Beskid Sądecki widziany z Małych Pienin.
W dole Szczawnica.
Krajobraz okolic Żegiestowa
Kolej gondolowa na Jaworzynę
Beskid Sądecki (
513.54
) –
pasmo górskie
w
Karpatach Zachodnich
, należące do
Beskidów Zachodnich
. Rozciągające się na powierzchni ok. 670 km², pomiędzy
Dunajcem
na zachodzie a dolinami
Kamienicy
, Mochnaczki, Muszynki i
Przełęczą Tylicką
(688 m n.p.m.) na wschodzie. Najwyższym
szczytem
jest
Radziejowa
– 1262 m
n.p.m.
Góry zbudowane są z
fliszu
płaszczowiny magurskiej.
Położenie
Beskid Sądecki od zachodu ograniczony jest doliną Dunajca, która oddziela go od
Gorców
, a na północnym zachodzie – od
Beskidu Wyspowego
. Od północy sąsiaduje z
Kotliną Sądecką
. Na północnym wschodzie i wschodzie doliny
Kamienicy Nawojowskiej
, Mochnaczki, Muszynki[1] oraz
Przełęcz Tylicka
i
Krzyżówka
są granicą z
Beskidem Niskim
(
Góry Grybowskie
). Od południowego wschodu przez dolinę Muszynki sąsiaduje z
Górami Leluchowskimi
(grupą Zimnego i Dubnego) o nieustalonej jednoznacznie przynależności, zaliczanymi do
Gór Czerchowskich
albo Beskidu Sądeckiego[2]. Na południu pasmo poprzez granicę państwową, biegnącą rzeką
Poprad
i lądem, sąsiaduje ze słowackimi Górami Lubowelskimi (
słow.
Ľubovnianska vrchovina), natomiast dalej na wschód – z
Małymi Pieninami
poprzez
przełęcz Rozdziela
oraz
Grajcarek
. Granicę pomiędzy Beskidem Sądeckim a
Pieninami
tworzy dolina
Grajcarka
i
Białej Wody
, jednakże wapienne skały po północnej stronie koryta Białej Wody mimo, że topograficznie znajdują się na terenie Beskidu Sądeckiego, strukturalnie i geologicznie przynależą do Małych Pienin.
Topografia
Płynący przez Beskid Sądecki Poprad dzieli go swoją przełomową doliną na dwa pasma:
Pasmo Radziejowej położone jest na zachód od Popradu. Znajduje się tu najwyższa Radziejowa oraz wszystkie pozostałe w regionie szczyty przekraczające 1200 m n.p.m. Pasmo Jaworzyny z najwyższą
Jaworzyną Krynicką
(1114 m n.p.m.) leży na wschód od pasma Radziejowej i przełomu Popradu. Tylko dwa wzniesienia – Jaworzyna oraz Wielka Bukowa (1104 m n.p.m.) mają wysokość większą niż 1100 m n.p.m.
Obydwie części mają charakter podłużnych
pasm górskich
złożonych z grzbietu głównego oraz odbiegających od niego grzbietów bocznych. Są one dosyć wyrównane, toteż szczyty, z wyjątkiem Radziejowej i Jaworzyny, charakteryzują się niewielką
wybitnością
. Oprócz tego, region cechuje stosunkowa lesistość. Z wyjątkiem niżej położonych terenów sąsiadujących z miejscowościami, raczej mało jest polan i łąk w porównaniu z okolicznymi pasmami gór.
Wody powierzchniowe
Obszar Beskidu Sądeckiego należy do dorzecza Dunajca w zlewisku
Morza Bałtyckiego
. Jedyną większą rzeką przepływającej przez region jest Poprad, natomiast Dunajec opływa go od zachodu i północy, będąc jego granicą. Większość cieków wodnych stanowią spływające z gór liczne potoki, płynące dolinami usytuowanymi najczęściej pomiędzy bocznymi grzbietami górskimi. Uchodzą one bezpośrednio do Dunajca lub Popradu bądź za pośrednictwem mniejszych rzek znajdujących się na granicy regionu, takich jak Grajcarek, Kamienica, czy Muszynka. W Beskidzie Sądeckim jest niewiele zbiorników wodnych – są to niewielkie
jeziora osuwiskowe
, których przykładem jest Młaka w
rezerwacie przyrody Baniska
[3].
Turystyka
Region jest bardzo atrakcyjny pod względem turystycznym, głównie ze względu na piękne krajobrazy, (przełom rzeczny Popradu), liczne uzdrowiska (wody mineralne), bogate dziedzictwo kulturowe regionu (np. szlak architektury drewnianej), folklor.
Największymi ośrodkami turystycznymi są powstałe w pobliżu źródeł i ujęć
wód mineralnych
miasta i wsie uzdrowiskowe, takie jak:
Krynica-Zdrój
,
Muszyna
,
Piwniczna-Zdrój
,
Rytro
,
Żegiestów-Zdrój
, a także położona na granicy Pasma Radziejowej i Małych Pienin
Szczawnica
. W Krynicy, Muszynie,
Wierchomli Małej
oraz należącej do Piwnicznej Suchej Dolinie znajdują się kompleksy wyciągów i stoków narciarskich. Jednym z najpopularniejszych jest Jaworzyna Krynicka, na którą z doliny Czarnego Potoku w Krynicy wjeżdża linowa kolej gondolowa. Działa ona również latem, wwożąc turystów na bezleśny, widokowy wierzchołek.
W górach poprowadzono wiele szlaków turystyki pieszej, z których najważniejszy i najdłuższy jest przebiegający głównymi grzbietami Pasm Radziejowej i Jaworzyny
Główny Szlak Beskidzki
, znakowany na czerwono. Wytyczone są także szlaki rowerowe, a nawet przebiega tędy
Transbeskidzki Szlak Konny
. W porównaniu z sąsiednimi pasmami górskimi, jest tu niewiele punktów widokowych. Najważniejsze i najbardziej znane to:
Przehyba
, wieża na Radziejowej,
Wielki Rogacz
oraz Jaworzyna Krynicka. Są to zarazem najbardziej popularne wśród turystów szczyty w regionie. Przemierzający szlaki turyści mogą nocować w pięciu schroniskach
PTTK
. Są to:
Istnieje też kilka schronisk prywatnych.
Do innych obiektów atrakcyjnych turystycznie należą skałki (np. Diabelski Kamień na stoku Jaworzyny, Kamień Świętej Kingi pod
Skałką
) czy niewielkie wodospady na potokach, jak na przykład
Zaskalnik
. Występują tu również zabytki – ruiny zamku w Rytrze i Muszynie, kościół w Jazowsku oraz obiekty
szlaku architektury drewnianej
, do których należą: drewniana zabudowa Krynicy, cerkwie m.in. w
Powroźniku
,
Szczawniku
,
Wierchomli Wielkiej
,
Miliku
oraz
Złockiem
, a także kościół w
Tyliczu
.
W przełomie Popradu, pomiędzy Piwniczną a Rytrem, organizowany jest spływ flisackimi tratwami.
Ochrona przyrody
Przeważającą część obszaru Beskidu Sądeckiego obejmuje
Popradzki Park Krajobrazowy
. W jego obrębie utworzono też wiele
rezerwatów przyrody
:
- Pasmo Radziejowej
- Pasmo Jaworzyny Krynickiej
Przypisy
Bibliografia
- Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. .
- Bogdan Mościcki: Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Pruszków: Oficyna Wyd. „Rewasz”, 2007. .
- Michał Siwicki: Beskid Sądecki. Przełom Popradu. Mapa turystyczna 1:50 000. Polkart, 2004. .
- Beskid Niski. Mapa turystyczna 1:50 000. Warszawa: Demart, 2005. .
Linki zewnętrzne
Mapa turystyczna Beskidu Sądeckiego wydawnictwa Compass w formie elektronicznej