Przedstawiony materiał definiuje zaganienia i wskazuje płaszczyzny porozumienia pomiedzy wychowaniem i profilaktyką. Może stanowić punkt odniesienia dla tworzących, bądź ewaluujacych Szkolne Programy Wychowawcze.
Wychowanie jest procesem, w którym wychowanek ma dojść do pełni osobowego rozwoju poprzez:
- ukształtowanie prawego charakteru,
- budowanie poczucia odpowiedzialności za własny rozwój i dobro wspólne,
- uznanie i przestrzeganie norm społecznych,
- budowanie postawy życzliwości i miłości do ludzi,
- uświadamianie sobie celów życiowych.
Wychowanie jest więc stałym procesem doskonalenia się wychowanka, który poprzez swoje wybory i działania rozwija się i usprawnia swoje ludzkie zdolności do bycia pełni człowiekiem. Rola wychowawców ogranicza się do towarzyszenia wychowankowi w tym rozwoju i stwarzania takich warunków, które ten rozwój umożliwiają. Zatem tworzenie porządku i ładu w otoczeniu wychowanka: fizycznego, emocjonalnego, moralnego, społecznego i duchowego jest głównym zadaniem wychowawców. Szczególnie należy dbać o ład moralny i duchowy, ponieważ dzięki nim dokonuje się integracja poszczególnych sfer życia człowieka i jego wszechstronny rozwój. Wychowanie moralne to przede wszystkim ukierunkowanie na przekazywanie wartości i zabezpieczanie przed przyjmowaniem antywartości Prowadzenie dziecka do rozpoznania i wyboru dobra, jak i zabezpieczanie go przed złem należy do stałej troski wychowawców. Wskazywanie ideału i pomoc w dążeniu do niego, oraz ochrona i ingerowanie, gdy pojawia się na tej drodze zagrożenie, stanowią stałe elementy towarzyszenia dziecku w rozwoju. Jeśli pierwszy element byłby wychowaniem w sensie ścisłym, to drugi element ma charakter profilaktyki.
Profilaktyka jest chronieniem człowieka rozwoju przed zagrożeniami i reagowaniem na nie. Jej celem jest ochrona człowieka, dziecka, ucznia, wychowanka przed wszelkimi zakłóceniami rozwoju. Na pozór może się wydawać, że wszelkie zagrożenia czyhają na człowieka w świecie zewnętrznym, gdy w istocie to sam człowiek dokonuje takich wyborów, które zakłócają jego rozwój. Człowiek niedojrzały sam dla siebie może być zagrożeniem. Dlatego powadzenie dziecka ku dojrzałości jest zarówno wychowaniem, jak i profilaktyką.
Oddziaływanie profilaktyczne ma szczególne znaczenie w odniesieniu do dzieci i młodzieży w okresie dorastania (10-18 lat). Jest to faza rozwoju stanowiąca pomost pomiędzy dzieciństwem i dorosłością, w czasie której dokonuje się wiele intensywnych, jakościowych zmian w osobowości człowieka. Fazę tę najczęściej charakteryzuje brak integracji. Dlatego jest to czas podatny na zakłócenia i podejmowanie zachowań ryzykownych zaburzających prawidłowy rozwój. Do najczęściej pojawiających się należą:
- palenie tytoniu,
- używanie alkoholu,
- używanie innych środków psychoaktywnych,
- wczesna inicjacja seksualna,
- zachowania agresywne i przestępcze.
Cechy jednostki i środowiska, które sprzyjają podejmowaniu zachowań ryzykownych nazywamy czynnikami ryzyka. Natomiast te, które zwiększają odporność człowieka na działanie czynników ryzyka nazywamy czynnikami chroniącymi. Do najważniejszych czynników chroniących zalicza się:
- silną więź emocjonalną z rodzicami,
- zainteresowanie nauką szkolną,
- regularne praktyki religijne,
- uwewnętrzniony szacunek do norm, wartości, autorytetów.
Natomiast do zbadanych czynników ryzyka zalicza się:
- środowisko społeczne promujące dane wzorce zachowania,
- normy społeczne,
- modelowanie takich zachowań w domu i szkole,
- konflikty i doświadczenie izolacji w dzieciństwie,
- grupa rówieśnicza, której normą są zachowania dyskusyjne,
- niskie wyniki osiągane w szkole i brak celów życiowych,
- łatwość zdobycia substancji psychoaktywnych,
- wczesna inicjacja w zachowaniach ryzykownych.
Zatem działania profilaktyczne powinny być nakierowane na osłabienie czynników ryzyka i wzmacnianie czynników chroniących.
Szkoła jest miejscem profilaktyki pierwszorzędnej skierowanej do grupy niskiego ryzyka, polegającej na promowaniu zdrowego stylu życia i zapobieganiu zagrożeniom, w szczególności na rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z wymogami życia.
Aby osiągnąć ten cel powinny być realizowane następujące zadania:
- promowanie zdrowia,
- uczenie podejmowania roztropnych decyzji,
- kształtowanie prawdziwe przekonania i obalać stereotypy,
- zmienianie błędnych oczekiwań,
- nawiązywanie współpracy z instytucjami wspierającymi szkołę w profilaktyce,
- uczenie krytycznego stosunku do mediów,
- budowanie pozytywnych relacji n-u, u-n, u-u.
- kształtowanie autorytetów,
- kształtowanie asertywności,
- budzenie zainteresowań,
- motywowanie do nauki (ciekawie powadzone lekcje, stosowanie aktywnych metod pracy, jasne metody oceniania, indywidualizacja procesu nauczania,)
Opracowanie mgr Renata Król
