Jednym z elementów współdziałających z całym środowiskiem wychowującym jest książka. Budzenie motywacji czytelniczych, przygotowanie dziecka do tego, aby w przyszłości stało sie czytelnikiem dojrzałym, zdolnym świadomie wybierać i oceniać wartość dzieła literackiego, rozwijać określone gusty i zainteresowania literackie, obcować z tekstem literackim w sposób samodzielny i twórczy to podstawowy cel stawiany nauczycielom przedszkola w dziedzinie wychowania literackiego.
Literatura dziecięca, będąca bogatym źródłem wiedzy, jest ważnym elementem wychowania młodego człowieka przez sztukę. O ile twórczość Marii Konopnickiej adresowana do czytelnika dorosłego, straciła dziś wiele ze swej aktualności i ekspresji, o tyle literatura dla dzieci jest nadal żywa, poczytna i wielokrotnie wznawiana. Była rewelacją w epoce pozytywizmu, zdobyła wielką, nadal trwającą popularność.
Małe dziecko nie potrafi jeszcze czytać, ale ilustrowana książka wzbudza jego zaciekawienie. Już dwulatek sięga po książkę i wśród barwnych plam z radością rozpoznaje rzeczy mu znane, wskazuje na nie i próbuje je określić. Stopniowo książka, w której dominującą rolę odgrywa ilustracja, pomaga utrwalić i uporządkować pierwsze spostrzeżenia. Dziecko, pozostawione samo z książką, traktuje ją jako przedmiot do zabawy manipulacyjnej. Zaczyna jednak dostrzegać, że w ilustracjach są ciekawe, interesujące elementy. Zaczyna przy pomocy dorosłych nadawać im nazwy. Słucha opowiadań na ich temat. W kontakcie z książką zaczyna coraz większą rolę odgrywać tekst.
Pracując z dziećmi trzyletnimi, należy liczyć się z dużą wrażliwością ich układu nerwowego. Bardzo ważna jest tu spokojna , życzliwa atmosfera. Takie małe dziecko tylko na chwilę potrafi skupić uwagę, dlatego tak ważne jest , aby utwory dla niego przeznaczone były proste i zrozumiałe. Bowiem myślenie u trzylatka wchodzi dopiero w fazę konkretno - wyobrażeniową.
Z bogatej twórczości M. Konopnickiej, nauczycielki mogą wykorzystać wiersz „Jabłonka”, który składa się tylko z dwóch zwrotek i dzieci trzyletnie są w stanie go zrozumieć. Należy jednak pamiętać, iż poetka żyła w odległych nam czasach i jej język nie zawsze bywa zrozumiały. Na przykład słowa i zwroty otrącać, odziała kwieciem, bławaty należy dzieciom wyjaśnić. Bardzo pomocne są duże ilustracje i sylwety do utworów. Dziecko od razu chce zobaczyć o czym czyta, lub opowiada nauczycielka.
Już trzy i czterolatki mogą odgrywać gestem, ruchem czy słowem pewne fragmenty utworu - charakterystyczne wymachy rąk naśladujące wiatr w wierszu „Śnieżyca”, „Wiatr”, podskoki koników w utworze „Sanna”, susy żabki czy zajączka, brodzenie bociana po łące i klekot w wierszu „Bocian”, bzykanie pszczół, kukanie kukułki itp. Nauczycielka może przygotować różne zabawy inscenizacyjne do utworów M. Konopnickiej, wykorzystywać je odpowiednio do tematyki w danym tygodniu, czy w związku z porą roku, jakimś świętem (Boże Narodzenie, Nowy Rok).
Dziecko czteroletnie w porównaniu z trzyletnim lepiej się orientuje w otoczeniu. Dzieci w tym wieku, mając zwiększoną potrzebę ruchu i działania, dążą coraz aktywniej do poznawania środowiska, w którym żyją. Dziecko coraz częściej zadaje pytania, mówi o swoich przeżyciach, zasób jego słów wzbogaca się. Czterolatki z uwagą śledzą akcję krótkich opowiadań, słuchają łatwych wierszy, np.„Ogródek”, „Jabłoneczka”, „Zmarzlak”, „Zła zima”. Dziecko coraz lepiej wykorzystuje zdobywane informacje i umiejętności , żywiej reaguje na piękno opisywanej przyrody przez M. Konopnicką.Już czterolatkom bardzo podoba się wiersz „Jesienią”. Ten krótki utwór posiada niewyszukaną formę i zrozumiałe słownictwo, zawiera też wiele zdrobnień. Autorka przedstawia w nim barwny , plastyczny obrazek, opisując sady, które w porze jesieni bujnie owocują. Ten wierszyk można recytować z podziałem na role, przygotować jego małą inscenizację.
W okresie zimowym, przedświątecznym, spośród wierszy zamieszczonych w cyklu „Co słonko widziało” nauczycielki mogą wybrać utwór „Choinka w lesie”, oraz „Zmarzlak”, czy „Rzeka”. W wierszach M. Konopnickiej pojawiają się ptaki, zwierzęta, pszczoły, muchy, mrówki, np. „Nasza czarna jaskółeczka”, „Muchy Samochwały”, „Przy mrowisku”.Utwory te dostarczają licznych przykładów wychowawczych. Płynie z nich głęboka mądrość. Dzieci uczą się szacunku dla innych ludzi, przypominają o posłuszeństwie, pilności, pracowitości i sumienności.
Charakterystyczne dla pięciolatków jest upodobanie do znanych już tekstów. Dzieci same powtarzają sobie , opowiadają fragmenty książek, wierszy, mają swych ulubionych bohaterów i potrafią wskazać tych , których nie lubią. Nauczycielka realizując treści programowe w pracy dydaktyczno - wychowawczej z grupą dzieci sześcioletnich, może wielokrotnie i w różnorodny sposób wykorzystywać utwory M. Konopnickiej z cyklu „Co słonko widziało”. Zawierają one treści programowe, takie jak: budzenie poczucia przynależności narodowej, poszanowanie dla odrębności narodowych, rozwijanie zainteresowań pięknem i bogactwem naszego kraju ( „Jak Wisła szła do morza”, „Nasze kwiaty”, „Pojedziemy w cudny kraj”).
Znanym wierszem posiadającym bogatą treść i walory wychowawcze jest „Stefek Burczymucha”. Natomiast utwór „O Janku Wędrowniczku” jest pełen zabawnych przygód. Jednym z najsłynniejszych utworów M. Konopnickiej jest „Na jagody” często wykorzystywany z okazji Dnia Matki. Na uwagę zasługują również „Szkolne przygody Pimpusia Sadełko”, przesycone humorem i bardzo lubiane przez dzieci.
Z powyższego wynika , że twórczość Marii Konopnickiej jest bogatym źródłem wiedzy o człowieku i otaczającym go świecie. Ową wiedzę można wykorzystać w bardzo szerokim zakresie w pracy wychowawczo - dydaktycznej z dziećmi w wieku przedszkolnym.
Polska pisarka epoki pozytywizmu była jednocześnie matką kilkorga dzieci, stąd też lepiej niż ktokolwiek inny rozumiała ich troski i problemy, opowiadając o nich z prawdziwą niekłamaną szczerością.
mgr Cecylia Lisowska |
