po raz pierwszy scementować w jedną całość swój naród, tworząc wizję utworzenia państwa palestyńskiego dla narodu palestyńskiego w Palestynie. Oznaczało to koniec ery izraelskich dyskusji nad "jordańskim rozwiązaniem", w którym ojczyzną dla Palestyńczyków miała być Jordania[18].
- Ostra reakcja izraelskich sił bezpieczeństwa na Intifadę, spowodowała zwrócenie międzynarodowej uwagi na trudną sytuację Palestyńczyków, którzy byli więzieni na swojej własnej ziemi. Szczególnie niepokojącym była wysoko liczba ofiar wśród palestyńskich dzieci (wiele z nich w momencie postrzelenia rzucało kamieniami w izraelskich żołnierzy). Co znamienne, liczne amerykańskie media otwarcie krytykowały Izrael za nadmierną eskalację przemocy. Intifada zdołała przesunąć kwestię palestyńską na płaszczyznę międzynarodowej dyplomacji, angażując w konflikt
Organizację Narodów Zjednoczonych
,
Unię Europejską
,
Stany Zjednoczone
i
Związek Radziecki
. W konsekwencji Europa mocno zaangażowała się w pomoc gospodarczą dla nowo powstałych władz
Autonomii Palestyńskiej
[19].
- Intifada zadała także ciężki cios gospodarce Izraela. Centralny Bank Izraela ocenił poniesione straty na 650
mln
USD
w samym tylko
eksporcie
, a należy dodać do tego jeszcze straty w usługach, turystyce i bojkocie izraelskich towarów.
- Konsekwencją Pierwszej Intifady było zwołanie konferencji pokojowej w Madrycie
1991
i tym samym wejście OWP na arenę międzynarodowej dyplomacji. Dalsze rozmowy były prowadzone w następnych latach, doprowadzając do utworzenia Autonomii Palestyńskiej.
Bibliografia
- Eitan Alimi, "Israeli Politics and the First Palestinian Intifada." Routledge, London 2006. .
- Geoffrey Aronson, "Israel, Palestinians, and the Intifada: Creating Facts on the West Bank." Kegan Paul International, London 1990. .
- Joel Beinin & Zachary Lockman, "Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation." South End Press, Boston 1989. .
- Joost R. Hiltermann, "Behind the Intifada: Labor and Women's Movements in the Occupied Territories." Princeton University Press, Princeton, N.J 1991. .
- Mary Elizabeth King, "A Quiet Revolution: The First Palestinian Intifada and Nonviolent Resistance." Nation Books, New York 2007. .
- Benny Morris, "Righteous Victims: a History of the Zionist-Arab conflict, 1881-1999." Knopf, New York 1999. .
- Don Peretz, "Intifada: The Palestinian Uprising." Westview Press, Boulder, Colorado 1990. .
Przypisy
- ↑ MSC Encarta:
Intifada
(
ang.
). [dostęp 7 lutego 2008].
- ↑ Jerusalem Media&Communication Centre:
The Intifada: An Overview: The First Two Years
(
ang.
). [dostęp 7 lutego 2008].
- ↑ BBC News:
Palestinian intifada
(
ang.
). [dostęp 7 lutego 2008].
- ↑ Y. Haj-Yahia: Alleged Palestinian Collaborators with Israel and their Families. A Study of Victims of Internal Political Violence.. Hebrew University of Jerusalem: Truman Institute, 1999, s. 19.
- ↑
Raport ONZ
(
ang.
). [dostęp 29 stycznia 2008].
- ↑ Aryeh Shalev: The Intifada: Causes and Effects.. Jerozolima: Jerusalem Post & Westview Press, 1991, s. 33. ISBN 081338303.
- ↑ A. Duvall P. Ackerman: A Force More Powerful: A Century of Nonviolent Conflict.. Martin's Press, 2000, s. 403.
- ↑ Aryeh Shalev: The Intifada: Causes and Effects.. Jerozolima: Jerusalem Post & Westview Press, 1991, ss. 111-114. ISBN 081338303.
- ↑ [
M. McCormick Eugene R. Wittkopf
]: The Domestic Sources of American Foreign Policy: Insights and Evidence. Rowan & Littlefield, 1986. .
- ↑ Jerusalem Media & Communication Centre:
The Intifada - An Overview: The First Two Years
(
ang.
). [dostęp 8 lutego 2008].
- ↑ [
M. McCormick Eugene R. Wittkopf
]: The Domestic Sources of American Foreign Policy: Insights and Evidence. Rowan & Littlefield, 1986. .
- ↑ ONZ:
Security Council Resolutions 1987
(
ang.
). [dostęp 8 lutego 2008].
- ↑ Liga Państw Arabskich:
League of Arab States, Member States: State of Palestine
(
ang.
). [dostęp 8 lutego 2008].
- ↑ Jeffrey Ivan Victoroff (2006):
Tangled Roots: Social and Psychological Factors in the Genesis of Terrorism
(
ang.
). [dostęp 8 lutego 2008].
- ↑ Benny Morris: Righteous Victims: A History of the Zionist-Arab Conflict, 1881-1999. Knopf, 1999. DOI:
612
.
- ↑ B'Tselem:
Statistics:First Intifada
(
ang.
). [dostęp 8 lutego 2008].
- ↑ The Palestinian Human Rights Monitoring Group:
Collaborators, One Year Al-Aqsa Intifada
(
ang.
). [dostęp 8 lutego 2008].
- ↑ Serwis izrael.badacz.org:
Palestyńczycy
(
pol.
). [dostęp 8 lutego 2008].
- ↑ Serwis izrael.badacz.org:
Finanse Autonomii Palestyńskiej
(
pol.
). [dostęp 8 lutego 2008].
Zobacz też
Linki zewnętrzne